Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Caron, François]

CARON (François), geb. te Brussel omstr. 1600, overl. bij een schipbreuk in den mond van den Taag 5 April 1673. Hij begon zijn indische loopbaan als koksmaat op een Oostindié-vaarder, die ook naar Japan voer, waar hij uit zijn schip deserteerde. In dat land waren toen juist de grondslagen gelegd voor onzen handel door Jacques Specx (dl. VI, kol. 1251) met den bouw

[p. 256]

eener factorij (1611). Met een korte onderbreking bleef deze tot 1621 als opperhoofd te Hirado of Firando. Daar trok Caron de aandacht door zijn slag om met de menschen om te gaan, daarbij geholpen door zijn aanleg voor de landstaal, die hij zich verwonderlijk goed had eigen gemaakt, waarschijnlijk o.a. door den omgang met de japansche vrouw (gest. 1642), bij wie hij vijf, later gelegitimeerde kinderen kreeg. Gemakkelijk was de ‘ommeslagh’ daar geenszins. Het eischte den grootsten tact niet het wantrouwen van dat fiere, zelfbewuste volk gaande te maken en menige grievende behandeling moesten de anders tegenover vreemdelingen zoo korte wetten makende Nederlanders zich daar getroosten. Koos Japan van onzen import wat van zijn gading was, ook wij konden al spoedig niet buiten zijn zijde, thee, vernissen, kamfer, edele metalen en vooral zijn koper. Het kantoor in dit land kon op financieele resultaten bogen, die de uitkomsten van den molukschen handel evenaarden. Er waren echter concurrenten, die oudere brieven hadden: de Portugeezen. Evenals bij de Arabieren was ook bij hen de handel hand aan hand gegaan met de verbreiding van hun geloof. Het aantal hunner proselieten begon zoo bedenkelijk te wassen, dat het de bezorgdheid der heerschers van Dai Nippon begon te wekken. Zelfbehoud en gehechtheid aan hun eigen ouden godsdienst dreven hen in die jaren tot gewelddadige uitroeiing van alle bekeerlingen en verdrijving van al wat portugeesch was. Op gruwelijke wijze is daarbij te werk gegaan. De Nederlanders konden zich redden door zoo al niet hun geloof te verzaken, dan toch in woord en daad er den schijn aan te geven dat zij er eigenlijk geen uiterlijken godsdienst op na hielden. Zij wachtten zich voor het bouwen van iets dat op een kerk leek, geen predikanten werden erheen gezonden, preek noch kerklied werd er gehoord. Den shogun, den wereldlijken keizer, stond Koekebakker, ons opperhoofd, zelfs bij in den strijd tegen de gehate Lusitaniers. Gelukkig genoot onze Speex hel volle vertrouwen. Op de jaarlijksche hofreis naar Jeddo, waar hem, in het stof geknield, de shogun in alle pracht en praal getoond was, op den tocht naar het heilige Kioto, waar hij de muren had mogen aanschouwen, waarachter de mikado zich ophield, had hij geen blijk van vijandschap of achterdocht bespeurd. Na zijn aftreden in 1639 en zijn vervanging door Caron verdween al spoedig die goede gezindheid. Grondige kenner die hij was van den Japanner in zijn denken en doen, beging hij nochtans de groote fout onze lage houten loge door een trotsch steenen gebouw van groote afmetingen te vervangen, dat als magazijn zoowel als woonhuis en kantoor moest dienen. Als zoovelen, die zich uit de lagere rangen der maatschappij wisten omhoog te werken, trad hij soms te laatdunkend op, daardoor zijn bij uitstek vormelijke handelsvrienden kwetsend, die hun wantrouwen wel verborgen, maar nooit geheel afgelegd hadden. Amper was het bouwwerk voltooid, of het nadrukkelijk bevel kwam af: onmiddellijke afbraak van de loge en verhuizing naar Deshima of Voor-eiland, dat tot 1639 den Portugeezen tot gevangenis gediend had. Daaraan gepaard ging het verbod, dat een opperhoofd der Compagnie langer dan een jaar aanbleef. Geen vrijheid van beweging werd ons meer gegund; we hadden er te leven als in een ghetto; alles ter wille van de negotie: ‘de bruid daeromme gedanst werd’. Caron hield het zich voor gezegd. In Febr. 1641 verliet hij het land, waar hij twintig zijner beste jaren had doorgebracht en onzen handel had hel-

[p. 257]

pen grondvesten. Maximiliaan le Maire volgde hem op.

In het Dng.egister van Batavia werd die verhuizing uit Firando als een gevolg van christenhaat en portugeesche verdachtmaking geboekt. Caron bleef in aanzien. Men beloonde hem met een benoeming tot raad extra-ordinair (1641) en tot ordinarisraad van Indië (1642); men droeg hem het opperbevel eener expeditie naar Ceilon op, waar deze koopman zich thans ontpopte als een veldheer van den eersten rang. Hij maakte den Portugeezen de vesting Negombo afhandig en dreel hun aanvoerder Mascarenhas smadelijk terug naar Colombo (1643). Nog in hetzelfde jaar voer hij naar Holland om er zijn vijf mestiezenkinderen ter school en universiteit te leggen en was in 1644 al weer in Indië, waar hem de benoeming wachtte tot gouverneur van Formosa. Daar ontving hij ook zijn in Holland bij volmacht getrouwde tweede vrouw, die, mondain als ze was, de hoofd plaats Tayouan gaarne met Batavia verwisselde (Jan. 1647). Met zijn benoeming aldaar tot directeur-generaal van den handel was hij nu de eerste na den landvoogd. Het opperbestuur in Indië lag, naar het scheen, voor hem gereed. Inmiddels zat hij niet met de handen in den schoot. Had hij de Compagnie millioenen helpen verdienen, zich zelven wist hij ook te helpen in den vrijen tijd, dien hij nog vinden kon na de beslommeringen verbonden aan het ambt van D.-G. Hij belegt een deel zijner bijeengegaarde gelden in landerijen, wat hem tot een der grootste grondbezitters van Batavia maakt; hij graaft met den fabriekmeester Silbernagel een kanaal van de punt Rotterdam tot de Antjolrivier met recht van tolheffing; hij is een der eersten die aan den weg van Jacatra, den indischen Velperweg, een buitenplaats sticht: de Manggesberg (mangges is de manggavrucht), waar in ‘de heer Carons nieuw opgemaakte tuyn’ de G.-G. met zijn gezin ‘heerelijck getracteert ende onthaelt werden’. Daar stelde hij waarschijnlijk ook zijn beschrijving van Japan te boek. Het einde zijner indische grootheid was nabij De klachten der Heeren XVII klonken al luider over de ontstellende afmetingen, die de zoogenoemde mors- of particuliere handel allengs aangenomen had. Van den geringsten assistent af tot den hoogstgeplaatste toe zon ieder op middelen tot bijverdiensten bij het armzalige traktement dat de O.I.C. vastgesteld had voor hen, die de schatten der retourschepen bijeenbrachten. Die bijverdiensten waren fnuikend voor een draaglijk bestaan der stedelijke vrijburgers. Carons kanaalgraverij in compagnieschap met den fabriek, de houding van het indisch bewind t.o.v. het smeekschrift der burgerij (1648), dat op vele punten den vinger op de wond gelegd had, deden het opperbestuur besluiten den G.-G. van der Lijn z.g. op verzoek terug te roepen en Caron in zijn ambt te schorsen (1650). In Jan. 1651 scheepten beiden zich met hun gezinnen in op de ‘Princes Royaal’, die hen behouden overbracht naar het vaderland, waar de laatste ten slotte na precieze uitpluizing zijner administratie de hem nog ten goede komende aanzienlijke bedragen uitbetaald kreeg en zelfs nog een eervol ontslag verwierf (25 Sept. 1652).

Zijn rijke ervaring maakte hem daar tot aller vraagbaak; zelfs de bewindhebbers versmaadden het niet hem bij voorkomende gelegenheid te raadplegen over de belangen van den japanschen handel. Doch mochten zijn middelen hem al veroorloven op ruimen voet te leven, toch voelde de steeds bedrijvige man zich in de residentie als een visch op het droge. Gekrenkte trots, onvol-

[p. 258]

daanheid, wraak- of geldzucht of beide misschien, dreven hem in de armen van Colbert(1619-83), die op het voetspoor van Hendrik IV en Richelieu zijn land in de zegeningen van koloniaal bezit wenschte te doen deelen. Om erger te voorkomen, werd hij door onze O.I.C. aangezocht weer in haar dienst te treden. Hij weigerde dit, onder voorwendsel dat zijn hooge jaren, de tegenzin zijner vrouw in een terugkeer naar Indië en de opvoeding van zijn kroost hem er van weerhielden. Toen echter de oprichting der fransche Compagnie des Indes orientales (1664) een voldongen feit was, vertrok hij naar Parijs, waarheen in 1666 zijn vrouw en kinderen hem volgden. De heeren van Amsterdam waren woedend en eischten de inbeslagneming zijner goederen wegens het in dienst treden bij een vreemde mogendheid, wat met landverraad gelijk stond. Nu was dan toch uitgekomen, waarvoor Antonie van Diemen (dl. V, kol. 127) op zijn sterfbed gewaarschuwd had, toen hij de twee ordinarisraden Maetsuycker (dl. VI, kol. 984) en van Alphen aanbevolen had den heer Caron op Tayouan te laten ‘daer beter kan dienst doen, daer hij een vreemdeling is’. Het moest echter bij ijdele dreigementen blijven, want in den voor de deur staanden oorlog met Munster konden wij Lodewijks hulp niet missen. Met het vonnis eener eeuwige verbanning van hem en de zijnen moest men zich vergenoegen. Caron vertrok met de twee oudste zoons uit zijn tweede huwelijk naar het fort Dauphin op Madagascar, dat tot zetel der compagnie bestemd was. Daar kreeg hij François de Lopis, markies de Mondevergue, als G.-G. boven zich en de Faye als mede-directeur-generaal van den handel naast zich. Bij zijn ondergeschikten vond hij weinig medewerking; wel hield de regeering hem de hand boven het hoofd, verleende hem en zijn tweeden zoon zelfs de orde van St. Michel, maar door aanhoudende tegenspoeden en verdachtmaking, o.a. van Macara, koopman te Souratte, en van den capucijner-pater Ambroise, bij wien de kettersche vreemdeling geen goed kon doen, verloor hij allengs den steun van het gouvernement. In 1671, toen na het sluiten van het geheim verdrag te Dover tot den oorlog tegen onze republiek besloten was, rustte Frankrijk in vredestijd een vloot van 13 schepen uit onder Jacques de la Haye, die tot opvolger van Mondevergue als G.-G. bestemd was. Nog voor de oorlogsverklaring van April 1672 ging de admiraal tot den aanval op onze versterkingen in Ceilon over. Gelukkig hadden wij daar in Rijcklof van Goens (dl.VI, kol. 588) een veldheer, die zijn man stond. Alle vijandelijke schepen werden zoo grondig vernietigd, dat de fransche bezetting van het door ons veroverde St. Thomé (in het koninkrijk Golconda) op nederlandsche schepen naar hun land moest teruggevoerd worden. Er bleef voor Caron en zijn tweeden zoon niets anders over dan maar weer naar Souratte terug te keeren, waar hij een oud versleten schip kreeg om de terugreis naar Frankrijk te maken. -Voor de O.I.C. was hiermee alle gevaar geweken. Het in allerijl op Onrust gebouwde steenen bolwerk behoefde tegen een zegevierenden oudgast geen dienst meer te doen. Op de kust van Portugal was zijn schip genoodzaakt den Taag in te loopen. (Volgens anderen zou hij niet ver van Gibraltar door een gepraaid fransch vaartuig gewaarschuwd zijn, dat hij zich te Parijs opnieuw te verantwoorden zou hebben wegens begane onregelmatigheden in zijn beheer en dat hij daarom van reisroute zou veranderd zijn). Daar stiet het vaartuig op een ondiepte. Caron schoot er het leven bij in. Zijn zoon wist zich te redden, maar zijns vaders bijeengegaarde schatten gingen verloren. Diens oudste

[p. 259]

broer had de terugreis uit Indië over land gemaakt, maar had het ongeluk gehad door Arabieren overvallen en van alles beroofd te worden.

Van Carons hand verscheen het verdienstelijke werk Beschrijvinghe van het machtigh coninckrijcke Japan (Amst. 1648). Dit werd uitgegeven, door misbruik van vertrouwen, geheel buiten hem om; de nieuwe door hem bezorgde tweede druk (1661) is meermalen herdrukt en in het Duitsch, Engelsch en Fransch vertaald.

Hij was in Sept. 1644 te Voorburg bij procuratie gehuwd met de achttienjarige Constantia Boudaen, dochter van de weduwe van Balthazar B., in leven raadsheer in den Raad van Brabant. Haar zuster Susanne werd in 1645 de echtgenoote van Fred. Coyett (kol. 329), den laatsten gouverneur van Formosa. De bruidegom werd bij de huwelijksplechtigheid vertegenwoordigd door de heeren van Alphen, burgemeester van Leiden, en Coeckebacker, schepen van Delft, terwijl de heer David le Leu de Wilhem, lid van den Raad van Brabant en zwager van Huygens, zich met het stellen der voorwaarden en de regeling der feesten belast had. Uit dit huwelijk sproten 3 zoons en 4 dochters, waarvan er een Susanna, la belle Suzeken, geheel naar haar moeder en haar tante aardde, die indertijd als twee zeer vroolijke, zeer levenslustige en zeer galante meisjes te boek gestaan hadden. Zij trouwde in 1669 met den protestantschen edelman la Ferté, wiens familiegoederen in Normandie lagen. Zij schonk hem vier kinderen. Hoe lichtzinnig zij ook mocht geweest zijn, het zij tot haar eer gezegd, dat zij het geloof harer vaderen tijdens de gruwelijke vervolgingen der Protestanten niet verzaakt heeft en met haar vier kinderen naar Londen wist te ontkomen. Berooid en verlaten was toen de eens zoo gevierde schoone. Gelukkig stond de oude Constantijn Huygens haar geldelijk bij; ook diens zoon Christiaan gedacht haar in haar tegenspoed. In Droste's (dl. VI, kol. 454) nalatenschap bevond zich een geschilderd portret van haar. Een harer zusters trouwde met den heer de Villerest. Haar oudste broer werd de echtgenoot van een vermogende juweliersdochter. De beroemde auteur Beaumarchais, wiens eigenlijke naam is Pierre Augustin Caron, (1732-99) moet evenzoo een afstammeling zijn van Caron uit diens tweede huwelijk. François had te Leiden nog een broer Pieter, waarvan alleen bekend is, dat hij in 1629 aldaar poorter werd. Nog woonde daar een zuster Maria, sedert 1637 de vrouw van Frans Coedijck, secretaris van Justinus van Nassau, den natuurlijken zoon van prins Willem I.

Zie: Fruin, Aanteekeningen op Coenr. Droste (Leiden 1879); Hollandsche Merkuur van 1666, 1667 en 1673; de Jonge, Opkomst v. h. ned. gezag V, VI; Tiele, Mémoire bibliogr. ('s Gravenh. 1867); Kalff, François Caron in de Gids III, 1898; de Haan, Oud- Batavia I (Batav. 1922); Navorscher X, IX, XV; Valentijn V, 2e st.; Kaempfer, Japan, 253 en Inleiding, 33.

Bartelds