Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Venne, Adriaan van de]

VENNE (Adriaan van de), geb. te Delft 1589, gest. te 's Gravenhage 1662, zoon van Pieter, een welgesteld uitgewekene uit Brabant. De zoon Adriaan zou naar het oorspronkelijk voornemen ter hoogeschool gaan, maar de lessen in het Latijn boezemden den knaap, die zich meer tot de schilder- en teekenkunst voelde aangetrokken, maar matige belangstelling in. Zijn vader gaf hem Simon de Valk en Willem van Diest, den grisailleschilder, tot leermeesters in deze kunst. Ofschoon hij als schilder en graveur van tafereelen en portretten en niet minder als verluchter der werken van Jacob Cats e.a. zich grooten naam verworven heeft, komt hem toch ook een plaats toe onder de verdienste-

[p. 1230]

lijke dichters uit de eerste helft der zeventiende eeuw. Toen Anna Roemer Visscher (V, 1031) na het verlies van haar vader (1620) zich langen tijd in Zeeland ophield, wilde de zeeuwsche dichterenbent niet achterblijven in haar huldebetoon aan deze hollandsche, hoogbegaafde vrouw. In den te harer eere uitgegeven bundel (1623) Zeeusche Nachlegael ende desselfs dryderley gesang door verscheyden treffelycke zeeusche poëten bijeengebracht leeft de herinnering aan die huldiging nog voort. Daarin prijkt naast de namen van Jacob Cats, Valerius, de Brune e.a., ook die van den van 1614-25 te Middelburg verblijvenden Adriaan v.d. Venne. De drukker, zijn eigen broer Jan Pieterszoon ‘const- ende boeck-vercooper’, had in den bundel ook opgenomen Adriaan's gedicht Zeeuse Meyclacht ofte schyn-kycker, waarin hij zich strikt houdt binnen de grenzen van fatsoen en eerbaarheid, en er als bijvoegsel aan toegevoegd, ook van Adr.'s hand: Tafereel van Sinne-Mal met prenten van hemzelven. Daarin verklaarde hij het geschapen leven te willen bestudeeren en zien, wat daaruit te speuren viel, en niet te willen doen zooals sommige schilders en dichters, die niet uit het oude spoor durfden stappen en zich maar steeds verlieten op hetgeen anderen vóór hen gedaan hadden. Dit in 1644 te 's Gravenhage afzonderlijk uitgekomen tafereel, zijn Sinne- Vonck op den hollandschen turf (1634), zijn Tafereel van de belacchende Werelt (1635) vereenigd met Sinne-droom op het nieuw Wijs-mal van den ouden italiaanschen smit, mitsgaders de vindinge der tabacks wonder-smoock, alle met eigenhandige verluchtingen, zijn niet onverdienstelijke navolgingen van Huygens' Costelyck Mal en Voorhout. Kleinere gedichten wijzen op den invloed van Cats en Breero. Echter, al was hij navolger, toch vallen zijn dichtwerken op door de zoetvloeiendheid zijner verzen en de ongemeene kennis van het Nederlandsch dier dagen. Van zichzelf mocht hij gerustelijk verklaren geen latinist te zijn, maar wel een overtuigd voorstander van ‘de vrijborstige inlandsche taal’. En, zeldzame uitzondering, slechts zeer zelden ontsnapt hem een onvertogen woord. Zijn tijd is die der zinnebeelden, zinnefabelen, zinrijke gedichten en v.d.V. betaalde hieraan zijn dichterlijken cijns en schilderde (zegt Ising), zijn zinnebeelden in het grauw tot op de vensters van Zorgvliet toe. Taalkenner en fijn opmerker als hij was, toonde hij ook van het dialect volkomen op de hoogte te zijn, en met het Bargoensch was hij zoo vertrouwd, dat hij er een heele woordenlijst van samenstelde.

In het rijksmuseum te Amsterdam komen talrijke schilderstukken van hem voor (2486-2506). Een van de meest bekende is zijn prins Maurits op de kermis te Rijswijk (1618), dat in 1857 uit Amsterdam naar Parijs verkocht, in 1880 dank zij de nederlandsche regeering voor 17000 frs. weer herkregen werd. Behalve de prinsen Maurits en Frederik Hendrik komen er nog twee vorstelijke figuren op voor, naar wier namen men lang gegist heeft, maar die hoogst waarschijnlijk Emilia van Nassau, eigen zuster van den stadhouder, en haar echtgenoot Emanuel van Portugal kunnen voorstellen. Hoe levendig en vol, hoe tot in alle bijzonderheden nauwgezet geteekend, de lichteffecten van Rembrandt of Hals ontbreken er, de toon blijft grauwig, trots de blauwe lucht, groene boomen en veelkleurige kleederdracht. Naar het fraaie schilderstuk prins Maurits, de Koning van Boheme, Philips Willem, Frederik Hendrik. Willem Lodewijk en Ernst Casimir allen te paard, vervaardigden Delff en Queborn nu nog zeer gezochte gravures. Voor prins Maurits op zijn parade-

[p. 1231]

bed, waarnaar J. Verstraelen een thans zeldzame gravure deed verschijnen, werd hem in 1625 door de St.-Gen. 36 gld. toegekend, nadat H.H.M. hem en zijn broer Jan, bij resol. van 16 April 1619, 300 gld. geschonken hadden voor de door hem vervaardigde portretten op satijn van Philips Willem, Maurits' stiefbroer, en van Hendrik van Nassau of, zooals hij later heette, Frederik Hendrik. Van elk dezer werden 25 stuks tegen zes gld. besteld voor de toenmalige gecommitteerden. Uit zijn besten tijd dateert ook De Zielenvisscherij (1614), een allegorie op de onderhandelingen met Spanje gedurende het Twaalfjarig bestand. Behalve de Oranjevorsten aanschouwt men er de aartshertogen, de koningen van Engeland, Denemarken en Frankrijk, terwijl de schilder zelf op den voorgrond staat. Ook vechtende bedelaarsgroepen vormen vaak het onderwerp van zijn schilderijen in grauw. De neiging tot het barok, opgekomen in het begin der 17de eeuw als reactie tegen het conventioneel geworden italiaansche classicisme, verlokte de kunstenaars tot het weergeven van die vagebonden, die in hun verwilderde ordelooze plunje, in hun karakteristieke als gebroken houding, in hun stunteligen gang een aanknoopingspunt vormden voor wat zij begeerden uit te beelden. Mogen Rembrandt's krabbels en etsen van het bedelvolkje gedurfder en genialer zijn, v.d.V. is hem hierin een wegbereider geweest. Het jaar 1625 vormt een keerpunt in zijn schilderwijze. De oorspronkelijke, die zoo vaak aan den fluweelen Brueghel in kleurrijkheid, zuivere teekening en geestige figuurtjes herinnert, laat hij voor goed varen; dan beginnen zijn stukken slechts in één kleur te verschijnen en zijn zij niet altijd onberispelijk van teekening. Scènes uit het boerenleven, gewoonlijk voorzien van een der treffende spreekwijzen, waaraan ook zijn dichtwerken zoo rijk en die thans nog voor een deel in zwang zijn, vormen een geliefd thema. In den Haag werd hij aangenomen als lid van het St. Lucasgilde, waarvan hij in 1631 hoofdman, in 1636 tot deken gekozen werd. In de residentie behoorde hij tot de meest gezochte schilders, wiens portretten ook bij vele vorstelijke personen zeer in den smaak vielen. De landing van koningin Henriëtte van Engeland en het sterf- en praalbed van Frederik Hendrik, dien hij in zijn leven zoo dikwijls geconterfeit had, heeft ook hij op het doek gebracht (1647). In 1656 behoorde hij tot de opzichters der nieuwe haagsche schildersconfrerie Pictura, waaruit sedert 1682 de haagsche teekenacademie ontsproten is, waartoe Doudijns den eersten stoot gegeven had, daarin krachtig bijgestaan door Mytens, Terwesten, Duval en v.d. Schuer.

Na zijn dood werden in Mei 1665 zijn nagelaten schilderijen publiek verkocht. Behalve het rijksmuseum te Amsterdam, telt ook het Mauritshuis en het museum Boymans stukken van zijn hand. Ook in het buitenland komen ze voor; het Louvre te Parijs bezit o.a. een stuk uit zijn jeugd, voorstellend een veldslag en ook een, dat een feest verbeeldt, gevierd in 1609 bij het sluiten van het bestand.

Zijn eigenhandig portret van 1634 vertoont hem als iemand met hoog voorhoofd, sprekende oogen, sterken neus, opgeborsteld haar, volle wenkbrauwen, opgestreken knevel met kinbaard. Zijn eigen beeltenis, later geteekend door Daniël van den Bremden (dl. II, kol. 248), komt ook voor in het Nieuw wijs-mal (1634).

Zie: Ising, Een schilder-dichter uit de 17de eeuw in De Gids III (1889); Franken, Adr. v. d. Venne (Amsterd. 1878): Kalff, Gesch. der

[p. 1232]

ned. letterk. IV (Gron. 1909); v. Riemsdijk, Catal. der schilderijen in het rijks-mus. te Amsterdam (Amsterd. 1903); Bremmer, Bedelaar naar een teekening van A.v.d. Venne, in Beeldende Kunst, 7e afl. (Utr. 1919); A. von Wurzbach, Niederl. Künstlerlexikon II (1910), 758.

Bartelds