Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Berg, van den]

BERG (van den) (geslacht). Het oude graafschap van dien naam, welks grootte vrijwel met die der tegenwoordige burgerlijke gemeente 's Heerenberg overeenkwam, vermeerderd met een nu onder pruisisch gezag staand gebied, waartoe o.a. ook Emmerik behoorde, was eens een allodiaal goed van een machtig geslacht van bannerheeren, wier stamslot zich nog in eerstgenoemde plaats verheft. Terwijl de groote territoriën uit een aantal karolingische graafschappen bestonden, lagen binnen die gebieden afgesplinterde fragmenten met hun eigen landsheeren, zooals Berg, Baar, Wisch, Kuyk, het sticht Elten, Bronkhorst en Borculo, die bovendien nog ‘rijksonmiddellijk’ waren en alle hierin op elkaar geleken, dat ze een onzeker bestaan leidden tusschen hun overmachtige buren. Enkele andere van hen hadden een der grootere vorsten als leenheer. Ook de heeren van den Berg trachtten hunne onafhankelijkheid te handhaven tot voor hen de tijd aanbrak, dat ze een opperheer te erkennen kregen. De geschreven geslachtslijsten van het familiearchief beginnen met een Hendrik, dien zij laten afstammen van een Otto van Nassau. Dank zij van Spaen (zie dl. V, kol. 781) zijn beide fabelachtige personages voor goed uit de historie verdwenen en men neemt nu veiliger als stamvader aan Constatinus de Melegarde of de Monte. Aan hem werd in 1064 de kerkvoogdij over de eigenhoorigen der kerk te Zutfen opgedragen. Zoo goed als zeker mag men aannemen, dat hij uit het zutfensche gravengeslacht is gesproten. Willebrand van Oldenburg, bisschop van Utrecht (1227-35), noemde Henricus de Monte in 1233 ‘consanguineus noster’, een titel, dien ook graaf Otto II (1229-72) hem in 1237 gaf, wat ongetwijfeld een bewijs is, dat de bannerij Berg aan een broederdeeling zijn oorsprong dankt. Gerhardus de Berge is waarschijnlijk een broer van Constantinus geweest; hij wordt in 1118 als getuige van graaf Gerhard bij de stichting van Wassenberg genoemd. De zoon van C. d.M. was vermoedelijk Constantinus Advocatus, getuige van Andreas van Kuik (1128-1138), bisschop van Utrecht, bij de gift der kerk van Lochem aan het kapittel te Zutfen (1134). Hij moet de vader wezen van Rabodo en Constantinus de Berge, die in 1166 getuigen zijn bij de stichting van het klooster Meer. De eerste had een gelijknamigen zoon, die in 1166 getuige was van keizer Frederik I Barbarossa (1152-90) en een der stichters is geweest van het klooster Bethlehem (1179). Zijn zoon is Hendrik, de eerste heer van den Berg, die

[p. 73]

in de stukken van het familiearchief verschijnt. Hij komt in vele charters voor (1224-43). Zijn zoon Adam (I) volgde hem op. Deze wordt met zijn vader genoemd bij de schenking van privileges aan Arnhem (1233). Ook trad hij als borg van graaf Otto op (1260). Zijn opvolger was Frederik (1) van den Berg, gehuwd met Hedwig van Oije (overl. 1293). Zij schonk hem drie kinderen Adam (II), overl. 1312, Hendrik en Frederik. De eerste komt voor in een stuk van 1301 als Dominus de Monte. Hij was gehuwd met Hedwig van Randenrode (gest. 1305). Hun kinderen waren: Frederik (II), Irmgard, sedert 4 Juni 1334 abdis van Elten (overl. 26 Juli 1365), Gysbertus, die in 1343 stierf en Mechteld, echtgenoote van Evert van Heeckeren, heer tot Ulft, erfmaarschalk van Gelderland. Deze Frederik (II) stierf 12 Juni 1331 ‘tot Kerkhellen in de vest Recklinghausen’. Bij zijn gade Elisabeth van Millen, vrouwe van Grebben, verwekte hij Adam (III), kinderloos gestorven, Willem I (die volgt), Frederik, die eveneens in 1381 overleed zonder kinderen na te laten en die waarschijnlijk de heerlijkheid Grebben vervreemd heeft, en een dochter Justina, in 1339 gehuwd met Johan van Zuylen, oudsten zoon van Steven, heer tot Anholt. Met graaf Willem 1 van den Berg zette dit in onzen lateren worstelstrijd met Spanje zoo bekende geslacht zich op nederlandschen bodem voort. Wel zijn in den loop der 18de eeuw vele bezittingen en heerlijkheden van dit gravenhuis verloren gegaan, toch zijn er weinig stamgoederen in ons vaderland geweest, die nimmer verkocht en steeds in de mannelijke of vrouwelijke lijn zijn overgeërfd.

Zie: Tadema, Verslag over het Grafelijk-Bergsche archief te 's Heerenberg in Bijdr. voor vad. gesch. en oudh., 1e r., V (Arnh. 1847); Nijhoff, Gedenkwaardigheden; dezelfde, Tegenwoordige staat van Gelderland, 133; Gosses en Japikse, Handboek tot de staatk. gesch. van Nederl. ('s Gravenh. 1920).

Bartelds