Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Ondaatje, Mr. Dr. Pieter Philip Juriaan Quint]

ONDAATJE (Mr. Dr. Pieter Philip Juriaan Quint), geb. te Colombo op Ceylon 18 Juni 1758, overl. te Batavia 18 Apr. 1818, was de zoon van den predikant Willem Juriaan Ondaatje en Hermina Quint. Hij vertrok in het belang zijner opleiding in 1773 naar Nederland en kwam daar het volgende jaar aan. Van 10 Juni 1774 tot 20 Sept. 1778 was hij leerling der latijnsche en grieksche scholen te Amsterdam om vervolgens te Utrecht te studeeren. Hij promoveerde 15 Nov. 1782 in de philosophie en ging vervolgens in de rechten studeeren. Als heftig Patriot had hij door zijn oostersche welsprekendheid grooten invloed op de studenten. Hij was de contubernaal van en zeer bevriend met den dichter, toen ook student, J. Bellamy (dl. VI, kol. 93) en werd de aanvoerder der studenten bij den drang tot wijziging der bestaande oligarchie. Weldra werd hun meening ook door vele utrechtsche burgers gedeeld.

Na zijn meerderjarigheid werd Ondaatje 10 Febr. 1783 burger van Utrecht en 16 Febr. 1784 ook van Wijk bij Duurstede, waar eenzelfde patriotsche beweging gaande was. Er werden in beide steden vrijkorpsen gevormd. Ondaatje werd van een hunner, de Zwarte Knechten genaamd, vaandrig. Deze korpsen werden 21 Febr. 1785 door d

[p. 1239]

stadsregeering erkend, maar op 31 Mei d.a.v. werd door zijn tegenpartij een vervolging tegen hem ingesteld, die evenwel op 2 Aug. op aandrang der bevolking gestuit werd.

Hoewel zijn welsprekendheid niet van hoog allooi was (hij gebruikte zinnen als: wij erkennen geen meesters dan God, het volk en de wetten), wist hij in Mrt. 1786 de utrechtsche burgerij tot groot enthousiasme tegen de oligarchie, met wie de stadhouder sedert eenigen tijd gemeene zaak maakte, te bewegen. Op 11 Mrt. had een volksoploop plaats en eenige afgevaardigden der menigte, wier woordvoerder Ondaatje was, deelden op het stadhuis hun wenschen mede. Het gevolg was, dat 17 leden der vroedschap op 13 d.a.v. ontslag namen.

Kort daarna verzetten eenige regenten zich tegen hetgeen zij de tyrannie van Ondaatje noemen, maar zij werden weder overwonnen.

In den zomer van 1787 deden twee zijner volgers, A. de Nijs en B.F. von Liebeherr, een reis naar 's Gravenhage, waar zij trachtten toegang tot den Prins te krijgen in de hoop, dat hij als vroeger, en zooals ook zijn voorgangers gedaan hadden, zich met het volk zou vereenigen tegen de aristocratie. Het is zeer waarschijnlijk, dat deze reis op instigatie van Ondaatje geschiedde, want hij heeft zich meermalen uitgelaten er niet afkeerig van te zijn, met Willem V tot overeenstemming te geraken. Daar deze evenwel reeds lang geheel de partij der regenten gekozen had, heeft de reis geen gevolg gehad.

Op 2 Aug. 1786 brak men te Utrecht geheel met het oude régime en vereenigden de Prinsgezinden zich in een afzonderlijke vergadering te Amersfoort.

Hij verkreeg achtereenvolgens hoogere rangen bij het vrijkorps, waarvan hij deel uitmaakte, ten laatste was hij majoor. Hij ging in Sept. 1786 naar Leiden en promoveerde daar 13 Jan. 1787 in de rechten op stellingen. Hij kwam daarna te Utrecht terug. De stad werd in geduchten staat van tegenweer gebracht en toen een korps krijgslieden in dienst van den stadhouder op 9 Mei 1787 bij Vreeswijk slaags geraakte met een utrechtsch vrijkorps, waarbij Ondaatje, hoewel tot een ander korps behoorende, zich als vrijwilliger had aangesloten, werd het eerstgenoemde met groote verliezen op de vlucht gejaagd. Hetzelfde gebeurde eenige weken later tusschen Zeist en Soest. Intusschen werd Wijk bij Duurstede reeds in Juli 1787 door de stadhouderlijke troepen ingenomen.

Niettegenstaande Utrecht zich zeer goed had kunnen verdedigen tegen de pruisische legermacht, die 13 Sept. 1787 onder den hertog van Brunswijk ons land binnenrukte, vluchtte de militaire commandant dier stad, graaf Frederik van Salm-Grumbach, voor den vijand, zeggende dat die stad niet te verdedigen was. Nu was ook Ondaatje gedwongen Utrecht te verlaten. Hij begaf zich 2 Oct. naar Amsterdam en, nadat de Pruisen ook Holland binnengetrokken waren en Amsterdam bedreigden, over zee naar Hamburg. Doordat Hamburg geheel onder pruisischen invloed stond, moest hij kort daarna ook die stad verlaten en scheepte zich in naar Oostende, van waar hij naar Brussel reisde. Eenige jaren was hij aldaar als advocaat werkzaam. Bij vonnis van 28 Febr. 1789 werd hij wegens crimen lesae majestatis uit Utrecht en het tot zijn gebied behoorende Vreeswijk gebannen en zijn goederen verbeurd verklaard, onverminderd zoodanige lijfstraffen als nader bepaald zouden worden als hij in handen der justitie zou vallen.

In 1790 vertrok hij wegens de brusselsche onlus-

[p. 1240]

ten naar Gent, waar hij zijn intrek nam bij zijn vriend von Liebeherr, die bij hetzelfde vonnis verbannen was, maar nog in genoemd jaar verhuisde hij naar Duinkerken. In 1792 nam hij dienst in het fransche leger, in 1793 werd hij tot kapitein bevorderd. Hij maakte den veldtocht van dat jaar tegen Nederland mede en drong met zijn troep tot Geertruidenberg door. Toen generaal Dumouriez den slag bij Neerwinden op 18 Mrt. 1793 verloor, trok ook zijn korps terug. In Sept. d.a.v. verkreeg hij ontslag uit den krijgsdienst.

Hij ging nu te Calais wonen en richtte daar een drukkerij op, waar ook eenige pennevruchten van hem zelf en gedurende verscheidene maanden een dagblad gedrukt zijn.

Toen in het begin van 1795 Nederland door Pichegru veroverd werd, liquideerde hij zijn zaken te Calais en vertrok hij hierheen. Hij kwam 11 Apr. in den Haag aan. Op 10 Mei werd hij benoemd tot onder-secretaris bij den raad van oorlog. Op 1 Mrt. 1796 verwisselde hij deze betrekking met die van lid van den aziatischen raad, waarvoor hij te Amsterdam ging wonen. Zijn moed en beleid kennende, droegen zijn ambtgenooten hem op, de noodige maatregelen te nemen om de oostindische retourvloot, die voor anker lag in de baai van Setubal, naar Nederland te brengen. Hoewel hij 18 Nov. 1796 in de golf van Biscaye schipbreuk leed, wist hij toch Portugal te bereiken en voeling met de vloot te krijgen, die zonder de vijandelijke engelsche vloot ontmoet te hebben, veilig het vaderland bereikte. Daar Engeland grooten invloed in Portugal had, werd hem echter gelast, dat land te verlaten. Te Madrid aangekomen, verkreeg hij door bemiddeling van onzen gezant Valckenaer (dl. I, kol. 1509) een pas en kon zoo 19 Mrt. 1797 naar Nederland terugkeeren en zijn betrekking weder aanvaarden.

Hij was een der leden van den aziatischen raad, die 17 Jan. 1798 naar den Haag reisden met de bedoeling, een omkeer tot stand te brengen; het gevolg hiervan was door den invloed van P. Vreede, Daendels en den franschen generaal Joubert, de geweldige staatsgreep van 22 d.a.v., terwijl de bedoeling van Ondaatje en zijn ambtgenooten was geweest, deze verandering op een vreedzame wijze tot stand te brengen.

Hij werd 21 Febr. 1798 benoemd tot secretaris-generaal bij het nieuw opgerichte departement van Algemeene politie en binnenlandsche correspondentie, bestaande ongeveer uit de tegenwoordige departementen van Binnenlandsche Zaken en Waterstaat en de politie, thans ressorteerende onder Justitie. Agent (= thans minister) was Mr. A.J. la Pierre. Deze had ook de macht, personen in hechtenis te doen nemen. Hij maakte daarvan 10 Nov. 1798 gebruik om den president der Tweede (= thans Eerste) Kamer D. Hoitsma en 7 andere als anarchist verdachte personen gevangen te doen nemen. De hechtenis van Hoitsma duurde slechts enkele uren, daar het Uitvoerend Bewind order gaf, hem in vrijheid te stellen.

Veel arbeid gaf aan zijn departement de watersnood van 1799, waarbij door hoog opperwater, terwijl de rivieren tot den bodem toe bevroren waren, vele deelen van ons land overstroomden. Het van Rijkswege geven van schadevergoeding aan de door de overstroomingen benadeelden geschiedde toen in meerdere mate dan tegenwoordig.

Op 13 Dec. 1799 nam Ondaatje wegens verschil in opvatting met la Pierre ontslag als secretaris-generaal. Hij bleef lid van den aziatischen raad, waaruit hij evenwel ook op 15 Mei 1800 ontslag

[p. 1241]

nam of verkreeg. Hij zette zich toen als advocaat in den Haag neder. Op 1 Sept. 1801 werd hij tot solliciteur voor de marine benoemd.

Toen er eenigen tijd na den vrede van Amiens in het voorjaar van 1803 weder oorlog met Engeland dreigde, bood hij zijn diensten aan als militair, en naar aanleiding van hem gedane beloften verhuisde hij zelfs met zijn vrouw naar Utrecht, maar er kwam niets van een benoeming.

Toen de raadpensionaris Schimmelpenninck aan het roer kwam, benoemde deze hem 29 Dec. 1805 tot raad van financiën en lid van den prijsraad te 's Gravenhage. Hij bleef dit tot de inlijving bij Frankrijk en verhuisde toen naar Parijs, waar hij raadsheer van den prijsraad werd. Wegens de vele geconfisceerde smokkelwaar was dit een vrij belangrijke betrekking.

Op 8 Aug. 1814 gaf hij deze betrekking op en keerde naar het vaderland terug. Hij werd bij besluit van den Souvereinen Vorst van 9 Febr. 1815 bestemd voor een betrekking in Nederlandsch Oost-Indië, maar hij vertrok daarheen eerst 31 Mrt. 1816. Daar aangekomen, werd hij benoemd tot lid van den Hoogen raad van justitie te Batavia, maar kort nadat hij deze betrekking aanvaard had, werd hij door een beroerte getroffen. Hij heeft, in de hoop, dat rust herstel zou geven, drie maanden verlof verkregen, maar overleed niet lang na afloop daarvan.

Ondaatje was een hartstochtelijk oosterling met edele gevoelens en vele dichterlijke gaven. Zijn patriotsche gevoelens zijn zooals van zoovelen langzamerhand gematigd en in 1814 verheugde ook hij zich in het herstel van het huis Oranje.

Merkwaardig is het, dat hij, de bezielde spreker, in de eerste jaren der bataafsche republiek nimmer een plaats als volksvertegenwoordiger heeft kunnen bereiken.

Hij huwde 7 Mei 1794 Christina Hessel Hoevenaar, geb. in Dec. 1767. overl. 12 Aug. 1818. Zij hadden een zoon, P.P.C. Ortmaer Ondaatje (dl. II, kol. 1021).

Hij schreef: Bijdragen tot de geschiedenis der omwenteling in 1787, 2 dln., (Duinkerken 1791 en 1792); in deze werken komt hij voor het eerst met den naam zijner moeder voor. Zij bestaan voor het grootste gedeelte uit brieven uit den tijd van 2 Aug. 1786 tot 15 Sept. 1787, toen de Patriotten te Utrecht regeerden.

Uitgegeven op zijn drukkerij te Calais: Courier de Calais, dagblad, van 20 Juni 1794 tot 8 Jan. 1795, en Courier du Pas de Calais, dagblad, van 9 Jan. tot 19 Apr. 1795; Prière républicaine, hymnes sacrées et chants patriotiques pour l'usage dans le temple de la raison des républicains de la commune de Calais (1794); verder eenige tabellen.

Later heeft hij als secretaris-generaal een kaart vervaardigd van de verdeeling der Bataafsche republiek in departementen, districten en ringen. Hij bood haar 21 Sept. 1799 aan het Uitvoerend bewind aan.

Zijn portret werd gegraveerd door Chrétien en in zwarte kunst door J.A. Boland.

Zie over hem Mrs. C.M. Davies, Memorials and times of P.P.J. Quint Ondaatje, met zijn portret, in Werken van het historisch genootschap te Utrecht, Nieuwe Reeks No. 13 (1870).

Ramaer