Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Jacobsz, Lambert]

JACOBSZ (Lambert), geb. te Amsterdam in 1598 of 1599, overl. te Leeuwarden in 1637 (vóór 3 Oct.), kunstschilder. Hij stamde uit een gegoede doopsgezinde familie te Amsterdam en was de tweede zoon van den lakenhandelaar Jacob Theunisz en diens vrouw Pietertje Lubbertsdr. (een dochter van den doopsgezinden leeraar Lubbert Gerritsz). Zijn oudere broeder was de leeraar Dr. Anthonie Jacobsz Roscius (zie art.), zijn jongere broeders heetten Isaäc en Hendrik Jacobsz Rooleeuw (zie uitvoeriger het artikel over Dr. Reinier Rooleeuw in dl. VII, kol. 1064), terwijl zijn eenige zuster Elsje Jacobsdr. (overl. omstr. 1626) in 1624 huwde met den amsterdamschen apotheker Lubbert van Diephout. Lambert Jacobsz' vader woonde te Amsterdam op den Nieuwendijk ‘daer de rotgans in de gevel ende de rode Leeu in het bord uytsteckt’ (thans no. 35), waar de schilder dus zijn jeugd doorbracht. Overigens is van zijn jeugd en leertijd weinig meer bekend, dan dat hij volgens de gewoonte van dien tijd op ongeveer 20-jarigen leeftijd een reis naar Italië maakte. Dit is ons overgeleverd door niemand minder dan Vondel, die een vriend des huizes geweest schijnt te zijn (Jacob Theunisz had den 29sten Oct. 1620 ‘uit lyeffden’ erin bewilligd om dienaar bij de Waterlandsche Gemeente der Doopsgezinden te blijven in plaats van den dichter) en in 1621 een gedicht vervaardigde op het huwelijk van Lambert Jacobsz met Aechtje Theunisdr. De laatste woonde te Leeuwarden en was een dochter van den aldaar gevestigden Theunis Carstiaensz, een gegoeden ‘cleenrieder’ en dienaar bij de Doopsgezinde Gemeente. Na zijn huwelijk (dd. 8 Juli 1620 te Leeuwarden gesloten) vestigde Lambert Jacobsz zich in de woonplaats van zijn bruid, waar hij zich nog waarschijnlijk in hetzelfde jaar met zijn vrouw bij de Doopsgezinden liet doopen (poorter werd hij er in 1621) en hij, behalve een beoefenaar der schilderkunst zich een ijverig leeraar en voorganger zijner geloofsgenooten betoonde, hetgeen blijkt uit de vervolgingen waaraan hij blootstond en aan de straffen, welke hem van stadswege werden opgelegd. Zoo werd hij in 1632 tot twee boeten van ƒ 25 veroordeeld, omdat hij gepredikt had in een tot kerk verbouwde schuur, die door de autoriteiten was gesloten. In 1622 kocht hij met zijn vrouw van zijn schoonzuster Marittie Theunisdr. (weduwe van Dr. Willem Reiners of Wilhelmus Regneri, in 1628 hertrouwd met Dr. Johannes à Swilda Flietius, elg. Jan Jansz. van Vliet) aldaar een ‘thuyn ende howinge met alle bomen ende plantagie, samt d' somerhuy-

[p. 914]

singe, staende ende gelegen in Jacobiner Hoff’. Na den dood van zijn vrouw hertrouwde Lambert Jacobsz in de Gereformeerde kerk te Hoorn den 26sten Maart 1634 met Hillegond Dirksdr. Velius, een dochter van den bekenden doopsgezinden geschiedschrijver Dr. Theodorus Velius (dl. I, kol. 1518) en diens tweede vrouw Aaf Ewoutsdr. Met deze vrouw kocht hij in 1636 ‘de gerechte helfte van sekere huysinge camers thuin ende hovinge, pan ende estrick werck staende en gelegen op de noordsijde vant Fliet’. Het voigend jaar overleed hij echter reeds in den bloei van zijn leven na een kort ziekbed. Hoewel zoowel zijn vader als later zijn beide zoons lakenhandelaren waren, schijnt hij zelf nimmer een dergelijken handel gedreven te hebben. Niettemin blijkt uit den inventaris van zijn nalatenschap, dat hij tot de gezeten burgerij behoorde; tot deze nalatenschap behoorden o.a.: gereed geld etc., geschat op ƒ 800, obligatiën id. ƒ 8000, vaste goederen id. ƒ 3000, schilderijen etc. id. ƒ 870. Onder deze laatste vindt men er van Jacob Backer, Jan Lijs, Pynas, Pieter Molijn, Claes Moyaert, Cornelis van Poelenburgh e.a.

Vermelding verdient nog dat Lambert Jacobsz een vriend was van Dirck Rafaëlsz Camphuysen (dl. II, kol. 293), die in 1625 een tijdlang bij hem logeerde. De schilder gaf Camphuysen onderricht in het linnenreeden, ‘alsoo (hij) bysonder in de rederij ervaren was’; Camphuysen zette in verband hiermede later te Dokkum zelf een vlashandel op.

Eerst in de laatste jaren is door de onderzoekingen van Dr. A. Bredius en H.L. Straat, doch vooral door die van Dr. Kurt Bauch, over Lambert Jacobsz' werkzaamheid als schilder meer licht ontstoken; voordien was hij vrijwel slechts bij name bekend. Er kunnen thans een aantal schilderijen en teekeningen van hem worden aangewezen, dateerend tusschen de jaren 1622 en 1634. Er blijkt uit, dat hij zich vooral aangetrokken voelde, tot bijbelsche tafereelen, die men anders zelden vindt uitgebeeld; de figuren behandelt hij met levendige bonte kleuren (waarbij het paars overheerscht) veelal in een landschap, dat meer oppervlakkig wordt aangegeven. In ieder geval toont hij een zeer oorspronkelijk talent. Men heeft hem wel gerekend als behoorende tot de vóór-rembrandtsche sohildersgroep van Lastman, Pynas en Moyaert (Dr. Bredius); anderzijds wijst echter Dr. Bauch erop, dat zijn figuren veeleer doen denken aan Rubens, in welk verband het merkwaardig is, dat een oude bij Ger. Hoet, Catalogus of naamlijst van schilderijen I, 441, vermelde catalogus Lambert Jacobsz uitdrukkelijk een leerling van Rubens noemt (1752). Bauchvermoedt dan ook, dat de schilder behalve Italië mede de Zuidelijke Nederlanden heeft bezocht. Opvallend is, dat in de nalatenschap van Lambert Jacobsz een aantal copieën naar Rembrandt voorkomen, die waarschijnlijk door eerstgenoemde zelf zijn vervaardigd; beide schilders schijnen dus met elkander in relatie te hebben gestaan. Dr. Bredius neemt ook aan, dat Lambert Jacobsz op Rembrandt's kunst heeft ingewerkt, hetgeen kan blijken nit een voluit gesigneerd schilderij van den eerste, voorstellend den Apostel Paulus in de gevangenis (1629), hetwelk zich sinds 1922 in het Friesch Museum te Leeuwarden bevindt (vroeger bij baron von Hardt te Lucino bij Lugano). Men vindt het gereproduceerd bij Bredius, Straat en Bauch.

In genoemd museum treft men eveneens aan een Izaäc en Rebecca (?) uit 1634, voluit gesigneerd door Lambert Jacobsz (afgebeeld bij Straat). Het Rijks-Museum te Amsterdam bezit sinds 1918

[p. 915]

van den schilder een episode uit de geschiedenis van den ongehoorzamen profeet (I Kon. 13, 15-23) uit 1629, Cat. no. 1293a (afgebeeld bij Straat en Bauch). Verder bevinden zich van Lambert Jacobsz: ‘De terugroeping van Jozef's broeders’ (1632) in de collectie-Kiewitt de Jonge te Groningen (afgebeeld bij Wijnman); ‘De cijnspenning’ (Matth. 22, 16-21) in dezelfde collectie (gerepr. bij Bauch); ‘De Engel verschijnt aan Jephta en zijn dochter’ in den Kunsthandel de Boer te Amsterdam (veiling-Mak aldaar Mei 1924; gerepr. bij Bauch); een tweede episode uit de geschiedenis van den ongehoorzamen profeet (verk. Bussowski te Stockholm Dec. 1925, thans als bruikleen in het Museum te Lund; gerepr. bij Wijnman); ‘Jacob en Ezau’ in bruikleen in het oudheidk undig museum te Groningen (gerepr. bij Wijnman). Ten slotte is Mr. J.B.L.C.C. baron de Wijkerslooth de Weerdesteyn, lid van den Raad van State en wonende te 's Gravenhage, in het bezit van een voluit gesigneerd schilderij van Lambert Jacobsz (1629), voorstellend den verkoop van Jozef door zijn broeders. Volgens het oordeel van deskundigen is dit zelfs wellicht het beste schilderij van den meester.

Vrijwel zeker is Lambert Jacobsz verder de schilder van een werk in de collectie-Ch. Knitschky te Berlijn, een biddende vrouw voorstellend (gerepr. bij Bauch); tot dusverre werd het aan Jacob Backer toegeschreven. In Rijnlandsch privaatbezit bevindt zich ‘De weduwe van Sarepta (Zarpat)’, dat eveneens hoogstwaarschijnlijk door Lambert Jacobsz is geschilderd. Onzeker is of Lambert Jacobsz ook de maker is der volgende schilderijen: ‘De ongeloovige Thomas’ in het Bonifacius-Ziekenhuis te Leeuwarden, ‘Cimon en Pera’ en ‘Vertumnus en Pomona’ inparticulier bezit in ons land, ‘Ruth en Naomi’ in den engelschen kunsthandel en ‘Herodias’ in het slot te Aschaffenburg. Verscheidene der bovengenoemde schilderijen werden voor het eerst door Bauch als werken van Lambert Jacobsz aangewezen, nadat zij tevoren aan Backer, Flinck ef Bloemaert waren toegeschreven.

In catalogi en in den door Straat gepubliceerden inventaris van Lambert Jacobsz vindt men o.a. nog de volgende werken genoemd: Jacob en Laban's dochter (veiling-de Larue te Brussel in 1895), Nebucadnezar (Inventaris Amsterdam 1674), ‘Boas en Ruth’ en ‘De Kanaänitische vrouw’ (veiling-Jacob van Hoek te Amsterdam 1719), Aanbidding der koningen (veiling Amsterdam 1735 en Parijs 1747), Christus (zie van Eynden, Gesch. der Vaderl. Schilderkunst, Haarlem 1816, I, 51), ‘Petrus’ en ‘De boetende Magdalena’ (beide gedateerd 1628 en als no. 44 en 45 voorkomend op de veiling-M. Stategaart te Alkmaar 1802), een gestoffeerd landschap (gedat. 1622, verk.Mr. P. Steyn e.a., 's Grav. 1783), ‘Tobias en de Engel’ (Invent. Lambert Jacobsz) enz. Lamnbert Jacobsz vervaardigde ook het portret van den doopsgezinden leeraar Jeme Jacobsz de Ringh (gegraveerd door W. Delff en J. Folkema). Waarschijnlijk is ook de gravure van Lambert Jacobsz' broeder Antonie Jacobsz Roscius (zie art.) naar een schilderij van eerstgenoemde vervaardigd. In den inventaris van Lambert Jacobsz worden nog meerdere portretten genoemd, waarvan deze wellicht de maker is, nl. van de doopsgezinde leeraren Hans Alenson, Leenaert Clock, Lubbert Gerritsz, Rippert Eenkesz en diens vrouw Elisabeth Matthijsdr.

Een teekening in oostindischen inkt van Lambert Jacobsz, voorstellend de Heilige Familie in een landschap, kwam in 1758 voor op de verkoo-

[p. 916]

ping van de nalatenschap van den dichter Sybrand Feitama (van moederszijde een achterkleinzoon van Isaäc Jacobsz Rooleeuw voornoemd) en bevindt zich thans in het ‘Kupferstichkabinett’ te Berlijn. Onzeker is of de teekening van een klauterenden knaap in de Albertina te Weenen aan Lambert Jacobsz moet worden toegeschreven. Geheel onzeker is dit met een penteekening van den Barmhartigen Samaritaan in het Prentenkabinet te Amsterdam, geteekend J. Lambert fec. 1625. Een roodkrijtteekening van Lambert Jacobsz, voorstellend de vlucht naar Egypte, wordt nog vermeld op de veiling-J. Roelofs (Amsterdam 1824), verschillende teekeningen op de veiling-Maria Feitama (weduwe van Jan van Vollenhoven en nicht van Sybrand Feitama voornoemd) te Amsterdam in 1794.

Als leerlingen van Lambert Jacobsz worden genoemd: Govert Flinck (dien hij van een reis naar de doopsgezinde gemeente te Kleef zou hebben meegebracht), Jacob Adriaanmz Backer (wiens vader sinds 1611 op den Nieuwendijk te Amsterdam woonde en evenals Lambert Jacobsz' vader dienaar was bij de Waterlandsche Gemeente der Doopsgezinden aldaar (vgl. Wijnman, De afkomst van Jacob en Adriaan Backer in Oud- Holland, 1926) en Heere of Hero Junes (tot dusverre alleen bekend uit den inventaris van Lambert Jacobsz).

Uit het eerste huwelijk van Lambert Jacobsz met Aechtje Theunisdr. werden twee zoons geboren, Abraham en Jacob Lambertsz; beiden namen later, naar het huis waarin zij te Leiden woonden, den naam van den Tempel aan. Eerstgenoemde was de bekende schilder Abraham van den Tempel.

Een portret van Lambert Jacobsz werd volgens van Eynden in de verzameling der schilderportretjes, door den kunstschilder Jan Stolker nagelaten, gevonden.

Zie: Houbraken, Groote Schouburgh I (1718), 7, 126, II, 20, 47; [P. Rabus], Het leven van Dirk Rafelsz Kamphiuzen (1723), 37; Schijn-Maatschoen, Geschiedenis der Mennoniten (1743), i.v. Roscius; van Eynden en van der Willigen, Vaderlandsche schilderkunst I (1816), 50; Kramm, Leven en werken (1857/64), 787, 935; W. Eekhoff, De vrouw van Rembrandt (Leeuw. 1863), 39 e.v.; H. Havard, L' Art et les arlistes holl. II (1880); L.A. Rademaker, Didericus Camphuysen (1898), 111; Doopsgezinde Bijdragen 55e j. (1918), 107 e.v.: A. Bredius, Künstler-Invent. VII (1921), 231 e.v. en reg. i.v. (met repr.); H.L. Straat, Lambert Jacobsz schilder in De Vrije Fries, 28ste dl. (1925), 83 e.v. (met repr.); Thieme-Becker, Künstler-Lexikon XVIII, 259 i.v.; Kurt Bauch, Jacob Adriaensz Backer (1926), 16 e.v. en 69 e.v. (bevattende een catalogus der schilderijeu en teekeningen van Lambert Jacobsz met repr.); Jaarboek Amstelodamum 1928, 85, 86, 92: Vondel-editie van de Klerk, Sterck e.a., II, 397 en de oudere Vondel-literatuur; Wurzbach, Niederl. Künstler-Lexikon I (1906), 744; Oud- Holland (1919), 82; H.F. Wijnman, Nieuwe gegevens omtrent Lambert Jacobsz in Oud- Holland 1930 (met repr.); de Bie en Loosjes, Biogr. Woordenboek van Prot. Godgel. in Nederland IV, i.v. L. Jacobsz; mededeelingen van Dr. Kurt Bauch te Freiburg i.B.

Wijnman