Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Nieuhoff, Dr. Bernardus]

NIEUHOFF (Dr. Bernardus), geb. te Lingen (thans in de pruisische provincie Hannover) 18 Mrt. 1747, overl. te Harderwijk 2 Dec. 1831, was de zoon van een bemiddeld koopman, tevens lid der regeering van de stad zijner inwoning. Hij werd in 1762 leerling van het gymnasium te Lingen en werd 2 Sept. 1769 als student aan de leidsche universiteit ingeschreven, promoveerde aldaar in de theologie op een dissertatie getiteld De sensu pulchri, en werd kort daarna proponent bij de nederlandsch hervormde kerk.

Reeds in Febr. 1775 werd hij benoemd tot hoogleeraar in de wijsbegeerte aan het athenaeum te Deventer en 7 Aug. d.a.v. als zoodanig in dat vak en in de wis- en sterrenkunde aan de universiteit te Harderwijk. Hieruit is wel te zien hoe hij meester was in uiteenloopende vakken; hij heeft dikwijls getracht, zijn wetenschap en zijn geloof in overeenstemming te brengen.

Hij werd 27 Jan. 1796 in het kiesdistrict Beekbergen tot eersten plaatsvervanger van het aldaar tot lid der Nationale vergadering gekozen lid, zijn ambtgenoot Mr. C.W. de Rhoer (dl. V, kol. 597), gekozen. Daar deze ook gekozen was in het district Harderwijk en bij loting uitgemaakt werd, dat hij daarvoor zitting moest nemen, werd Nieuhoff voor Beekbergen aangewezen. Beiden verzetten zich in het belang der universiteit op hevige wijze tegen een zitting nemen in die vergadering, maar zonder gevolg. Zij kregen gedurende hun zittingstijd verlof als hoogleeraar.

Op 6 Apr. 1796 sprak hij over het friesche jakobijnsche bestuur; men had gezegd, dat dit aan het fransche directoire aangenaam was, hij verzette zich daartegen. Hij wilde een commissie van onderzoek daarheen zenden, maar met 53 tegen 43 stemmen werd besloten, zich tot een brief te bepalen. Eerst ruim een jaar later is er een commissie heen gezonden, maar die kon weinig uitrichten.

Op 22 d.a.v. sprak hij over de verklaring, gevorderd bij de aanvaarding van een ambt; hij was van oordeel, dat daarbij geen belijdenis van politieke gevoelens gevorderd mag worden.

Op 6 Mei 1796 ondersteunde hij de voorstellen tot het versterken der burgerwacht en stelde hij eenige verbeteringen daarin voor.

Op 20 d.a.v. sprak hij tegen het voorstel Vreede - Bosch (dl. II, kol. 217) - Valckenaer (dl. I, kol. 1509) om den Nederlandschen staat tot een werkelijken eenheidsstaat te maken; op 2 Juni werd met 50 tegen 49 stemmen besloten, dit voorstel in advies te houden.

Op 27 Sept. 1796 sprak hij over de handelwijze van het jacobijnsche bestuur van Friesland tegenover de uitgewekene bestuursleden, die nog steeds verbannen bleven. Hij verzette zich tegen het op de lange baan schuiven dezer zaak door dat bestuur. Hahn (dit dl., kol. 666) zeide daarop, iets hetgeen bezijden de waarheid was, dat Nieuhoff door zijn rede verbittering zaaide.

Bij de behandeling van de scheiding van kerk en staat sprak hij er op 23 Mrt. 1797 zijn vreugde over uit, dat deze scheiding een voldongen feit was, maar hij was van oordeel, dat de staat de leeraren der vroeger heerschende kerk moest blijven bezoldigen. Eerst na 1798 is deze zaak tot een eind gebracht.

Op 28 d.a.v. verklaarde hij zich tegen het binnen 2 jaren invoeren van de fransche maten en gewichten. Eerst eenige jaren later is deze zaak,

[p. 1218]

dank zij den invloed van het lid van het Uitvoerend bewind van Swinden (dl. IV, kol. 1289), beslist.

Nieuhoff werd bij de verkiezingen op 2 Aug. 1797 niet herkozen en dus eindigde zijn mandaat 31 d.a.v.

Nadat reeds bekend was, dat hij na laatstgenoemden datum geen lid meer zou zijn, en wel op 7 Aug., den dag voordat de volksstemming over de constitutie zou plaats hebben, las Vonk (dl. IV, kol. 1409) een brief van een correspondent uit Parijs in de te Leiden uitgegeven Hollandsche courant voor, waarin gemeld werd, dat de toen aanhangige vredesonderhandelingen te Rijsel tusschen Frankrijk en de Bataafsche republiek eenerzijds en Groot-Brittannië anderzijds goed opschoten, maar dat zij alleen tijdelijk opgeschort waren totdat de uitslag der volksstemming h.t.l. bekend zou zijn. Vonk beschouwde dit bericht als een ongeoorloofden invloed op die stemming uit te oefenen. Nieuhoff verzette zich tegen dit denkbeeld en daarop ontstond onder de radicale leden een heftig tumult, waarbij zij Nieuhoff sommeerden om te bewijzen, dat van hun zijde allerlei kunstgrepen in het werk gesteld werden om de constitutie te doen verwerpen. Nadat twee leden der commissie voor buitenlandsche zaken verklaard hadden, dat het courantenbericht onjuist was, en toen het tumult niet bedaarde, werd de zitting in een comité-generaal veranderd.

25 Sept. vatte hij zijn ambt als hoogleeraar weder op. Toen na de inlijving bij Frankrijk de universiteit te Harderwijk bij keizerlijk decreet van 22 Nov. 1811 werd opgeheven, geraakte hij buiten betrekking, maar na het herstel der onafhankelijkheid werd te Harderwijk bij koninklijk besluit van 2 Aug. 1815 een athenaeum ingesteld, waarbij hij weder als hoogleeraar werd aangesteld. Met 1 Sept. 1817 verkreeg hij eervol ontslag. Hij bleef te Harderwijk wonen.

Hij bracht gedurende zijn lange leven een verzabijeen van grieksche, romeinsche en oostersche munten en penningen, welke hij verkocht aan Reuvens (dl. IV, kol. 1144) en een dergelijke nederlandsche, een van schelpen, die hij verkocht aan van Lidth de Jeude (dl. I, kol. 1274), eindelijk een van natuurkundige instrumenten.

Vitringa, Staatkundige geschiedenis der Bataafsche republiek, 1e deel, blz. 213, zegt over hem: ‘Wij zullen hem vaak hooren spreken en in zijn redevoeringen veel wijsgeerigs, menschkundigs, der betrachting waardigs opmerken, en daarom gaarne over het hoofd zien de wijdloopigheid, soms mindere duidelijkheid, den niet altijd geregelden gang zijner denkbeelden en ook wel afwijkingen in het hoofddoel, waarvan de meeste zijner advijzen niet vrij zijn’. Elders, 2e deel, blz. 501, velt dezelfde schrijver een onvermengd gunstig oordeel over Nieuhoff.

Hij schreef zijn inaugurale rede te Deventer: De legg. nat. evidentia (Dev. 1775); inaugurale rede te Harderwijk: Pro recentiorum philos. naturalem exornandi sensu rectissimo (Hard. 1775); De arte fruendi bonis fortunae, tum private tum publice (Hard. 1780); De zelfkennis als een voorname bron van geluk (Hard. 1780); De wetenschappen en kunsten als hulpmiddel tot het menschelijk welzijn (Hard. 1780); Hoe des allerhoogsten wijsheid en goedheid doorstraalt in het wereldbestuur, die van de dienst en de vaste wetten der natuurkrachten en tweede oorzaken gebruik maakt (Hard. 1782); De overeenstemming tusschen Nederland en Medea, die wel het betere zag en het ergere najaagde (Hard. 1785); Betoog dat het bestuur der goddelijke regtvaardigheid, ook als de boozen voorspoed hebben, onberispelijk en heilig is (Hard. 1789); vertaling

[p. 1219]

van M. Herz, Proeve van den hoofdzwijmel of de duizeligheid, uit het Hoogduitsche met een voorafspraak van B.N. en een brief over de krankzinnigheid (Hard. 1791); vertaling van J.F. Zuckert, Verhandeling over de hartstogten, uit het Hoogduitsch met een voorafgaanden brief van B.N. het ontstaan der hartstogten betreffende (Hard. 1794); Over Spinozisme (Hard. 1799); De ratione studii recte constituenda (Hard. 1801); Iets over 't Endaemonisme, geptaatst voor de vertaling van Tieftrunk, Over staatkunde en wetgeving (Zutfen 1802); Aan P. van Hemert, betreffende het Endaemonisme, dat. is de zucht tot het geluk als drijfveer der zedelijkheid (Hard. 1803); Over het verband tusschen het tegenwoordig en het toekomstig leven (Hard. 1804); Over het pragmatische idealisme (Hard. 1806).

Zijn portret is gegraveerd door een onbekend kunstenaar en komt ook als gegraveerd silhouet voor op een verzamelblad in Rogge, Geschiedenis der Staatsregeling voor het Bataafsche volk, 1799.

Ramaer