Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Cralingen, Daniël van]

CRALINGEN (Daniël van), heer van den Uiterbuurt (thans gemeente Nieuwveen), geb. omstr. 1375, overl. in 1440, zoon van Willem, die volgt, en van Margarieta v. Rodenrijs.

Als krijgsman treedt hij weinig of niet naar voren, maar blijkbaar was hij een goed financier. Het eerst vinden wij hem, met zijn broeder Gillis, bij de aanwijzing van het morgengeld in het baljuwschap Rijnland (zeker ter voldoening van schulden) 17 Maart 1408. In 1409 was hij met Filips de Blote baljuw van Delfland, ook van Schieland (Kroniek Hist. Genootsch. 1852, p. 453, 455). Misschien was hem dit ambt verpand; zeker is dit het geval met het baljuwschap van Rotterdam. Hij ontving 13 April 1412 van hertog Willem vrijheid, jaarlijks op 1 Mei het gerecht binnen Rotterdam te benoemen, t.w. 2 burgemeesters en 7 schepenen, met bevel aan den schout van R. hun den eed af te nemen en met vergunning aan Daniël, in geval des schouts weigering, dat in diens naam te doen (van Mieris, Groot Charterb., dl. IV, kol. 198). Daniël had daartoe eerst den vorigen baljuw van R., Filips van Spangen, de 400 gouden nobelen moeten restitueeren, die deze er op had geschoten en bovendien 's vorsten thesaurier Willem Eggert nog 200 gouden nobelen geleend. Filips had op het baljuwschap 150 kronen meer geleend dan er tevoren op stonden (Kroniek H.G. a.v. 453). Lang verheugde Daniël zich niet in dit ambt; blijkens een brief van 28 Febr. 1413 (1414) werden Dirk van Spangen, Wolfert van der Duyn en Nicolaas van Delft als zoodanig door Willem VI aangesteld (v. Mieris, dl. IV, 279). Daniël

[p. 168]

zelf werd slotvoogd en dijkgraaf van Medemblik, blijkens benoeming van 12 Mrt 1413 (1414) (van Mieris, IV, 280). Behalve de aanstelling en beëediging van heemraden, schout en gerecht, ontving hij de tienden, Bennemeer, de visscherij in de grachten van het kasteel, de zwanen en de hofweide. Of men meer vertrouwen stelde in Daniël als civiel, dan als militair gezaghebber, is ons onbekend. Maar zeker is dat hij alreeds een maand later van zijn ambt, althans van de slotvoogdij, ontheven werd. Deze laatste werd 14 April geschonken aan Dirk van Santhorst, echtgenoot van des hertogen bastaardzuster Margaretha, en deze zou in het ambt blijven, zoolang Margaretha leefde (v. Mieris, IV, 283). Dat aan Dirk ook het baljuwschap van M. werd geschonken, blijkt niet, óók niet hoe dit voor Daniël verloren ging. Negen jaar later kwam het nog ter sprake, want in 1423 bekende Jan van Beieren aan Daniël de 80 vranckrijkse cronen schuldig te zijn, die zijn broeder Willem op het baljuwschap had bewezen (Rijksarchief).

In 1415 komt Daniël voor als heemraad van Schieland (v. Leeuwen, Bat. Ill., 1509) en 11 Januari 1417 (1418) werd hij door Jacoba van Beieren opnieuw als baljuw van Rotterdam aangesteld (v. Mieris, IV, 449 en Wapenheraut XI, 107) met bevoegdheid, zoowel burgemeesters en schepenen als den schout te benoemen. Hij zou ⅕ van de boeten genieten en, zoo hij voor zaken in dienst der hertogin op reis moest, 12 schellingen daags. Deze aanstelling werd nog gevolgd door de opdracht aan hem (en aan Floris van Kijfhoek) van het kapiteinschap van Rotterdam, op 14 Febr. d.a.v. (Wapenheraut XI, 107), doch dit laatste ambt werd reeds 18 Mei 1418 aan anderen gegeven (a.v., 109) Mogelijk dat uit het voorgaande de meening van de oude schrijvers is ontstaan dat de heeren van Cralingen rechtsgebied binnen Rotterdam hadden.

Bij het begin der verwikkelingen tusschen Jacoba en Jan van Beieren was het voor Daniël een drukke tijd. Op last van heer Hendrik van de Lecke en ‘andere hoiftheren’ te Rotterdam, had hij voor reizen, bodeloonen en andere onkos ten 28 pond 3 sc. 2 den. gemaakt, die hem door den thesaurier werden vergoed (Kron. Hist. Gen. 1852, p. 390). Hij werd 29 April 1418 naar den Haag ontboden om daar met Jacoba of met den thesaurier te spreken (Kroniek a.v., 406) en ontving 30 Mei met tal van andere edelen bevelen omtrent den voorgenomen aanslag op Dordrecht (Kroniek a.v., 414). Nadat 10 Oct. 1418 Rotterdam door Jan van Beieren bij verrassing was ingenomen en 13 Febr. 1419 de zoen tusschen dezen en Jacoba werd gesloten, werd Rotterdam opnieuw aan Daniël toegewezen. Hij, tevoren schijnbaar aan Jacoba verknocht, schaart zich van nu af aan de zijde van haar tegenstander. Hij behoort onder ‘de lieve maghen, raden, amptluden en vrinden’ die de overeenkomst bezegelen, waarbij Jan v.B. en Reinout van Gelre zich tegen Utrecht en Amersfoort verbinden (Codex dipl. van het Hist. Gen. 1855 III, afd. 1, blz. 179). Drie jaar later ontvangt hij bij zijn huwelijk 12 Jan. 1422 van Jan v.B. 80 engelsche nobelen 's jaars, te ontvangen uit de tienden, visscherijen enz., die de hertog had in Zwijndrecht en Klein Riederweerd, welke aanwijzing 26 Jan. d.a.v. nog eens bevestigd werd (Rijksarchief).

In 1429 is hij met zijn broeder Gillis tegenwoordig bij het opmaken der huwel. voorw. van zijn nicht Meyne van Heemskerck (dochter

[p. 169]

van zijn zuster Margaretha v.C., met Gijsbrecht van Vianen. In 1430 komt hij weer voor als heemraad van Schieland (v. Leeuwen, B.I., 1509). In 1410 had hij, bij gifte, gunste en dienstwille, die hij zijn zwager (?) Arend van Egmond had gedaan, van dezen de heerlijkheid of het ambacht Uiterbuurt (N.O.-hoek van Z.-Holland) verkregen (Patet libro B fol. 5 v^o; Repert. A fol. 13 v^o, Rijksarchief). Wegens overlijden van Daniël ging dit leen over op zijn zoon Willem v.C., die er zijn vrouw aan tochtte (a.v.). Misschien overleed deze kinderloos en ging de Uiterbuurt over op zijn broeder Jan. Op 9 Juni 1501 verving dezen: Daniël, zijn zoon, die het leen 15 April 1516 opdroeg aan Mr. Gerrit van der Laen. Laatstgenoemde Daniël was 2 Oct. 1524 nog in leven, toen hij 10 morgen land in IJselstein overdeed aan een Bruyn Jansz.

Hij huwde omstreeks 12 Jan. 1422 met Lijsbeth van Vleuten jonkvrouw van Rodenrijs. Zij gaf in 1443 als wede. van D.v.C. en met Jan Hendriksz als gemachtigde van haar zoon Jan v.C. aan den heer van Gaesbeeck quitantie voor alle schulden die hij aan Daniël v.C. schuldig was. D.v.C. wordt ook vermeld baljuw van Putten te zijn geweest (v. Leeuwen, B.I., 924). Daarmee kunnen die schulden van den heer van Gaesbeeck in verband hebben gestaan.

Zie: Craandijk in Rotterd. Jaarb. II (1890), 88-93.

Regt