Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Sylvius, Frans de le Boe]

SYLVIUS (Frans de le Boe), geb. in 1614 te Hanau, nabij Frankfort a. Main, overl. te Leiden 16 Nov. 1672. Zijn vader Isaac was koopman en uit Frankrijk afkomstig. Hij behoorde tot een oud en aanzienlijk protestantsch geslacht, dat echter in die troebele tijden zijn bezittingen had verloren en zich dientengevolge noodgedrongen op den handel had toegelegd. Zijn moeder Anne de la Vignette behoorde eveneens tot een aanzienlijke kamerijksche familie. S. genoot zijn voorbereidend en eerste geneeskundig onderwijs te Sédan, toenmaals een protestantsche stad. Daarna was hij korten tijd aan de leidsche universiteit, waar hij werkte onder Ad. Vorstius en Otto Heurnius. Evenwel de klassiek-rechtzinnige leer dier niet bijster geniale of oorspronkelijke hoogleeraars kon hem weinig bekoren, zoodat hij weldra een studiereis door Duitschland ging maken en ten slotte in Maart 1637 te Bazel promoveerde. Zijn promotor was Emanuel Stupaeus. Hierna keerde hij terug naar Hanau, waar hij reeds dadelijk een uitgebreide praktijk moet hebben gekregen. Evenwel zijn wetenschappelijke belangstelling drong hem tot verdere studie, zoodat hij na een of twee jaren Hanau weer verliet. Hij maakte nu een studiereis door Frankrijk en was o.a. te Parijs en kwam daarna in het einde van het jaar 1638 te Leiden, waar hij den 17en Nov. weer als student werd ingeschreven. Spoedig blijkt hem te L. te zijn toegestaan om zelf lessen in de ontleed-

[p. 1291]

kunde te geven, welke lessen een groot succes bleken. O.a. ontvouwde hij in 1639 en demonstreerde hij door middel van proeven op honden de nieuwe en nog veel miskende leer aangaande den omloop van het bloed. Velen blijken door zijn helder en klemmend betoog van tegenstander tot voorstander te zijn bekeerd, onder welke waren de hoogleeraren Ad. Vorstius en Walaeus. Dientengevolge ontstond nu te L. een krachtige beweging ten gunste van de theorie van Harvey. In 1640 en 1641 hield hij voorlezingen over de Institutiones anatomicae van Caspar Bartholinus.

In 1641 vestigde hij zich te Amsterdam, waar hij groot succes had met de praktijk. Daarnevens vond hij echter tijd voor wetenschappelijke, met name voor ontleedkundige onderzoekingen. Hij leerde daar ook Descartes kennen, die in zijn Lettres, où sont traitées les plus belles questions de la morale, physique, médecine et des mathématiques (1657) hem met lof vermeldde. Te Amsterdam is S. ook gehuwd met Anna de Ligne, welke in 1657 stierf. Eerst in 1667 is hij hertrouwd met Magdalena Lucretia Schletzer, welke hij echter reeds in Maart 1669 weer verloor: kortna haar stierf ook zijn eenig dochtertje van acht maanden. Kort na den dood van zijn eerste vrouw werd S. beroepen te Leiden als hoogleeraar in de geneeskunde (8 Febr. 1658) op een jaarwedde van 1800 gulden, welk beroep hij na eenige aarzeling aanvaardde. Den 17en Sept. 1658 sprak hij zijn inwijdingsrede uit De cognitione hominis. Van zijn persoon werd gezegd, dat hij was een vriendelijk, menschlievend en geestig man, die een aangenamen indruk maakte op een ieder, met wien hij in aanraking kwam. Aan zijn heldere voordracht en welsprekendheid had hij een goed deel van zijn succes als academisch leeraar te danken. Geprezen werden zijn groote ijver, zijn veelzijdige kennis, zijn liefde voor de wetenschap. Ondanks zijn hartstochtelijke verkondiging van een zeer eenzijdige leer was hij toch niet zóó aanmatigend en onbescheiden, als sommige plaatsen in zijn geschriften zouden doen vermoeden. Hij was zich wel degelijk de ontoereikendheid van de, in zijn dagen nog zoo jonge, exacte wetenschap bewust en miskende de moeilijkheid der problemen, welke hij behandelde, niet. Het uitbundig succes, dat zijn leer bij velen had, heeft hem echter in later jaren daaraan te groote waarde doen toekennen en hem als feiten doen leeraren, wat hij aanvankelijk niet anders dan als hypothesen had bedoeld. Zijn eigenlijk vak was de theorie en praktijk der geneeskunde. Maar daarnevens beoefende hij met geestdrift de scheikunde, welke als wetenschap toenmaals nog niet zoozeer van de geneeskunde was gescheiden. Op chemisch gebied deed hij ook proefnemingen, maar voor de zuivere chemie heeft hij toch niet veel van beteekenis tot stand gebracht. Hij onderscheidde de gisting van de opbruising door zuren, toonde de aanwezigheid van ammoniumcarbonaat in zekere planten aan en bracht bij de verklaring van de verdringing van het eene metaal door het andere het denkbeeld der verwantschap te pas. Aan de chemie ontleende hij ook de grondslagen voor zijn leer der levensverrichtingen en zijn ziekteleer. Zijn verdienste was hierbij, dat hij het scheikundig onderzoek der levensprocessen bepleitte, de levensverrichtingen door illustraties, aan de chemie ontleend, trachtte te verklaren en voorging in de zuiver wetenschappelijke beschouwing, zich vrij houdend van mystieke bespiegelingen in den trant van Paracelsus en van Helmont, Tevens werkte zijn ophouw eener nieuwe humoraalpathologie op scheikundige basis mede tot de einde-

[p. 1292]

lijke overwinning van het autoriteitsgeloof, van het zweren bij wat de antieken hadden geleerd. Van blijvende beteekenis waren zijn veronderstellingen echter niet, hoewel dient te worden erkend, dat latere schrijvers, waaronder ook Boerhaave en von Haller alsmede sommige historici, hem geen recht hebben laten wedervaren. Grooten invloed op zijn physiologie had ook de leer van Harvey aangaande den omloop van het bloed. In aansluiting hieraan leerde S. ook een omloop van de in de hersenen bereide levensgeesten, welke door hem werd uiteengezet in een boekje De spirituum animalium in cerebro cerebelloque confectione, per nervos distributione atque usu vario. De levensgeesten werden bereid in de hersenen, gingen dan over in de zenuwen, welke zij doorliepen tot in haar fijnste vertakkingen, waarna de verbruikte deelen van de spiritus door de lymphvaten werden opgenomen en teruggevoerd naar het veneuze bloed. Genoemd moet ook worden zijn erkenning van de beteekenis van het speeksel voor de spijsvertering. Verdienstelijken arbeid heeft S. verricht op het gebied der ontleedkunde. In 1640 ontdekte hij het os lenticulare, dat aan het lange uitsteeksel van het aambeeld als een rond knopje bevestigd is en als een apophyse van dit uitsteeksel beschouwd wordt. Bij sommige dieren vond hij daarenboven nog een sesambeentje in de banden van den stijgbeugel. Verder zijn bekend zijn studiën over de basis cerebri en het inwendige der hersenen. Hij gaf van de hersenen een nauwkeuriger beschrijving dan iemand vóór hem geleverd had. Het eerst gaf hij den naam aan de zijdelingsche en achtersche boezems en leerde de ventriculi cerebri beter kennen, alsmede de holte van het septum lucidum en het verschil, dat er bestaat tusschen de corpora quadrigemina van den mensch en die der dieren. Hij vond het mergachtig verlengsel der glandula pinealis (pedunculi gl. pin.) en de zoogenaamde aquaeductus Sylvii. Ook de groef, welke de voorste en middelste hersenkwab van elkander scheidt, wordt naar hem de fossa Sylvii genoemd. De klieren onderscheidde hij in glandulae conglomeratae, conglobatae s. lymphaticae en gl. simplices s. mucosae. In 1640 vond hij de watervaten van de lever, gevuld met een geel vocht, en bewees, dat deze geen vasa lactea waren, zooals sommigen meenden. Bij velen heeft S. liefde voor de ontleedkunde gewekt en mannen als Reinier de Graaf, Swammerdam, Johannes van Horne behoorden tot zijn leerlingen en stelden hoogen prijs op zijn raad en oordeel. Ook de pathologische anatomie had zijn belangstelling. O.a. ontdekte hij de longtuberkels en hun verband met de phthisis, Zeer gewaardeerd werden zijn klinische lessen, welke zóó vele studenten naar Leiden lokten, dat hun getal alleen in de dagen van Boerhaave werd overtroffen. In zijn geneeskundige werken zijn tal van voorbeelden van zorgvuldige waarneming en vele waardevolle diagnostische, prognostische en therapeutische opmerkingen. Genoemd mogen ook worden de beschrijvingen der epidemieën, welke hij beleefde. Te betreuren is het echter, dat S. te zeer geneigd was de moeilijkheden, welke zich bij de verklaring der ziekten opdeden, weg te praten met fraaie phrasen en dat zijn chemischphysiologische bespiegelingen hem bij de behandeling dikwerf tot fantastische geneeswijzen voerzich den. Niettemin was hij de alleenlijke waarde der zorgvuldige waarneming en der ervaring wel degelijk bewust. Van hem is het woord: ‘Nihil in medicina vel naturalium verum cognitione admittendum pro vero, nisi quod verum esse ostenderit aut confirmaverit per sensus externos experientia’. Zijn groote beteekenis voor de ontwikkeling der

[p. 1293]

geneeskunde was deze: dat hij de eerste is geweest, die het waagde een systeem der geneeskunde op te bouwen op den grondslag der exacte wetenschappen, op de anatomie, de physiologie en de klinische waarneming. Dat hij daarin slechts matig is geslaagd, kwam allereerst door de nog gebrekkige ontwikkeling dier hulpwetenschappen in zijn tijd.

Geschriften: Notae de cerebro in Bartholini inst. anat. (L.B. 1641); De motu animali ejusque laesione (L.B. 1637); De alimentorum in ventriculo fermentatione (L.B. 1659); De variis tabis speciebus (L.B. 1661); De febribus (L.B. 1661); De cordis palpitatione (1667); De dolore intestinorum a flatu (1668) (uitgeg. te zamen met ten Rhyne); De opio ejusque usu medico (L.B. 1670); De inflammatione (L.B. 1671); De ischuria (L.B. 1671); Collectio disputationum medicarum (Amsterdam 1663, 1670, Jena 1674, Francof. 1676); Opuscula varia (LB. 1664, Amst. 1668) (bevatten Dictata in Th. Bartholini institutiones anatomicas, de tegen Deusing gerichte Epistola apologetica en verschillende redevoeringen); Praxeos medicae idea nova (L.B. 1671, Francof. 1671; Paris. 1671), (Libri II en III werden na'zijn dood door Justus Schraderus uitgegeven invito Sylvio (Amst. 1674, Venet. 1672) als Praxeos appendix opus posthumum a Justo Schradero ed.; Beschreibung der Franzosen- Krankheit mit Blancaerd's Anmerk. (Leipzig 1693); De praxeos med. id. nov. werd in 1675 en 1717 te Londen in het Engelsch vert. uitgeg.; Methodus medende libri II (alg. pathologie en therapie); verder drie geschriften over de pest: Oratio de febre epid. L.B. 1667 plures adfligente; Tractatus de affectu epid., qui ab Aug. M. 1669 ad Jan. 1670 in Leidensis urbis cives saeviit; Ora-

[p. 1294]

tio de affectus epid. Leid. causis natur., dicta Leidae 1670; Theses de medicamentis chemicis; Casus medici a J. Merclino ed.; verschillende lijkopeningen in Ephemerides Naturae Curiosorum, ann. V en VI; Collegium medico-practicum anno 1660 (Francof. 1664); Opera omnia (1679, 1680 (Amst.), 1691, 1695 (Utrecht), 1708, 1736 (Venetië), 1680, 1731 (Genève), 1771 (Parijs)).

Zijn portret is geteekend en gegraveerd door van Dalen. Er bestaat ook nog een kleine kopergravure met een drieregelig latijnsch onderschrift, waarschijnlijk gegraveerd door Berningeroth. Voorts gegraveerd door J.L. Durant en gelithografeerd door P.R. Vigneron.

Zie: L. Schacht, Oratio funebris; von Haller, Biblioth. Med. Pract., Biblioth. Anat., Meth.; Bartholinus, Epistolae medicinales; Boerhaave, Oratio quinta, sive sermo academicus de chemia suos errores expurgante; Sprengel, Gesch. d. Arzneyk.; Spiess, Von Hetmont's System der Medizin; Banga, Gesch. d. gen. in Nederl.; Israëls en Daniëls, De verdiensten der holl. geleerden t.o.v. Harvey's leer van den bloedsomloop; van der Boon, Geschied. d. ontdekkingen i.d. ontleedk. in de Nederl.; Gmelin, Gesch. d. Chemie; van Deventer, Grepen uit de historie der Chemie; Foster, Lect. on the history of physiology; Groshans in Tijdschr. v. gen. (1856); Suringar in Tijdschr. v. gen. (1863); Isensee, Oude en midden-geschied. d. gen.; Haeser, Gesch. d. Med. dl. II; Daremberg, Hist. der sciences med.; Neuburger en Pagel, Handbuch d. Gesch. d. Med., II; Jansma, Louis de Bils; Baumann, De dokter en de geneeskunde, II (met portret).

Baumann