Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Ainsworth, Henry of Henricus]

AINSWORTH (Henry of Henricus), geb. te Swanton (bij Norwich) 1570, overl. te Amsterdam 1622, Hebraïcus en voorganger der Brownisten. Als zijn ouders worden opgegeven Lawrence Ainsworth en Dorothy Grimshaw. Zijn vader zou onderwijs gegeven hebben aan de ‘grammar school’ te Blackburn, waar Henry zijn eerste opvoeding zou gekregen hebben. Op zijn 13e jaar was hij wees. Dat hij in Cambridge gestudeerd zou hebben, ıs niet juist, immers men vindt zijn naam niet onder de aldaar ingeschreven studenten vermeld. Niet bekend is, waar hij zijn later bekende grondige kennis van het Hebreeuwsch heeft opgedaan. Op volwassen leeftijd sloot hij zich aan bij de Brownisten, die toenmaals in Engeland aan harde vervolging bloot stonden. Na een kort verblijf in Ierland, begaf hij zich naar Amsterdam (1593), waar zich een aantal Brownisten hadden gevestigd. Ainsworth had reeds van Engeland uit het verblijf dezer lieden te Amsterdam met de stedelijke autoriteiten geregeld. Aldaar leidden deze Brownisten, die onze taal niet machtig waren, een zeer schamel bestaan. Zoo werd Ainsworth zelf knecht bij een boekverkooper op een salaris van negen stuivers in de week. Hij stelde zich aan het hoofd van de gemeente als ‘teacher’ (leeraar) en vervaardigde om de verbrokkeling zijner gemeente tegen te gaan een geloofsbelijdenis, die anoniem gedrukt werd onder den titel A true confession of the faith and humble acknowledgement of the alegeance which her Majestie's subjects, falsely called Brownists, do hould etc. (Amsterdam ? 1596). In 1597 voegde zich ook Francis Johnson (zie art. in dit dl.) bij de gemeente te Amsterdam, waar deze tot ‘pastor’ of ‘teaching elder’ werd benoemd. De geloofsbelijdenis werd nu herdrukt onder den titel The confession of faith of certain English people etc. (1598) en in het Lat. vertaald als Confessio fidei Anglorum quorundam in Belgia exulantium etc. (1598); in den eng. herdruk van 1602 worden als auteurs Johnson en Ainsworth genoemd. De gemeente der Brownisten te Amsterdam onder beide voorgangers telde ongeveer 300 leden. Zij had met veel tegenstand te kampen, zoowel van de zijde van den magistraat als van die der gereformeerde predikanten. De persoon van Ainsworth gaf aan de gemeente evenwel een zekere autoriteit, immers diens uitgebreide kennis van het Hebreeuwsch werd algemeen erkend. Zoo gaf men te Leiden toe, dat geen hoogleeraar aldaar zoo ervaren was in deze taal als Ainsworth; wellicht - zeide men - overtrof zelfs niemand in Europa hem in kennis. De maatschappelijke positie van Ainsworth veranderde hierdoor mede; ook de boekverkooper, bij wien hij nog een tijdlang in

[p. 17]

dienst bleef, trad hem in financieel opzicht tegemoet. In 1607 huwde hij in zijn woonplaats (onder-tr. 29 Mrt.) op 36-jarigen leeftijd met Margery Halie, van Ipswich afkomstig, weduwe van Richard Appelbey. Hij woonde toenmaals op den Singel bij de Heipoort. Zijn geboorteplaats Swanton wordt in de huwelijksinteekenacte uitdrukkelijk vermeld.

Intusschen bleven de Brownisten onderling niet eendrachtig, hoewel Ainsworth, die een bescheiden en vredelievend man was, alle pogingen in het werk stelde om scheuringen te verhinderen. Eerst scheidde een nevengemeente onder John Smyth zich geheel van de Brownisten af; daarna kreeg Ainsworth met Johnson twist over de kerkelijke tucht, waarvan het gevolg was dat de gemeente sinds 16 Dec. 1610 uiteenviel in Johnsonnianen of Franciseanen en Ainsworthianen. De partij van Johnson week uit naar Emden, doch keerde na eenigen tijd wederom naar Amsterdam terug. Johnson zelf overleed aldaar in 1618. Daarna was Ainsworth wederom de eenige predikant bij de gemeente. Na een bezoek aan Ierland, stierf hij te Amsterdam aan een langdurig nierlijden (Nic. Tulp, Observationes medicae II, cap. 43). Omtrent zijn dood ging later het gerucht, dat hij vergiftigd zou zijn door de Joden, omdat dezen een door hem voorgesteld godsdienstdispuut niet wenschten. Dit verhaal is wellicht ontstaan, omdat Ainsworth in verband met zijn groote kennis van het Hebreeuwsch met joodsche rabbijnen omgang had.

Ainsworth heeft vele theologische strijdschriften en exegetische werken geschreven. Na de reeds vermelde geloofsbelijdenis verscheen van hem in samenwerking met Fr. Johnson Apology or defence of such Christians as are commonly but unjustly called Brownists (Amsterdam 1604); een hollandsche vert. hiervan verscheen 1612 en 1670. Hierop geraakte hij in een theologischen twist met Hugh Broughton (zie art. in dit dl.), hetgeen hem in de pen gaf Certayne questions concerning (1) silk or wool in the High Priest's Ephod etc. handled between H. Broughton and Henry Ainsworth (London 1605). Hiertegen schreef Broughton An admonition of Mr. Francis Blackwell, door Ainsworth beantwoord met An answer to the articles of unlearnedness objected to me by Mr. Broughton. Ainsworth voerde dezen strijd met gematigdheid, terwijl Broughton zijn tegenstander met smaadredenen overlaadde en o.a. beweerde dat Ainsworth geen woord Hebreeuwsch kende!

Verder verscheen nog van Ainsworth's hand: Answer to Mr. Stone's sermon (1605); The Communion of Saincts (Amsterdam 1607, herdr. 1615, 1618, 1628, Amsterdam 1640, Nova Belgia 1640, 1789, Aberdeen 1844); An arrow against idolatrie (Amsterdam 1611, herdr. 1617, 1624, z.p. 1640, Nova Belgia 1640); Counter-poyson: Considerations touching the points in difference between the Godly ministers of the Church of England and the seduced Brethren of the Separation (Amsterdam? 1608, herdr. 1612, 1642); An epistle sent unto two daughters of Warwick etc. With a refutation of the errors therein (Amsterdam 1608); A defence of the holy scriptures etc. (Amsterdam 1609); The book of Psalmes, English both in prose and metre (Amsterdam 1612, herdr. 1617, 1626, 1639, 1644); An animadversion to Mr. Rich. Clyfton's advertisement etc. (Amsterdam 1613); The trying out of the truth begun and prosequuted in certain letters and passages between John Aynsworth and Henry Aynsworth etc. (1615); A reply of a pretended Christian Plea for the Anti-Christ Church of Rome, published by Francis Johnson A.D. 1617 (z.p. 1620). Dit laat-

[p. 18]

ste strijdschrift was tegen den toenmaals reeds ovcrleden Fr. Johnson gericht.

Voor dien tijd van groot belang waren Ainsworth' commentaren op den Bijbel. De waarde er van werd dan ook algemeen erkend. Tot zelfs in 1846 werden zij in Engeland herdrukt en zij schijnen ook thans nog geraadpleegd te worden. Bij zijn verklaringen citeert Ainsworth geregeld joodsche commentatoren, als Jeruzalemische Thargum, Breshit Rabbah, Jarchi (Raschi) en Chikoeni. In het bijzonder maakt hij tot toelichting der in den Pentateuch voorkomende wetten gebruik van Maimonides' codex, waaruit hij geheele paragrafen overneemt. Er verscheen van Ainsworth: Annotations upon the first book of Moses called Genesis (Amsterdam 1616, herdr. 1621); Annotations upon the second book of Moses called Exodus (Amsterdam 1617, herdr. London 1622); Annotations upon the third book of Moses called Leviticus (Amsterdam 1618, herdr. 1626); Annotations upon the fourth book of Moses called Numbers (Amsterdam, 1619); Annotations upon the fifth book of Moses called Deuteronomie (z.p. 1619). Deze commentaren werden verzameld uitgegeven onder den titel Annotations upon the five books of Moses (London 1619, herdr. 1621, 1626, 1627, 1639), later vermeerderd als Annotations upon the five books of Moses, the Psalms and the Song of Songs (London 1627, herdr. 1639). Laatstgenoemde commentaar werd in het Nedcrlandsch vertaald onder den titel Aanteekeningen over de vijf boeken Mosis, Psalmen en Hooge lied door Henricus Ainsworth ende nu uit 't Engelsch vert. door Sibrandus Vomelius (Leeuwarden 1690); een duitsche vertaling volgde in 1692.

Ainsworth liet bij zijn dood een groot aantal manuscripten na, veelal commentaren op bijbelboeken; door een twist tusschen zijn zoon en zijn opvolger John Canne (zie art. in dit dl.) werden deze manuscripten echter nimmer gedrukt.

Na zijn dood verscheen nog: A censure upon a dialogue of the Anabaptists intituled a description of what God hath predestined concerning man (1623); Solomon's song of songs in English metre (1623, herdr. 1626); A seasonable discourse etc. (1623, herdr. 1642, 1643, 1645, 1651); Certain notes of Mr. Henry Aynsworth, his last sermon. Taken by pen in the publique delivery by one of his flock a little before his death, anno 1622 (1630); Advertisement touching some objections against the sincerity of the Hebrew text and the allegations of the Rabbins in his annotations (1639); The old orthodox foundation of religion (London 1641, herdr. 1653) enz.

Zijn vertalingen in verzen zijn zonder eenige dichterlijke waarde; men moet zelfs erkennen, dat zijn gedichten bijzonder slecht zijn.

Zie: Dexter, Congregationalism of the last three hundred years (1880); Dictionary of National Biography I (1885), 191, e.v. en de aldaar aangehaalde bronnen; J.G. de Hoop Scheffer, De Brownisten te Amsterdam in Verslagen en Mededeelingen der Kon. Academie van Wetenschappen, Afd. Letterkunde, 2e reeks, 10e dl. (1881), 220 e.v.; Pollard and Redgrave, A short-titled catalogue of books printed in England etc. (1926), 82-83; L. Hirschel, Een godsdienstdispuut te Amsterdam in het begin der 17e eeuw in De Vrijdagavond VI (1929), 178 e.v., 197 e.v.

Wijnman