Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Seriere, Guillaume de]

SERIERE (Guillaume de), geb. te Naarden 1788, gest. te 's Gravenhage 1868, zoon van Victor de S. en van Marie Madelaine. Deze predikant-resident-gouverneur behoort tot die reeks van mannen uit de eerste helft der 19de eeuw, wier biografie evenals die van K.F. Holle tot titel kan voeren ‘Wat een Nederlander in Indië doen kan’. Aanvankelijk koos hij de geestelijke loopbaan op het voetspoor van zijn vader, een waalsch predikant. Hij studeerde in Leiden, werd in 1811 de voorganger der waalsche gemeente te Zutfen en Deventer, en zag zich in 1816 tot professor in de geschiedenis en aardrijkskunde aan het zutfensche gymnasium benoemd. Door zijn vriend en weldoener Jacob van Beek Vollenhoven, consul-generaal van Pruisen, werd hij den minister van koloniën Falck warm aanbevolen. Uitgezonden als indisch predikant in 1821 werd hij dan ook niet volgens de toen geldende regeling in de 3e klasse der indische ambtenaren geassimileerd maar in een hoogere, een paar jaar later zelfs reeds in de 1e klasse. De eerste werkzaamheid, afwijkende van zijn hoofdbestemming, was de hem door den G.G. opgedragen taak de oude archieven in het provisie-pakhuis te rangschikken en over te brengen naar het bureau van den algemeenen secretaris. Van 1825 tot 28 diende hij de herv. gemeente te Soerabaia, en nam daar ook het ambt van schoolopziener waar. Bij de zending naar Java van den C.G. du Bus de Ghisignies met uitgebreide volmacht, had vooral de bedoeling voorgezeten van bezuiniging maar tevens van onderzoek naar en aanmoediging van nijverheid en handel. In S. zag hij den man die hem daarbij ter zijde kon staan. In 1827 belastte hij hem met het samenstellen eener Statistische Geschiedenis van 't eiland Java en Onderhoorigheden en stelde hem in 1828 definitief bij den civielen dienst aan. In hetzelfde jaar trad hij tevens op als redacteur van de Javasche Courant, die toen als officiëel blad de Bataviasche Courant van 1810 verving. Du Bus liet den redacteur, die bijgestaan werd door Knörle en den zeer deskundigen bescheiden Niemann, onbeperkte vrijheid, wat zelfs zoo ver ging, dat het blad heftige beoordeelingen van Koninklijke besluiten opnam. Het was een wezenlijk openbaar nieuwsblad, dat de publieke opinie onverlet ten dienste stond. Ook naar buiten deed het zijn invloed gelden: de vijandige Singapore Chronicle en het maandblad de Hermes hielden op leugenachtige berichten omtrent Indië te verspreiden. Nog wist de werkzame man tijd te vinden voor grondige bemoeiingen met den indischen landbouw door het lidmaatschap te aanvaarden van de Hoofdcommissie van Landbouw, tot welker secretaris hij (3 Dec. 1828) benoemd werd. In die kwaliteit heeft hij zich bij uitstek verdienstelijk gemaakt door het kostbare cochenille-insect op Java aan te kweeken, waarvan eenige exemplaren uit Z. Amerika gezonden waren. Hiertoe was noodig

[p. 1138]

de aanplanting van de nepalplant, een cactus waarop deze schildluis leeft.

Een half jaar later (7 Juli 29) werd hij belast met de directie en het toezicht over het Etablissement van Landbouw en proefstation te Tjilangkap met den titel van assistent-resident van Krawang, die na twee jaren in dien van resident veranderd werd. Hier werkte hij het plan uit van een verbindingskanaal tusschen de Tji Taroem en de Bekasi, waardoor het vervoer der producten uit de Preanger goedkoop en zeker naar Batavia kon geschieden. Door een samenloop van ongunstige omstandigheden moge dit werk ongedaan gebleven zijn, evenals zijn ontwerp der zoo noodige herziening van het vigeerend stelsel van landelijke inkomsten, het bewijst toch hoe zeer verdiend was wat G.K.v. Hogendorp hem schreef: ‘Gij hebt niet alleen onze oogen geopend voor het productief vermogen van Java, maar ook een dienst aan het vaderland bewezen’. Het doel van deze ‘ferme modèle’ was het nemen van proeven met die takken van landbouw en industrie die voordeel konden afwerpen voor de schatkist. Helaas is de bloei van deze instelling van korten duur geweest. De G.G.v.d. Bosch (II, 221) was reeds als C.G. voor de W.I.- zaken (1827-28) van gevoelen geweest dat de productieve kracht van de vrije javaansche bevolking niet opwoog tegen die der negerslaven. Dit gevoelen, waarop hij later teruggekomen is, bracht hem op het denkbeeld chineesche werklieden naar Java over te brengen in het belang van de gouvernementscultures en vooral der particuliere suikerfabrikanten, die voortdurend de regeering lastig vielen met verzoeken om werkvolk. Met reeders en scheepskapiteins werden op voor hen heel voordeelige voorwaarden contracten aangegaan en weldra kwam er een schip uit China met 300 arbeidskrachten. Aan de suikeradministrateurs werd nu gevraagd een opgave van het verlangde aantal koelies. Geen enkele aanvraag kwam echter in, daar de hun gestelde voorwaarden onaannemelijk waren. Ten einde raad zond men ze naar S., ‘die zal wel weten wat hij er mee te doen heeft om ze te benuttigen’. Die z.g. vrije arbeiders bemerkten weldra dat ze in China door valsche voorspiegelingen misleid waren. De totaal nuttelooze, morrende mongolen zoo spoedig mogelijk kwijt te raken was voor het oogenblik zijn voornaamste zorg. Na een correspondentie van 4 maanden, slaagde de assistent-resident er in den G.G. te overreden die ongelukkigen als tekko's op Java toe te laten, dus als vrije landbouwers, die op woeste of particuliere gronden voor eigen rekening zouden arbeiden tegen genot van een voorschot, dat in den vorm van producten verrekend werd. Deze zoo gelukkige maatregel kwam helaas te laat. In den nacht van 12 Mei 1832 brak de chineesche opstand uit; Tjilangkap, het huis van S. en vele andere werden in brand gestoken, de heele streek geplunderd en velen gedood. Het oproer werd gedempt door den commandant der mobiele troepen in het krawangsche, majoor Michiels (I, 1335), die weldra den landvoogd schrijven kon: ‘de sporen van de groote ramp zullen spoedig uitgewischt zijn, dank zij de ijverige activiteit en den alleszins prijzenswaardigen moed van dezen ambtenaar’. Van zijn kort voor den opstand voorgenomen benoeming tot resident van Krawang en de Preanger Regentschappen kwam voorloopig niets. Men kon op Tjilangkap niet buiten S., wien bevolen werd het heele etablissement weer op te richten en zelfs nog uit te breiden. De opvolger van v.d. Bosch, Jean Chrétien Baud (I, 51), achtte evenwel het voortbestaan in het geldelijk belang van den lande niet geraden. De inrichting had immers, oordeelde men

[p. 1139]

volkomen aan het doel beantwoord en de daar gevormde ambtenaren konden naar die residenties van Java gezonden worden. waar de velerlei te Krawang beproefde takken van cultuur en nijverheid op groote schaal waren ingevoerd. Na de opheffing (1835) werd S. tot resident van Banjoemas benoemd. Het was een loyale erkenning voor de groote diensten, die hij in Krawang voor de cultures, in het bijzonder voor die van de thee, cochenille en kaneel, had bewezen. In het nieuwe gewest was het vooral de indigo, die het voorwerp zijner voortdurende zorg was. Het aantal indigofabrieken voerde hij er op van 15 tot 63. Ook de rijstcultuur ontging zijn aandacht niet. Door irrigatie van uit de Parakkan herschiep hij de heele vlakte van Poerwaredja (tusschen de hoofdstad en Bandjarnegara) in vruchtbare sawahs, waardoor de rijstimport uit Bagelen verviel en het zelfs rijst kon uitvoeren. Ook hier werden thee-, kaneel- en suikercultuur ingevoerd, wat later de landrente van 4 tot 8 ton deed toenemen. De meeste voldoening moet hij wel gesmaakt hebben van het door hem ontworpen en tot stand gebrachte Kaliasa-kanaal, dat de Serajoe met de haven van Tjilatjap verbinden moest, daar de mond dezer rivier wegens de daarop staande branding voor de sampangs en prauwen niet toegankelijk is. Bij zijn komst in de nieuwe residentie was men wel is waar reeds bezig met het graven van een waterloop, die voor hetzelfde doel de Serajoe met de Doean moest verbinden. De resident begreep dat dit werk een jarenlang drukkende last voor de bevolking zou worden. Grondig op de hoogte van de zaak gebracht door den kundigen ass.-res. Varkevisser en zijn regent Tjokro Negoro, liet hij op eigen verantwoording dit slecht opgezette werk staken en wist hij een paar palen lager gebruik te maken van een kleine rivier de z.g. kali Asa, waarvan men steeds gedacht had dat ze dood liep en zich in de moerassen om de zuid verloor. Met zeer weinig kosten gelukte het hem een sleuf te krijgen, die door kleine prauwen te bevaren was. Wat een voldoening moet het voor S. geweest zijn, dat de hoofdingenieur Tromp in zijn rapport berichten kon: ‘het is de vraag niet meer of het kanaal door den res. geprojecteerd tot stand zal kunnen gebracht worden, wijl het in werkelijkheid reeds bestaat’. Het gaf al dadelijk een enorme besparing aan transportkosten, vooral toen gaandeweg het kanaal verbeterd en verruimd werd. De G.G. de Eerens in 1836 en prins Hendrik in 37 konden de reis van Banjoemas naar Tjilatjap te water volbrengen op het nieuwe kanaal, dat de opkomst is geweest van deze zeehaven aan de zuidkust, van waaruit nog onder zijn bestuur de eerste volgeladen bodem naar het vaderland werd uitgeklaard.

Intusschen liep deze bewindsman, naar den zin van de regeering in het moederland en dus ook naar dien van de aan den leiband loopende landvoogden te Buitenzorg, met zijn voorstellen en plannen te hard van stapel. De raad van zijn vriend Reynst (II, 1201), toen lid van den R.v.I., ‘bezwaar u niet al te veel met werk en verantwoording’ was niets voor dezen man van de daad geweest. Op de vele commissoriale brieven en aanvragen om staten kreeg men al te langzaam, soms in het geheel geen antwoord. Hij van zijn kant klaagde over allerlei omslachtige, bureaucratische kleingeestige details, die zijn zwaren arbeid bemoeilijkten. Van weerszijden ontstond daardoor een spanning, die eindigde door zijn overplaatsing naar Rembang (Nov. 1838), waarheen hij eerst in Mei 39 vertrok, zeer betreurd door de inlandsche bevolking en hoofden, die hem vele blijken van genegenheid gaven. Bij aanvaarding van het nieuwe bestuur

[p. 1140]

vroeg hij een tweejarig verlof naar Europa aan, na het korte verblijf in Rembang nog benut te hebben door de invoering van een nieuwe organisatie van het boschwezen, door de uitbreiding der tabaks- en suikercultuur, den aanleg van belangrijke waterleidingen ten behoeve der sawahs en door het verwijderen van een regent, die de bevolking jaren achtereen had gekneveld. Met verlof in Holland zijnde, vervielen door den dood van de Eerens een groot deel van zijn grieven, en door een geheim schrijven van den minister van mar. en kol. (26 April 41) volkomen bevredigd, vertrok hij vol moed weer naar Indië, waar de waarn. G.G. Pieter Merkus hem 24 Januari 42 benoemde tot gouverneur der Molukken. Ook hier deed hij wat zijn hand vond om te doen, al moest hij zich evenals de landvoogd zelve, dikwijls bepalen tot vertoogen, wenschen, rapporten, die in den Haag verre van welkom waren. Zooveel de omstandigheden het toelieten, trachtte hij in die zoo stiefmoederlijk behandelde gewesten nuttig werkzaam te zijn. Zoo bewerkte hij, dat de nagelcultuur in regelmatige tuinen, die voor de bevolking een drukkende last was, op zijn voorstel werdingetrokken door den G.G. Merkus, die in 1824 als gouverneur dat tuinenstelsel had moeten invoeren. Op S. initiatief werden ook proeven genomen met de nopal- en moerbeziencultuur en die van cochenille en peper. De organisatie van het burgerweeshuis te Ambon, waarbij vooral het aanleeren van nuttige ambachten op den voorgrond kwam te staan, bracht hij eveneens tot stand.

Na een zeer inspannende loopbaan in de tropen van een kwart eeuw, meende hij dat de tijd van rusten voor hem aangebroken was. Op verzoek eervol ontslagen, gaf hij op 1 Sept. 1845 het bestuur aan zijn opvolger over. Te betreuren is het dat een man van zijn werkkracht en verdiensten niet in den Raad van Indië is opgenomen. Ook van hem had dit staatslichaam kunnen getuigen: niets ontbrak aan zijn roem, hij ontbrak aan den onzen. Op de terugreis deed hij nog een reis over geheel Java, daartoe in staat gesteld door het hem verleende genot van vrij gebruik van postpaarden door den juist aangekomen G.G. Rochussen (1845-51).

Zijn verdiensten als lid van het Bat. Genootsch. v.K. en W. waren reeds in 1825 bij zijn vertrek naar Soerabaja erkend door zijn benoeming tot honorair besturend lid dier vereeniging. Sedert was hij nog vereerd met het lidmaatschap der Aziatische Sociëteit en vele andere buitenlandsche genootschappen. Het genootschap Natura Artis Magistra zond hem zijn benoeming tot honorair dirigeerend lid, terwijl de Holl. Mij van Wetensch. hem hare gouden medaille toekende.

Na het overlijden van zijn eerste echtgenoote in 1837, huwde hij Maria Margaretha Bik, geb. te Amsterdam 1802 en aldaar overleden 28 Maart 1864. Bij aankomst in Holland vestigde hij zich op het Huis de Beze bij Zwolle, woonde later te Rijswijk (Z.H.) en sedert 1859 in den Haag, waar hij in 1868 in den nederlandschen adel verheven werd met het praedicaat van jonkheer.

Hij schreef een autobiografie, opgedragen aan de kiezers in het hoofd-kiesdistrict Hoogeveen. Zij bestaat grootendeels uit officieele stukken. Verder nog: Bijdrage voor de hulpbronnen van nationale welvaart in het Tijdschr. voor Staathuishoudk. en Statistiek van Sloet tot Oldhuis; een verhandeling over den door hem zoo vereerden J.P. Coen en een biografie van den C.G. den burggraaf du Bus de Ghisignies.

Zie: G. de Serière, Mijne loopbaan in Indië. (Zwolle 1849); du Bus, Staat v.d. landbouw op Java onder het bestuur van du B. de G. als C.G.

[p. 1141]

over N. Ind. (Brussel 1846); E. de Waal, Het Ind. Magazijn no. 12 (Batavia 1844); Extrait des programmes de la société hollandaise des sciences à Harlem (1843 en 46); van Hogendorp, Willem v. Hogendorp in Ned. Ind. van 1825-30 ('s Gravenh. 1913).

Bartelds