Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Elsevier, Johannes]

ELSEVIER (Johannes), oudste zoon van Abraham (1) en van Catharina van Waesberghe, geb. te Leiden einde Febr. 1622 en den 4en Maart ged. in de St. Pieterskerk, overl. te Leiden 8 Juni 1661, 39 jaaroud. In 1638, op 16-jarigen leeftijd, werd hij naar Parijs gezonden, minder, zooals Willems meent, om zich in den boekhandel te bekwamen, dan om Fransch te leeren en relaties aan te knoopen met de geleerde wereld en den boekhandel. Dit eerste verblijf duurde tot 1640. Op den 10en Sept. van dat jaar liet hij zich inschrijven als student in de philosophie aan de leidsche universiteit. Reeds het volgende jaar, April 1641, is hij weer in Parijs om daar boeken te verkoopen, die hij uit Holland medegebracht had. Nadien heeft hij nog vele malen daar vertoefd. In 1647 is hij er waarschijnlijk voor het laatst geweest. Bij zijn huwelijk in Juli 1647 werd hij als deelgenoot in de firma opgenomen.

Abraham (1) stierf 14 Aug. 1652, aan zijn zoon Johan nalatende de helft van de drukkerij en van alles wat hij in gemeenschap met zijn deelgenoot had. Bonaventura, die hem slechts een maand overleefde, volgde dit voorbeeld en legateerde aan zijn zoon Daniël, behalve zijn huis, de helft van de drukkerij en van zijn gedeelte in het gemeenschappelijk bezit. Als gevolg van deze erflatingen kwam een vennootschap tusschen de twee neven tot stand. Op 26 Aug. 1653 werden zij tot

[p. 237]

academiedrukkers benoemd. Het tractement, dat zij eerst verhoogd wilden zien, bleef ƒ 300. Zij kregen de leverantie van de boeken voor de bibliotheek, maar moesten ‘de Orientaelsche druckerye, gekomen van wylen prof. Erpenius, koopen ende binnen de stad Leyden ten dienste ende tot lustre van de Universiteit houden’. Hoewel nog jong, slaagden zij er in de traditie van de Elseviers voort te zetten en gaven zij verschillende werken in het licht, die tot de mooiste voortbrengselen van de persen van het huis Elsevier behooren.

De samenwerking tusschen de beide deelgenooten heeft slechts twee jaar geduurd. Daniël verliet Leiden en werd in de zaak van zijn oom Lodewijk (3) E. te Amsterdam opgenomen.

Johannes koos toen als medewerker een zekeren Karel Gerstecoren. Dezen plaatste hij waarschijnlijk aan het hoofd van zijn boekhandel, de zorg voor de drukkerij nam hij zelf op zich. Hij schijnt in 1658 plannen gehad te hebben om de drukkerij uit te breiden, zooals uit zijn verzoek aan Curatoren valt op te maken. Zijn bedoeling schijnt meer geweest te zijn de zaken te beperken, door den boekhandel op te heffen en zich geheel aan de drukkerij te wijden. Vijf maanden na de indiening van dit verzoek, Febr. 1659, hield hij een eerste verkooping van zijn boeken, in 1660 door een tweede gevolgd. Zijn verdere plannen heeft hij niet kunnen volvoeren. Hij overl. op 8 Juni 1661.

Johannes was op 9 Juli 1647 gehuwd met Eva van Alphen. Uit dit huwelijk zijn 4 kinderen geboren, waarvan 2 zoons, Daniël en Abraham (2).

Zijn weduwe zette de zaken voort onder de firma: De weduwe en erfgenamen van Johan Elsevier. Zij werd 7 Nov. 1661 tot academiedrukker benoemd, op voorwaarde dat zij de werken, begonnen door haar man, zou afmaken. Zij ging voort met de boeken die nog voorhanden waren te verkoopen. In 1661 liet zij de boeken, die in het filiaal in den Haag aanwezig waren, verkoopen. Uit de registers van het boekverkoopersgilde blijkt dat zij in Mei 1665 nog een verkooping deed houden. Zij schijnt haar werkzaamheid verder beperkt te hebben tot de opdrachten als academiedrukker en tot het drukken voor rekening van anderen. Tegen het midden van 1681 trok zij zich uit de zaken terug en droeg deze over aan haar zoon Abraham (2). Zij overl. 18 Maart 1695.

Zie: Ch. Enschedé, De drukkerij van Johannes Elsevier in 1658 (Amst. 1896), overdr. uit Nieuwsblad voor den boekhandel, en de literatuur bij Elsevier (geslacht).

Hoogeveen