Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Lightenvelt, Mr. Leonardus Antonius]

LIGHTENVELT (Mr. Leonardus Antonius) geb. te 's Hertogenbosch 28 Oct. 1795, overl. te Hyòres aan de Middellandsche Zee in Frankrijk 29 Oct. 1873, was de zoon van D.A. Lightenvelt, kruidenier en jeneverstoker in de ‘Gulden Zon’, die 4 Apr. 1815 overleed. Daar de zaken zijns vaders hem niet bevielen, liet hij zich 16 Oct. 1817 als student aan de universiteit te Leiden inschrijven en promoveerde aldaar in de rechten 29 Juni 1820 op stellingen.

Hij zette zich als advocaat in zijn geboortestad neder. Hij [‘praktiseerde’] niet, d.w.z. ging niet naar de roomsch-katholieke kerk, terwijl de kinderen, die hij bij een vrouw had met welke hij niet wettig en kerkelijk gehuwd was, vrij werden opgevoed. Het vertrouwen in hem werd hierdoor niet weggenomen, wel een bewijs hoe gematigd velen toen ter tijd in Noord-Brabant dachten.

In 1831 nam hij als officier der schutterij (hij was eenigen tijd majoor-commandant te 's Hertogenbosch) deel aan den tiendaagschen veldtocht.

[p. 1045]

Op 27 Juli 1833 werd hij benoemd tot raadsheer in het Hoog gerechtshof te's Gravenhage, dat toen tegelijk hof van appèl en van cassatie was. Toen ingevolge de wet van 28 Apr. 1835 de Hooge Raad der Nederlanden, die voortaan alleen hof van cassatie was, werd opgericht, werd hij 17 Mei 1838 tot advocaat-generaal bij dat college en 30 Dec. 1840 tot haar lid benoemd.

Op 10 Nov. 1839 verkreeg hij eervol ontslag als majoor der haagsche schutterij, waarnaar hij in 1833 was overgegaan.

Hij werd 7 Maart 1847 benoemd tot lid van den Raad van State. Van zijn werkzaamheid in dit lichaam is alleen bekend, dat hij een zeer behoudend rapport over de door de regeering ontworpen grondwetsherziening, de zoogenaamde 27 wetsontwerpen, heeft uitgebracht; hij wilde o.a. de 3 standen voor de verkiezing der Provinciale Staten behouden.

Op 25 Mrt. 1848 werd hij in het kabinet-Schimmelpenninck (dl. IV, kol. 1223) opgenomen als minister van roomsch-katholieken eeredienst. Dit geschiedde op aanbeveling van den aftredenden minister Mr. J.B. van Son, een ijverigen Roomsche, die hem goed kende. Ook reeds in 1842 was hij voor deze portefeuille in aanmerking gekomen, maar toen had Willem II de voorkeur aan een meer geprononceerd Roomsch-katholiek gegeven.

In het laatst van Juli 1848 reisde hij naar Maastricht om met den gouverneur en den militairen commandant na te gaan of het noodig was, militaire maatregelen te nemen om te verhinderen, dat Limburg, waar vooral op het platteland een anti-nederlandsche en pro-duitsche beweging op touw gezet was, zich bij den duitschen bond aansloot. Het gevolg is geweest, dat L.F.H. Beerenbroek (dl. II, kol. 113) benoemd is tot commissaris der nederlandsche regeering bij den duitschen bond, maar de beweging is na eenige maanden verloopen.

In het na de grondwetsherziening opgetreden kabinet-de Kempenaer (dl. III, kol. 677) - Donker Curtius (dl. I, kol. 733) werd Lightenvelt 21 Nov. 1848 minister van Buitenlandsche Zaken, terwijl hij 24 d.a.v. de portefeuille van roomschkatholieken eeredienst aan Mr. J.A. Mutsaers overgaf.

Nadat hij 7 Dec. 1848 in het kiesdistrict Bergen op Zoom tot kandidaat voor lid der Eerste Kamer gekozen was, werd hij bij koninklijk besluit van 11 Jan. 1849 tot lid benoemd. Hij bleef tegelijkertijd minister.

Op 25 Aug. 1849 werd hij bij de portefeuille van Buitenlandsche Zaken nog belast met de waarneming van het departement van Justitie. Beiden eindigden tegelijk op 1 Nov. 1849, toen het kabinet door een ministerie-Thorbecke vervangen werd. Volgens sommigen wilde Thorbecke hem niet in zijn kabinet opnemen omdat van hem gezegd werd, dat hij tot de Jezuïetenorde behoorde, maar waarschijnlijker is de reden, dat de Roomschkatholieken, met welken Thorbecke verbonden was, een man van meer geprononceerde richting benoemd wilden zien.

Het volgend jaar, toen de leden der Eerste Kamer door de Provinciale Staten gekozen werden, werd op 11 Sept. zijn mandaat niet vernieuwd, zoodat hij in Oct. ophield lid der Eerste Kamer te zijn. Ook mislukte een poging om hem in Jan. 1851 in het district Tilburg in de Tweede Kamer verkozen te krijgen.

Sedert bracht hij de zomers op zijn buiten verblijf Langenhorst onder Veur door.

Op 23 Sept. 1851 werd hij gekozen tot lid van den raad der gemeente 's Gravenhage.

[p. 1046]

Als gevolg van de grondwetsherziening wilde paus Pius IX h.t.l. de bisschoppelijke hiërarchie invoeren en daarover waren onderhandelingen loopende, die er toe leidden, dat deze invoering, tegen welke, nu kerk en staat definitief gescheiden waren, geen bezwaar meer kon bestaan, zou worden ingevoerd. Naar aanleiding van deze voor de Roomsch-katholieken heuglijke gebeurtenis uitte de Paus bij zijn allocutie tot de kardinalen van 7 Mrt. 1853 eenige beleedigingen tegen het Protestantisme en constateerde hij, dat het Katholicisme h.t.l. veel veld won. Dit werd door de protestantsche pers en vele predikanten euvel opgenomen en de gemoederen van het protestantsche volk werden warm gemaakt voor een petitionnement, door meer dan 50.000 personen geteekend, - verzoekende maatregelen te nemen tegen de aanstelling der bisschoppen en de roomsche propaganda. Dit was de Aprilbeweging. Daar koning Willem III, aan wien de petitie werd aangeboden, een zeer welwillend antwoord gaf, verzocht het kabinet- Thorbecke ontslag en trad een zoogenaamd conservatief, in werkelijkheid zeer gematigd kabinet onder leiding van van Hall (dl. VII, kol. 517) en Donker Curtius op. Mede omdat hij door toedoen van Thorbecke 3½ jaar ambteloos geweest was, nam Lightenvelt de hem in het nieuwe kabinet aangeboden portefeuille van roomsch-katholieken eeredienst, waartoe hij 19 Apr. 1853 benoemd werd, aan.

Zonder twijfel door zijn invloed, maar ook door het verstandig optreden van van Hall, als minister van Buitenlandsche Zaken zijn er door het kabinet geen stappen gedaan om de eenmaal ingestelde bisschoppelijke hiërarchie, waartegen het protestantsche volk zich zoo heftig verzet had, te niet te doen.

Bijna onmiddellijk na zijn benoeming werd Lightenvelt naar Rome afgevaardigd en tevens aan den gezant aldaar, de Liedekerke (dl. VII, kol. 745), die als te ultramontaansch beschouwd werd, verlof verleend. De organisatie, door kardinaal Antonelli, staatssecretaris, ontworpen, werd eenigszins gewijzigd en vervolgens op voorstel van Lightenvelt door het kabinet goedgekeurd.

Terwijl hij te Rome was, werd door van Hall als waarnemend minister van roomschen eeredienst een wet ingediend en in de Tweede Kamer van 12 tot 25 Aug. 1853 verdedigd, tot regeling van het toezicht op de kerkgenootschappen. Zij werd daar op 25 Aug. terwijl L. nog steeds afwezig was, zonder twijfel met de bedoeling, dat niet hij het wetsontwerp zou verdedigen, aangenomen met 41 tegen 27 stemmen en nu deed zich het merkwaardige ge val voor, dat Lightenvelt bij de behandeling in de Eerste Kamer zeide, dat hij tegenstander der wet was. Zij werd op 8 Sept. 1853 met 22 tegen 16 stemmen aangenomen. Toen men hem vroeg, waarom hij dan minister bleef, zeide hij, dit te doen in het ware belang van den Koning, het algemeene land en de Katholieken in het bijzonder.

De Aprilbeweging had zich opgelost in een onbeduidend gelegenheidswetje. Intusschen was zijn positie als minister zeer geschokt door het beschreven optreden. Hij werd door zijn ambtgenooten gered doordat zij hem voordroegen voor gezant te Parijs. Hij werd als zoodanig benoemd bij koninklijk besluit van 31 December 1853.

Hoewel van nederige afkomst, was hij een volmaakt gentleman en daar geheel op zijn plaats. Des winters reed hij met keizerin Eugénie schaatsen op de vijvers van het Bois de Boulogne.

Toen de minister van Buitenlandsche Zaken J.P.J.A. van Zuylen van Nijevelt bemerkte,

[p. 1047]

dat, bij de groote moeilijkheden, waarin Nederland was geraakt door de onderhandelingen van koning Willem III met Frankrijk omtrent verkoop van het groothertogdom Luxemburg aan dat rijk - welke wel voor het oogenblik waren opgelost door het verdrag van Londen van 11 Mei 1867, maar welke door den gespannen toestand in Europa wel weder konden voorkomen - Lightenvelt ook wegens zijn hoogen leeftijd niet meer den noodigen steun kon verleenen, werd hij bij koninklijk besluit van 24 Mei 1867 niet op verzoek eervol teruggeroepen en bij dat van 5 Juni d.a.v. door den bekwamen neef van den minister, J.P.P. van Zuylen van Nijevelt, die zelf tweemaal minister van Buitenlandsche Zaken geweest was, vervangen. Lightenvelt vestigde zich toen te 's Gravenhage. Hij overleed, op reis zijnde, plotseling.

Ramaer