Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Geen, Josephus Jacobus baron van]

GEEN (Josephus Jacobus baron van), geb. te Gent 1 Sept. 1773, overl. te Rijswijk (Zuid-Holland) 10 Nov. 1846, was de derde zoon van Arnoldus van Geen en Jodoca Lietz. Nadat hij middelbaar onderwijs te Leuven genoten had, ging hij in 1789 in dienst der Staten van Brabant, die keizer Jozef II als hertog hadden afgezet. Nadat de onlusten door diens opvolger Leopold II bedwongen waren, ging het leger der Staten in Nov. 1790 uiteen en van Geen nam in Juli 1791 dienst in een korps belgische uitgewekenen, dat zich in Frankrijk niet ver van de grens der Oostenrijksche Nederlanden verzameld had. Dit korps vocht met het fransche leger en rukte in Juni 1792 noordwaarts, doch werd niet lang daarna teruggeslagen. Op 15 Oct. 1792 werd van Geen tot onder-luitenant benoemd.

In 1793 veroverde het fransche leger bijna de geheele Oostenrijksche Nederlanden en kwam zelfs tot diep in Noord-Brabant. Van Geen had hier een uitstekende leerschool. Tijdens het beleg van Willemstad werd hij 6 Mrt. 1793 tot eersten luitenant bevorderd. In Apr. d.a.v. werden de Franschen weder teruggeslagen. Hij was van 14 Juni tot 28 Juli 1793 in de vesting Valenciennes, die door de Engelschen en Oostenrijkers belegerd werd en waar hij aan de rechterhand gekwetst werd. Op 5 Nov. d.a.v. werd zijn korps in het fransche leger opgenomen. In 1794 rukten de Franschen weder vooruit. Bij Waalhem (Antwerpen) kreeg hij 16 Juli van dat jaar een sabelhouw op het hoofd en even daarna een kartetskogelwond aan de rechter dij.

Nadat Pichegru Nederland binnengedrongen en door de Patriotten als bevrijder toegejuicht was, ging van Geen 22 Sept. 1795 in dienst der Bataafsche republiek over. In Sept. 1796 vocht hij met bataafsche hulptroepen bij Dusseldorf. Op 11 Dec. 1797 werd hij kapitein.

Bij den inval der Engelschen en Russen in Noord-Holland in Aug. 1799 was hij commandant van een bataillon jagers onder Chassé (dl. VIII, kol. 270). Hij onderscheidde zich bij een nachtelijken tocht van den Helder naar Zijpe, waarbij zijn bataillon de voorhoede uitmaakte en men door de moerassen van het Koegras (toen nog niet bedijkt) moest waden. Op 10 Sept. werd hij door een kartetskogel aan het rechterbeen gewond. In den slag bij Bergen geraakte hij 19 d.a.v. bij Schoorl in engelsche gevangenschap, maar hij werd spoedig uitgewisseld. Op 15 Febr. 1807 werd hij luitenant-kolonel, op 29 Aug. 1809 kolonel en commandant van het 8e regiment infanterie.

Na de inlijving werd hij in Juni 1811 met een deel van dat regiment naar Bayonne en vervolgens naar Portugal gedirigeerd. Op den weg daarheen verschanste hij zich op een kerkhof te San Christoval, waardoor hij een belangrijk konvooi uit de handen van den vijand redde. Voor dit wapenfeit kreeg hij het legioen van eer.

[p. 270]

Eerst 15 Mrt. 1812 kon hij zich bij het leger onder Marmont voegen. Bij Salamanca redde hij 22 Juli d.a.v. een vaandel en ook bij Burgos en bij Pampeluna onderscheidde hij zich. Voor een en ander werd hij 14 Dec. 1813 officier van het legioen van eer. Op 11 Nov. van dat jaar ging hij doodziek met verlof naar la Rochelle, waar hij na een langdurig ziekbed genas.

Eerst 15 Oct. 1814 keerde hij in Nederland terug en trad als kolonel in dienst. Op 21 Apr. 1815 werd hij tot generaal-majoor bevorderd en te Leuven geplaatst. Hij heeft bij Waterloo niet medegevochten. Op 29 Juni d.a.v. werd hij bevelhebber te Namen en 21 Dec. 1818 provinciaal commandant te Utrecht. Op 24 Nov. 1816 werd hij benoemd tot ridder der Militaire Willemsorde.

In 1819 veranderde hij van bestemming, daar hij 3 Nov. van dat jaar gedetacheerd werd bij het leger in Nederlandsch Oost-Indië. Bij zijn aankomst in Aug. 1820 werd hij tot commandant der infanterie en der artillerie van het nederlandschindische leger benoemd. In 1822 heeft hij op een reis door Java en Madoera zich kunnen overtuigen hoe de toestanden waren. Door den invloed, dien hij op de hoofden op Madoera heeft kunnen verkrijgen, kreeg hij gedaan, dat in de volgende jaren een groot aantal Madoereezen in de oorlogen, die wij in Oost-Indië hebben moeten voeren, tot onze hulptroepen behoorden.

Toen de sultans van Boni en Soepa in het zuiden van Celebes in 1824 tegen ons bestuur waren opgestaan, en een daarheen gezonden expeditie onder den luitenant-kolonel H. de Stuers onverrichterzake was teruggekeerd, werd van Geen tot commandant van een leger en vloot benoemd met de opdracht, genoemde landen te onderwerpen. Hij kwam 12 Jan. 1825 te Makassar aan. Na de orde eerst aan de zuidkust hersteld te hebben, richtte hij den hoofdaanval tegen het door een vrouw geregeerde rijk der Boegineezen, Boni aan de westkust; op 25 Maart begonnen, wist hij den zeer hardnekkigen tegenstand volledig te overwinnen, niettegenstaande zijn troepen sterk door koortsen werden aangetast. Op 27 Juni werd Soepa aan de oostkust aangevallen en na eenigen tijd was ook daar de orde hersteld.

Op 30 Aug. 1825 te Sedajoe aangekomen, werd in verband met den kort te voren uitgebarsten opstand van Dipa Negara, oom van den minderjarigen sultan van Djokja, aan van Geen order gegeven, zich onmiddellijk naar Soerabaia te begeven en daar het bevel over te nemen van de troepen, die den opstand zouden moeten bedwingen. Hij werd onder den luitenant-gouverneur-generaal, generaal Merkus de Kock (dl. II, kol. 692) gesteld en heeft door zijn energieke maatregelen in Sept. en Oct. Samarang, in den omtrek waarvan het hevig gistte, gered. Hij heeft den sultan van Serang bedwongen en het middelpunt van verzet Demak veroverd.

Toen de Kock na het vertrek van den gouverneur-generaal 31 Dec. 1825 dat ambt moest waarnemen, droeg hij het commando over het leger tegen Dipa Negara aan van Geen over. Op 3 Febr. 1826 kwam de nieuwe landvoogd, ditmaal commissaris-generaal geheeten, te Batavia aan en nadat de Kock hem wegwijs gemaakt had, nam hij 2 Apr. het opperbevel over het leger weder over en stond van Geen dus voortaan weder onder hem. Op 28 Juli 1826 trok hij met zijn troepen over de rivier Progo en werd toen omsingeld, maar door tijdige komst van een zijner afdeelingen gered. Steeds bleef de guerilla voortduren; van Geen bestookte den vijand telkens,

[p. 271]

maar het gelukte niet de hoofden gevangen te nemen.

In het begin van 1827 vertrok hij tot herstel zijner geschokte gezondheid naar Batavia. Op 20 Dec. 1826 werd hij tot luitenant-generaal bevorderd en tegelijk bepaald, dat hij naar het moederland zou terugkeeren, maar toen dit bericht te Batavia aankwam, werd aan de laatstgenoemde bepaling geen gevolg gegeven. Van Geen keerde in Aug. naar het oorlogsterrein terug, waar hij nu het opperbevel voerde, maar op 13 Maart 1828 gaf hij dit aan den generaal de Kock over en 24 Juni scheepte hij zich in naar Nederland, waar hij 1 Nov. aankwam. Op 20 Febr. 1829 werd hij benoemd tot bevelhebber in het 6e commando ter standplaats Namen. Kort te voren was hij tot commandeur der Willemsorde benoemd.

Na den belgischen opstand, toen bijna alle soldaten van het namensche garnizoen langzamerhand overliepen, trok hij zich met de aan Nederland trouwen op de citadel terug. Hij hield zich daar staande tot 5 Oct. 1830 en trok toen met 250 van de 4000 man naar Antwerpen. Op 23 Oct. bereikte hem aldaar een voorstel van den overgeloopen generaal Nypels om zijn voorbeeld te volgen en, daar hij toch Belg was, de belgische zijde te kiezen. Dit schrijven werd niet door hem beantwoord.

Op 26 Oct. werd hem het bevel over alle uit België teruggetrokken troepen opgedragen. Hij vestigde zijn hoofdkwartier te Ginneken en kort daarna te Breda. Op 23 Mrt. 1831 gaf hij dit bevel aan prins Frederik over. Hij werd kort daarna hoofd van de 1e divisie, die in Noord-Brabant het meest westelijk gelegerd was. In den Tiendaagschen veldtocht van 2 tot 12 Aug. 1831 trok hij over Baarle-Nassau en Turnhout naar Diest en vervolgens naar Bautersem, steeds zijdelings bestookt door het leger van Niellon. Vooral bij St. Joris Winge en Bautersem zijn zware gevechten geleverd. Met den Prins van Oranje trok hij op 12 Aug. Leuven binnen, maar ten gevolge van de huıp van het fransche leger werd door Willem I besloten, de vijandelijkheden te staken, zoodat het nederlandsche leger 14 Aug. den terugtocht begon.

Van Geen vestigde zich als commandant der 1e divisie weder te Breda en bleef dit totdat hij 1 Jan. 1841 gepensionneerd werd. Hij vestigde zich op een door hem aangekochte buitenplaats Veldzicht onder Rijswijk (Zuid-Holland). Op 23 Mrt. 1845 werd hij tot generaal benoemd.

In 1831 werd hij in den adelstand verheven met den titel baron bij eerstgeboorte.

Hij huwde 14 Nov. 1795 Anthonetta van Meeteren, dochter van den deken van het koopmansgild te Dordrecht, geb. 1 Jan. 1776, overl. 14 Mrt. 1863. Bij haar had hij 4 zonen, die allen militair werden en van wie 2 onder hem in Indië gediend hebben, en een dochter. Een der beide laatstgenoemde zonen is in Indië tot generaal-majoor opgeklommen.

Zijn portret is gegraveerd door F.B. Waanders en gelithografeerd door H.C.v.d. Houten, J.H. Hoffmeister, Steuerwald, A. Verhoesen, L.H. de Fontenay en een onbekend kunstenaar.

Zie: F.M.L. van Geen, De generaal van Geen ('s Gravenh. 1910).

Ramaer