Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Brimeu, Charles de]

BRIMEU (Charles de), graaf van Megen, heer van Humbercourt, Housdaing en Esperlecq, zoon van Eustache, die zijn broer Adrien, gest. in 1515 (of 1516), als graaf van Megen was opgevolgd. Beide broers waren zonen van Guy de Brimeu, heer van Humbercourt, in 1477 met Guillaume de Hugonet, den kanseller van Bourgondië, gevallen als slachtoffer van den haat der Vlamingen tegen het bourgondische huis. Zijn moeder was Barbe de Hille (en niet Hillery, zooals Gachard haar ten onrechte noemt). Charles was geb. omstreeks 1525, en overl. te Zwolle 9 Jan. 1572. Na den dood van Eustache (1547) riep zijn weduwe de hulp in van de land voogdes Maria, koningin-weduwe van Hongarije, in zake een familiegeschil met haar kinderen. Daardoor werd eerst op 11 Juli 1549 Charles met het graafschap Megen beleend. In 1554 ontving hij zijn aanstelling tot kolonel over 15 compagnieën voetvolk uit het regiment van wijlen Maarten van Rossem; in 1556 werd hij ridder van het gulden vlies (27 Jan.) en nog in hetzelfde jaar stadhouder van Luxemburg (1 Dec.), wat hij tot 22 Nov. 1558 gebleven is. Na den dood van Charles de Lalaing viel op hem de keus van kapitein-generaal ‘en titre’ van Henegouwen, tot hij Philippe de Montmorency, graaf van Hoorne, als stadhouder van Gelderland verving, dank zij de warme aanbeveling van de nieuwe landvoogdes, Margaretha van Parma, die hem bevond te zijn ‘fort ardant et voluntaire en tout ce qui concerne le service de Vostredicte Majesté’. Daar van alle stadhouderschappen die van Holland, Gelderland en Henegouwen de meest gewilde waren, blijkt uit deze benoeming wel, dat hij zich in de gunst van het centraal gezag mocht verheugen. Op 26 Juni 1560 stelde de landvoogdes den kanselier van Gelderland Adriaan Nicolai (dl. III, kol. 941) van deze benoeming in kennis en beval hem herwaarts te komen ten einde den nieuwbenoemde omtrent den stand van zaken in zijn gewest in te lichten. Als stadhouder van Gelderland trok hij één lijn met die nederlandsche hooge edelen, die de politiek, belichaamd in Granvelle, verderfelijk voor de Nederlanden achtten.

[p. 218]

Ook hem was de oprichting der nieuwe bisdommen een doorn in het oog. Bij de vestiging van het bisdom Roermond, waartoe Lindanus door Granvelle als bisschop gewijd was, toonde hij zoo geringen ijver dat Philips en Margaretha er hem hun ongenoegen over te kennen gaven. Bij de stellige ligue tegen den gehaten kardinaal (Mei 1562) sloot ook hij zich aan en volgde hiermee het voorbeeld van alle overige stadhouders, op Berlaymont na. Evenals Oranje, Mansfeld en Aremberg durfde hij zonder verlof en in strijd met zijn instructie zijn stadhouderschap verlaten om den rijksdag van Frankfort te gaan bezoeken (najaar 1562). Toen de koning na Granvelle's vertrek verlangde, dat de plakkaten tegen de ketterij stiptelijk zouden nageleefd worden, verklaarden eerst Bergen, daarna Megen, vervolgens Oranje dit bevel niet ten uitvoer te kunnen leggen. Verder is Megen niet gegaan. Op de bekende samenkomst te Hoogstraten (13 Maart 1566) verklaart hij zich evenals Egmond ongeneigd de wapenen op te nemen om de vrijheid der Nederlanden te handhaven. Als de Ligue zich gaat aansluiten bij het Compromis, komt er een keerpunt in zijn houding tegen het wettig gezag. Hij trekt zich uit de eerste terug om van nu af de rol te spelen, die Berlaymont in den tijd van Granvelle's suprematie vervuld had: aanbrenger bij de landvoogdes van hetgeen hij bij de hooge edelen uitvisschen kon (zie o.a. brief 165). Daarbij diende hem als handlanger Andries van Anderlecht (deel I, kol. 129). Ook de zoo populaire Egmond keerde de ligue den rug toe, die met den steun van den machtigen adel en den rijken burgerstand en met Egmond en Oranje als leiders, de regeering te sterk zou geweest zijn. De laatste, alleen gelaten, was vooreerst tot krachtig verzet niet in staat. Baatzucht werd nu Megen's drijfveer, die hem de sympathie zijner tijdgenooten deed verliezen. In den herfst van het wonderjaar 1566 wil hij een tijdelijken kapitein-generaal zien aangesteld, waarschijnlijk in de hoop hiertoe zelf benoemd te worden (brief 245). Hij ijvert voor een krachtig optreden, dringt op niets ontziende maatregelen aan, maar wenscht zelf buiten schot te blijven (brief 182) en weigert onder voorwendsel van ziekte op 18 Aug. 1566 in Brussel te verschijnen, als de Raad van State besloten heeft den hoogen adel en de ridders van het Gulden Vlies op te roepen ter beraadslaging over het op 30 Juli door Lodewijk van Nassau, Brederode en tien anderen aan Margaretha aangeboden adres, waarin eerbiedig verzocht wordt, dat zij de handhaving der rust aan Oranje, Egmond en Hoorne zal toevertrouwen (zie brieven 174, 176). Hij is er evenmin voor te vinden een rondreis door zijn stadhouderlijk gebied te ondernemen wegens het alom dreigend gevaar. Van dubbelhartigheid is zijn houding niet vrij te pleiten. Later, in de maanden vóór Alva's komst, als het pleit ten gunste van het centraal gezag beslist is, wordt zijn toewijding aan 's konings zaak grooter en krijgt hij bewijzen van waardeering van den kant van de regentes. Dan wordt hij een tijd lang de schrik der Geuzen, die hij bij Medemblik uiteendrijft; hij beproeft den Bosch te bezetten en maakt zich meester van Utrecht om te voorkomen, dat Brederode er zich nestelen zal. Als de regentes in het voorjaar 1567 door Caspar de Robles een lijst naar Madrid laat overbrengen met de namen van hen, die in de dagen van gisting vorst en kerk trouw gebleven zijn, komen daar, naast den ouden Mansfeld, de Berlaymonts, vader en zoon, Karel van Mansfeld, Noircarmes en Aerschot, ook Brimeu en Jean de Ligne, graaf van Aremberg, op voor; hoewel de laatste twee als niet de meest be-

[p. 219]

trouwbare. Oranje doorzag hem volkomen. Nog in een schrijven van 1570 waarschuwde hij Jacob van Wesembeke (dl. V, kol. 1112): ‘donnez vous toujours bien garde de ceulx qui s'addressent de nouveau à vous, à ce que de la part dudyt conte (Megen) ne vous soyent envoyez quelques espions, auquel faict je le cognois fort adroit’. Toen Aremberg, stadhouder van Friesland, Groningen Drente en Overijsel, bij Heiligerlee (23 Mei 1568) gesneuveld was, werd hij met de waar neming van diens ambt belast. Hij was te laat op het slagveld verschenen om den hem wachtenden veldheer hulp te kunnen bieden. Toen hem de afloop van den slag ter oore kwam, trok hij met zijn troepenmacht de stad Groningen binnen, die weldra door den zegevierenden graaf Lodewijk belegerd werd. Bij een uitval werd Brimeu gewond, wat volgens van Meteren de oorzaak van zijn dood zou geworden zijn, die echter eerst 2 ½ jaar later onverwacht is ingetreden. Als stadhouder van Gelderland werd Gilles van Berlaymont, heer van Hiërges, zijn opvolger. Het graafschap Megen kwam aan Lancelot van Berlaymont, zoon van Charles. De erfdochter Maria van Brimeu huwde met dezen Lancelot. Nadat haar man op jeugdigen leeftijd gestorven was, hertrouwde zij met Karel van Croy, prins van Chimay, eenigen zoon van Oranje's tegenstander Philips, hertog van Aerschot. Zij is steeds haar protestantsch geloof getrouw gebleven, een geloof dat haar man al spoedig heeft verzaakt, toen hij de spaansche zijde had gekozen.

In onzen tijd is een helder licht geworpen op deze minder sympathieke figuur uit het voorspel van den 80-jarigen oorlog door de uitgave der briefwisseling tusschen hem en de landvoogdes, afkomstig uit het archief van het hof van Gelderland met aanvullingen uit die van Brussel en Simancas, en waar Gachard reeds de aandacht op gevestigd had met zijn verklaring, dat die brieven vormen ‘une des collections de documents les plus précieuses que nous ayons pour l'histoire des événements des années 1566 et 1567’. Enkele der zestiende-eeuwsche vertalingen in het Spaansch geven echter niet geheel zuiver den inhoud van het origineel weer.

Zijn geschilderd portret komt voor in het schilderijmuseum te Breslau. In het midden der vorige eeuw werd te Megen zijn graf ontdekt. Men heeft gemeend daar zijn herinnering in stand te moeten houden door de oprichting van zijn standbeeld.

Zie: van Veen, Briefwisseling tusschen Margaretha van Parma en Charles de Brimeu, 1560-67 (Arnhem 1914); Blok en Japikse, Bijdragen voor vad. gesch. en oudh. kunde 2, V, 370; Wagenaar, Vad. Hist. VI; Zijp, De strijd tusschen de Staten van Gelderl. en het hof (1542-66) (Arnhem 1913); Bakhuizen v.d. Brink, De adel, 54, in Cartons ('s Gravenh. 1891); Reiffenberg, Correspondance de Marg. d' Autriche, 309. De beide laatsten verhalen, dat Brimeu, mits hij zich tegen den kardinaal verklaarde, de hulp der heeren had verkregen om aan het bisdom Luik een groote som gelds af te persen en dat het hem gelukt was Luik te bewegen zijn vorderingen voor vijftig duizend gulden af te koopen (1563).

Bartelds