Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Goes, Willem van der]

GOES (Willem van der), broer van Adriaan en Martinus, die voorgaan, geb. te 's Gravenhage 1613, overl. aldaar 1688. In 1631 ging hij te Leiden in de rechten studeeren, ook in Frankrijk heeft hij die studiën voortgezet, waarvan het niet bekend is dat hij ze door een promotie voltooid heeft. Vervolgens reisde hij in verschillende landen van Europa en toonde blijkens zijn nog bewaarde brieven uit dien tijd ook met de kennis van waterstaatswerken volkomen vertrouwd te zijn, zoodat men mag aannemen, dat hij voor ingenieur of vestingbouwkundige is opgeleid. Uit die correspondentie blijkt ook dat hij met vele aanzienlijke personen in de republiek op vriendschappelijken voet stond. Den 26sten Sept. 1653 had de noodlottige gebeurtenis plaats, die voor hem zulke droevige gevolgen na zich sleepen zou. Een zekere François van Oudewerve heer van Adrichem (in Kennemerland) uit een aanzienlijke zierikzecsche regeeringsfamilie, een losbol van de ergste soort en bovendien een opvliegende vechtersbaas, beweerde door Mart. v.d. Goes gruwelijk beleedigd te zijn tijdens een vrij onschuldig over tienden loopend proces tusschen van Adrichem en Mr. Pieter de Bye, die zich, verontrust door de dreigende houding van den eerste, door zijn zwager Mart. had laten bijstaan. Tot het uiterste geprikkeld door de uittartende woorden van den woestaard, antwoordde Mart. op de vraag van den rechter of v.A. uit Zierikzee geboortig was: ‘Neen, Men Heer is hier buyten van 't huys 't Adrichem van daen, daar maeckte hem sijn vader aen sijn susters meyt; mach hij niet wel spreecken van sijn adel?’ Het feit viel niet te loochenen. Eerst

[p. 619]

vele jaren na F.'s geboorte was de vader met deze vrouw, Agatha van Hillegom, getrouwd. Na afloop der zitting vervolgde v.A. Mart. tot in diens woning, waar deze den woesteling, die met het ontbloote zwaard hem te lijf wilde, slechts kon weg krijgen door de belofte den volgenden ochtend in een tweegevecht de zaak uit te maken. Zijn broer Willem, die weer in het land was, stelde zich voor de zaak voor zijn broer tot een vreedzaam einde te kunnen brengen. Zoodra F.v. Adrichem echter den bemiddelaar zag aankomen, stormde hij zoo onstuimig op hem los, dat Willem amper gelegenheid had met zijn oud geroest zijdgeweer een degenstoot af te weren. Daarbij had hij het ongeluk den ander in de rechterborst bij den schouder te treffen. Ontzield stortte de getroffene ter aarde. Tweegevechten waren tot voor kort in den Haag evenals in Frankrijk aan de orde van den dag geweest; om daaraan paal en perk te stellen waren de verbodsbepalingen nog pas zeer verzwaard, zoodat de ongelukkige begreep dat alleen een overhaaste vlucht hem van den dood kon redden. Het vonnis van het H.v.H. (10 Sept. 1654) luidde: Verbeurdverklaring van goederen met verbanning ten eeuwigen dage op straffe des doods bij terugkeer. Dank zij Martinus werd het eerste voorkomen; al werd die kwestie zelfs nog 18 jaar later te berde gebracht, is het tot uitvoering nooit gekomen. Wel werd beproefd de familie van den verslagene zachter te stemmen, maar noch deze, noch Mr. Nic. Dierhout, de schoonvader van F.v.A., zijn hiertoe ooit te bewegen geweest. Ook de tusschenkomst van invloedrijke mannen bleef vruchteloos. Na vele omzwervingen vestigde W. v.d. G. zich als ambteloos burger te Weenen (1659) en vond afleiding in de briefwisseling met zijn broers en vele vrienden en kennissen, waartoe o.a. behoorde de haagsche freule Wilhelmine de Hornes (van Hoorne), zuster van graaf Jan van Hoorne, vrijheer van Batenburg, gouverneur van Grave, die een uitvoerige briefwisseling voerde met vrienden in verschillende europcesche landen om zich van de buitenlandsche politiek dier dagen op de hoogte te stellen, een onderwerp dat naar haar smaak in de courante novelles of loopmaren niet genoeg tot zijn recht kwam. Door zijn broers werd hij van alle gebeurtenissen tijdens het veelbewogen tijdperk van de Witt trouw onderricht. Gaarne stelde hij zich van zijn kant ter beschikking van hem aanbevolen doortrekkende Nederlanders, die steeds op zijn daadwerkelijken steun konden rekenen. Aan het keizerlijke hof stond hij hoog aangeschreven. Aartshertog Leopold o.a. belastte hem met den aankoop van een groote bezending curiositeiten en andere kostbare zaken. Ook voor politieke doeleinden werd van hem gebruik gemaakt. Zoo werd in 1664 door zijn tusschenkomst aan de leiders der buitenlandsche politiek te Weenen te kennen gegeven liever geen gezant naar de St.- Generaal te zenden met het doel hulptroepen van hen te verkrijgen, aangezien hierop geenszins zou ingegaan worden, hoe vriendelijk de ontvangst van den keizerlijken vertegenwoordiger ook zijn zou. In 1667 verzocht zijn broer hem om den ambassadeur der St.-Gen., graaf Maurits van Nassau den Braziliaan (1604-79) te gaan begroeten en ter zijde te staan. Ook met den franschen ambassadeur, graaf de Gremonville, stond hij op goeden voet en niet minder met dien der Hoogmogenden, Gerard Hamel Bruinincx, tot nu toe vertegenwoordiger der republiek te Frankfort, maar sedert 1669 naar het keizerlijk hof gezonden om goede vriendschap en nabuurschap met het duitsche rijk aan te kweeken en te bevestigen.

Al nam met de jaren de hartelijke genegenheid

[p. 620]

tusschen de broers eer toe dan af, al zorgden zij ook dat het den banneling in de dure Donaustad aan niets ontbrak, toch werd hem vaak het verlangen naar zijn vaderland te machtig. Maar de regeerende partij en de Witt, die blijkbaar voor dezen roomschen tak der familie weinig voelden, zaten nog te stevig in het zadel. Hoe ver het ontzag voor den raadpensionaris wel reikte, blijkt uit de origineelen hunner brieven, waarin deze nooit bij name vermeld wordt, maar met de omschrijvingen als ‘de man die het al doet’, ‘de Groote’, ‘de Man’, ‘de goede man’ aangeduid wordt, of met een x of een kruisje wordt aangewezen. In het begin van 1672 meenden de broers, dat een uitweg voor hem zou openkomen door het huwelijk, waarvan toen sprake was, tusschen den hertog van York met Claudia Felix, dochter van aartshertog Ferdinand Karel. Hij zou dan trachten in haar gevolg de reis, die zeker over Holland gaan zou, mee te maken, waartoe zijn kennis van het Italiaansch en Engelsch van groote aanbeveling zijn zou. Dit huwelijk sprong echter af, en W.'s hoop vervloog weer, tot het eindelijk gelukte den Prins van Oranje voor hun zaak te winnen. Diens grootmoeder, prinses Amalia, die Martinus tot een harer beide uitvoerders van haar laatsten wil benoemd had, heeft waarschijnlijk mede te zijnen behoeve gewerkt. Een graaf Dohna, die wegens een duel waarin de heer v.d. Mijle om het leven was gekomen en deswege voor eeuwig uit Holland verbannen was, zag zich bij arrest van het H.v.H. den toegang tot dat gewest weer geopend. Bovendien had inmiddels de omwenteling van 1672 plaats gehad en den stadhouder vrijwel oppermachtig gemaakt. Toen kon eindelijk de heuglijke tijding verzonden worden, dat hem genade was verleend. In April 1673 heeft hij de zijnen weergezien. Voortaan verdwijnt hij uit de geschiedenis. In de Kloosterkerk werd hij, die ongehuwd gebleven is, den 17den Febr. 1686 begraven.

Bartelds