Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Haese, Theodorus de]

HAESE (Theodorus de), geb. 1657, overl. te Batavia 1719, uit het amsterdamsche regentengeslacht van dien naam. Hij kwam in dienst der O.I.C., waarbij hij het op betrekkelijk jeugdigen leeftijd bracht tot directeur van Bengalen. Hij had den naam met buitengewone strengheid op te treden tegen iederen compagniesdienaar, die zich aan den z.g. morshandel schuldig maakte; een euvel, waartoe men door de lage bezoldiging als van zelf vervallen moest. Volgens de heerschende begrippen was dat ook niet verboden, indien de Compagnie er maar geen belangrijke schade door leed. Als gouverneur van Banda toonde hij zich een buitengewoon strenge meester voor de kleine luiden, die niet bestaan konden van de geringe bedragen welke de Compagnie hun voor noten en foelie uitbetaalde. Geen wonder, dat het verbod van eenige bijverdienste hen tot groote ellende bracht. Zelf zeer rijk en uiterst zuinig, maakte hij zijn ondergeschikten door vele ondoordachte maatregelen het leven zoo zuur, dat het te Batavia klachten regende over den bandaschen gouverneur, die met iedereen, zelfs met zijn eigen zwager van Eps, den secunde, overhoop lag en ook het lot van zijn eigen tweede vrouw zoo ondraaglijk deed worden, dat zij in haar wanhoop het echtelijk huis verliet. Een gerechtelijke scheiding volgde daarop. In 1709 werd hij tot raad-extraordinair benoemd, eenige jaren later tevens tot president der weeskamer, een instelling sedert 1624 naar hollandsch model in het leven geroepen. De secretaris van dit college zette de onder hem berustende gelden ten

[p. 663]

eigen bate uit en betaalde uit de daarmee verkregen winsten een jaarlijksch bedrag aan den president. Bij zijn dood liet hij niet minder dan 75 schilderijen en 7 portretten na. In het algemeen was men in dien tijd ook in den Oost zeer op schilderstukken gesteld; later in de 18de eeuw gaf de heerschende smaak de voorkeur aan spiegels.

Hij was gehuwd met Maria van Santen, weduwe van Nic. Verburght, raad-ord. Uit dit huwelijk sproot een dochter, Maria, de latere echtgenoote van Willem Adriaan van der Stel, gouverneur van de Kaap de Goede Hoop. Zijn tweede vrouw was Engeltje Gramsbergh (1662-1708), die weldra van hartzeer stierf. De derde heette Anna Barnschy. Engeltje's zuster Anna was getrouwd met den opperkoopman en secunde te Banda Andries van Eps, later gouverneur aldaar, maar wegens wanbestuur teruggeroepen.

Zie: van de Wall, Vrouwen uit den compagniestijd (Weltevreden 1923); de Haan, Oud- Batavia II (Batavia 1922).

Bartelds