Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Seversz., Jan]

SEVERSZ. (Jan), die Croepel, boekdrukker, boekverkooper en boekbinder te Amsterdam in de eerste helft der 16e eeuw. Er zijn bewijzen van zijn werkzaamheid tusschen de jaren 1519 en 1536; waarschijnlijk is hij in 1538 overleden. Hij schrijft zijn naam op verschillende manieren: Ian Seuer(s)soon, Seuer(s) soon, Seuer zoon, Zeuers(s)oon, Zeuers zoon, Zeuers soon, altijd met de toevoeging Croepel, Cruepel, dye (die) Cr(o)epel of Cropel. Een enkelen keer zet hij daar nog van der Schellinck of van der Schelling achter. In het Latijn noemt hij zich Joannes seueri claudus. Den vorm Zyverts, die in acten en officieele stukken voorkomt, heeft hijzelf in zijn uitgaven nooit gebruikt.

De eerste uitgave, waarop zijn naam voorkomt, is de Costelijke scat der gheest. rijcdoem van Robertus van Coelen, gedrukt door Hugo Jansz. van Woerden te 's Gravenhage op 23 Aug. 1519; vermeld wordt daarin, dat het boek bij Seversz. te Amsterdam ‘op die oude brugge’ te koop is. Zoo vinden we hem eveneens als boekverkooper genoemd in een druk van C.H. Lettersnijder te Delft (1530), van Peter Jansz. te Leiden (1533) en van Reynier Heynricxz. te Amsterdam (omstr. 1533). In een verkoopacte van 1525 wordt hij ‘boeckebynder’ genoemd. Wanneer zijn werkzaamheid als drukker aanving, is moeilijk uit te maken. Het is de vraag, of de kalender van 1526, die hij Des Crepels Calengier heeft genoemd, alleen bij hem is uitgegeven of ook gedrukt (geen ex. bekend). Merkwaardig is, dat de naam van dezen kalender, geheel toepasselijk op hem, nog in 1540 door een anderen Amsterdamschen drukker is overgenomen. De Roever heeft aangetoond, dat Seversz. al in 1532 eenig drukwerk aan de stad leverde. Het eerste boek, waarop uitdrukkelijk vermeld staat, dat het door hem ‘geprent’ is, de Chronijcke tot 1534 van Gassar, kan op zijn vroegst van 1534 wezen. Zijn laatste druk, die te dateeren valt, is de Bulle van paus Paulus III van 4 Juni 1536. Veel is er niet van zijn pers gekomen, op zijn hoogst 10 of 12 boeken. Toch is hij door enkele bijzondere uitgaven wel een drukker van eenige beteekenis. Behalve de reeds genoemde Crepels Calengier is van hem o.a. afkomstig de merkwaardige Kaert vander zee (naar dezen druk opnieuw uitgegeven door J. Knudsen in 1914), gevolgd door het Waterrecht van Wisbij (omstr. 1532). Ook gaf hij omtrent 1534 een herdruk, voorzien van zijn adres, van de oudste hollandsche wereldkaart, die in 1514 door den anderen Jan Seversz. te Leiden was gedrukt.

Hij heeft klaarblijkelijk luthersche neigingen gehad, er zijn ten minste in zijn winkel boeken gevonden, die op de plakkaten verboden waren. Dientengevolge is hij 18 Maart 1527 veroordeeld tot 2 maand opsluiting op St. Olofspoort ‘te brode ende te bier’, een boete van 12 kar. gulden en een half jaar huisarrest. Ondanks deze straf zijn latere drukken van hem niet alle vrij van lutherij.

In 1525 kocht hij een huis in de Liesdel, maar zijn zaak was daar naar het schijnt niet gevestigd. In zijn uitgaven van 1519 tot omstr. 1533 geeft hij als adres op ‘op die oude brugge’, soms met toevoeging van ‘in die vier Heemskinderen’; van 1534 af ‘aen dye oude side in den Nijsel in dye vier Heemskinderen’. Ondertusschen blijkt

[p. 1142]

uit rekeningen, dat hij ook den winkel ‘op die oude brugge’ nog had aangehouden; tot 1537 betaalt hij er de huur van. Twee drukkersmerken van hem zijn bekend, het eene met twee gekruiste krukken aan weerszijden van het amsterdamsche wapen, een toespeling op zijn gebrek. Het andere, tevens toepasselijk op den naam van zijn huis, is een voorstelling van de vier Heemskinderen te paard: daarnaast weer twee gekruiste krukken.

Dit laatste merk is nog in 1541, zonder de krukken, door den amsterdamschen drukker Jan Jacobsz. gebruikt, die ook den winkel op de Oude Brug en het huis in de Niezel van hem overnam.

Tot slot moet er nog eens uitdrukkelijk op gewezen worden, dat men Jan Seversz. die Croepel niet verwarren mag met den leidschen drukker Jan Seversz. Vroeger zijn ze herhaaldelijk vereenzelvigd en ook in dl. V, blz. 727-728 (biografie van Jan Seversz.) is deze oude hypothese nog niet geheel verworpen. Ook is daar het distinctief van den Amsterdammer ‘dye creupel’ ten onrechte aan den Leidenaar gegeven. Afdoende bewijzen, dat het twee verschillende personen zijn bij Moes, a.w., bij Burger in Het Boek XI, 127-128 en bij Kronenberg, ald. XIII, 22-24 en 142. Zie ook ald. XIII. 1-38 en 142 voor enkele nieuwe gegevens omtrent Jan Seversz. te Leiden.

Zie over Jan Seversz. die Croepel en zijn uitgaven, ten deele met reproducties: E.W. Moes (en C.P. Burger Jr.), De Amterdamsche boekdrukkers en uitgevers in de zestiende eeuw I (Amst. 1900), 109-121, 138 en 181 en IV ('s Grav. 1915), 395; W. Nijhoff, L'art. typographique dans les Pays- Bas (1500-1540), to. I, (la Haye 1926), p. 3 en pl. I-III; W. Nijhoff en M.E. Kronenberg, Ned. Bibliographie van 1500-1540 ('s Grav. 1923), blz. 793, 791 en 834. Enkele ge gevens nog bij J.G. de Hoop Scheffer, Gesch. der kerkhervorming in Nederl. enz. I (Amst. 1873), 225-228; A.M. Ledeboer, Alfab. lijst der boekdrukkers, boekverkoopers en uitgevers in N.- Nederl. enz. (Utr. 1876), 35, 42 en 198; N. de Roever in Oud- Holland II (Amst. 1884), 170-173; Corpus documentorum inquisitionis haeretic. pravitatis Neerland., etc. uitg. door P. Fredericq en zijne leerlingen V (Gent - 's Grav. 1903), 210-211, 218-219, 221, 226-227, 308-310; C.P. Burger Jr. in Tijdschr. voor boek- en bibl. wezen VI (Antw. - 's Grav. 1908), 251-255, in Het Boek I ('s Grav. 1912), 291-293; ald. VI (1917), 214-218; ald. XI (1922), 90-91 en 127-128; H.J.A. Ruys, ald. IV (1915), 167-168; M.E. Kronenberg, ald. XIII (1924), 22-24 en 142; G. Grosheide in Bijdr. en Mededeel. Hist. Genootsch. 41 (Amst. 1920), 163.

M. E Kronenberg