Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Rodenburg, Theodore]

RODENBURG (Theodore), geb. ongeveer 1578, vermoedelijk te Antwerpen, overleden te Antwerpen Oct. 1644, zoon van Herman Rodenburg en Elizabeth Laurensdr. Spieghel, een zuster van den dichter Hendrik Laurenszn. Spieghel. Vader en moeder zijn uit een bekend amsterdamsch geslacht. De vader is in 1567 naar Emden of Hamburg gevlucht en vermoedelijk daar getrouwd.

In zijn jeugd schijnt Rodenburg Portugal (ongeveer 1593) en Italië bezocht te hebben. Hij was goed thuis in Portugeesch, Spaansch en Italiaansch. Daar hij ook goed Latijn schreef, heeft hij misschien in Italië een universiteit bezocht. Rodenburg was een van de tallooze kleine diplomaten, die men in de 17de eeuw aan alle hoven aantreft, dan in dienst van dezen, dan weer in dienst van een anderen vorst. Volgens zijn eigen zeggen is hij zes jaar aan het fransche hof geweest, onder Henri IV. Wie daar zijn lastgevers waren, is onbekend. Daarna woonde hij, weer volgens zijn zeggen, 8 of 9 jaar in Londen. Deze cijfers vooral zijn niet bijzonder betrouwbaar. In ieder geval heeft hij zich een goede kennis van Fransch, Engelsch en Duitsch verworven.

In het begin van 1603 was R. te Londen, waar hij voor de stad Emden moest aandringen op het vergoeden van schade aan de inwoners door Engelschen toegebracht. Toen hij eenige jaren later was teruggekeerd in Holland, schijnt hij zich genoemd te hebben ‘agent wegen de Keyserlycke Hansesteden ende Embden bij den Coninck van groot Brittanien’. Met dien titel wordt hij aangesproken in een opdracht van Charles Quina in 1610.

Vermoedelijk te Londen reeds bewerkte hij Guarini's Pastor fido tot zijn Trouwen Batavier, die eerst in 1617 werd uitgegeven na Hooft's Granida (1615). 20 Maart 1607 werd zijn post voor Emden opgeheven; hij keerde toen naar Amsterdam terug, waar hij o.a. zijn oom, den dichter Spieghel, leerde kennen en in een letterkundigen kring werd opgenomen. Onder een gravure, die de nieuwe beurs voorstelt, komt naast een hollandsch gedicht van Hooft en een latijnsch van Cornelis Plemp een fransch versje van R. voor (1608).

Hij leerde er ook Charles Quina kennen, Breero's vriend. Uit de opdracht der Moorenlandsche Geschiedenissen van Quina aan R. (1610) blijkt, dat de Trouwen Batavier in 1609 te Amsterdam is opgevoerd.

In 1608 verloofde hij zich bij notarieele acte met de haagsche juffer Maria Vos, die deze verbintenis eenige jaren later (1613) verbroken heeft. Een zijner brieven aan haar, waarin hij haar verwijt, dat ze hem zoo veel gekost heeft, is opge-

[p. 1055]

nomen als proeve van briefstijl in zijn Poëtens Borstweringh. Ook heeft hij zijn liefdesgeschiedenis later gedramatiseerd in de drie deelen van Keizer Otto den derden en Galdrada (1616, 17), waarvoor de stof waarschijnlijk uit Bandello genomen was.

In 1610 kreeg hij een nieuwe politieke opdracht. De compagnie van vaarders op de kust van Guinea ondervond schade voortspruitend uit het bestand; hun schepen werden door Spanjaarden en Portugeezen buit gemaakt of beschoten. De kooplieden eischten vergoeding en vrijlating der gevangenen. Door deze compagnie werd R. naar Spanje gezonden met een eenigszins officiëel karakter van de zijde der Staten-Generaal, echter niet als consul. Begin 1611 vertrok hij naar Brussel en bezocht den aartshertog; 14 April kwam hij te Madrid aan, 14 Mei had hij zijn eerste audientie bij den koning te Aranjuez. Op een bericht, dat hij zich bij de Lerma als gezant van de Stat.-Gen. had uitgegeven, kreeg hij van deze een strenge berisping, waarop hij zich rechtvaardigde. Ook ging het praatje, dat hij dagelijks ‘te misse ging’. Een en ander schijnt rondgestrooid door een hem vijandigen Hollander in Spanje. 4 April 1612 werd hij tot consul van Portugal benoemd door de Staten; dit ambt heeft hij echter nooit bekleed; in 1613 had hij trouwens nog niet de confirmatie van den Koning verkregen. Hoewel men hem in Spanje vriendelijk behandelde, hadden zijn bemoeiingen wel eenig succes, maar toch niet de gewenschte uitwerking. Maart 1612 benoemde de Koning hem tot ridder in de orde van het Huis van Bourgondië; in Oct. 1613 kort voor zijn vertrek schonk hij hem een gouden keten. Tijdens zijn verblijf in Spanje berichtte hij aan de Stat.-Gen. allerlei politiek nieuws. In Spanje vooral heeft hij voortreffelijk het drama van Lope de Vega leeren kennen en ook dat van andere spaansche schrijvers.

Waarschijnlijk is hij in 1614 naar Holland teruggekeerd, na eerst eenigen tijd te Parijs te hebben vertoefd. Jan. 1616 schonken de Staten-Generaal hem voor zijn in Spanje bewezen diensten 600 gulden; op R.'s verzoek werd hem in plaats van geld een gouden keten en een medaille vereerd. Terug in Holland neemt hij druk deel aan het letterkundig leven, waarin hij het romantische element vertegenwoordigt onder spaanschen en engelschen invloed. Zijn spreuken waren ‘Nobilitas sola est atque unica virtus’ en ‘Chi sarà, sarà’. In die dagen was er strijd in de kamer In Liefde Bloeiende; Hooft, Breero en Coster trokken gezamenlijk op tegen hen die de orde en de bevordering der kunst verstoorden. Men neemt wel aan dat Rodenburg aan het hoofd der tegenpartij stond. Positief bewezen is dit niet. Het is zelfs onzeker, of R. zich na zijn terugkomst uit Spanje direct in Amsterdam gevestigd heeft. Voor de tweede helft van 1617 hebben we geen enkele aanduiding, dat R. lid van den Egelantier was. Vóór dien tijd zijn zijn dichtende vrienden uitsluitend leden van de brabantsche kamer het Wit Lavendel. Het is ook onzeker of Breero in den Spaanschen Brabander een karikatuur van R. heeft willen geven, ofschoon er wel wat voor te zeggen valt. Na de stichting der Academie gaat R. voort met geregeld aan I.L.B. nieuwe stukken te leveren, die succes hadden.

Zijn voornaamste verdere werken, met de jaren waarin ze verschenen zijn, waren: Hertoginne Celia en Grave Prospero; Casandra Hertoginne van Borgonie en Karel Baldeus; Jalourse Studentin; alle van 1617 en naar Lope de Vega; Melibéa, een spel in drie deelen (1617-18), de roma-

[p. 1056]

neske handeling schijnt eigen vinding te zijn; Alexander (1618) uit de Historia VII sapientium; 't Quaedt sijn meester loondt (1618) uit het Spaansch vertaald naar Gaspar Aguilar's Venganza honrosa; Wraeck-gierigers Treurspel (1618), vertaling van Letourneurs, The Revengers Tragedy; in 1619 verscheen de vertaling van Sidney's Apologie for Poetry in proza; het diende mee tot verdediging van den Egelantier, want ook die schijnt van kerkelijke zijde niet ongemoeid gelaten te zijn. De laatste bladzijden, die over dramatische kunst en engelsche taal, stijl en verskunst handelen, liet R. onvertaald. Trouwens Sidney sloot zich aan bij de klassieken en R. zocht de groote vrijheid van Lope de Vega. Aan de vertaling zijn verder tafelspelen, bruilofsdichten, liefdes-zinnebeelden enz. toegevoegd. Voorts verschenen: Rodomont en Isabella (1618), geput uit den 29sten zang van Tasso, Orlando furioso; Hertoginne van Savoyen en Don Juan de Mendosa, in handschrift bewaard in de utrechtsche universiteitsbibliotheek en gedateerd 8 Juni 1619, misschien geput uit een novelle van Bandello; Hoecx en Cabeljaws ofte Hertoch Karel den Stouten en Bataviana (1628) 2 deelen, waarschijnlijk uit Pontus Heuterus of Gouthoevens Kroniek; Sigismund en Manuela (1635-36); Vrou Jacoba (1638) uit Gouthoevens Divisiekroniek. In 1639 verscheen nog Gheboorte Christi; Ecce Homo en Aendachticheydt op 's doods ghedachtens zoetheyds redeneringhe.

R. was een Oranjeman en stelde het gezag van Maurits en de Staten-Generaal hoog, maar was geen contra-remonstrant. Hij schijnt een christendom boven geloofsverdeeldheid gezocht te hebben. Als in 1619 de contra-remonstranten zegevieren, biedt hij zijn diensten aan koning Christiaan de IV van Denemarken aan, die eerst informeerde, of hij geen Arminiaan was. Hij deed voorstellen, die den handel van Denemarken moesten bevorderen en heeft de gunst van Christiaan weten te verwerven. Hij kreeg verlof zout in te voeren in Denemarken, oliemolens te Kopenhagen op te richten, werd handelsman en fabrikant. Toch schijnt hij deze zaken vooral van buiten Denemarken uit geleid te hebben. In Maart 1620 is hij in Engeland, in Juni 1620 in den Haag voor zaken. Misschien gaf hij zich voor gezant van Denemarken uit. Zijn verhouding tot Denemarken is echter nimmer officieel of van staatkundigen aard geweest. Hij hield correspondentie over handelszaken met den Koning of diens kanselier. Dec. 1620 is hij verloofd en 13 Maart 1621 is hij te Delft getrouwd met Anna Nottelmans. Uit dit huwelijk is een zoon Jan Bethsz geboren.

R. woonde veel in Holland in dien tijd en bevorderde van daar uit de deensche belangen. Ook in Frederik III, hertog van Sleeswijk-Holstein-Gottorp kreeg hij een beschermer. Deze benoemde hem tot resident in de Vereenigde Provinciën (1625 of 26). In deze kwaliteit zond hij in Juni 1628 aan de Staten-Generaal, een geschrift, waarin gehandeld werd over het ‘maintement van de neutraliteyt om te ghenieten vrye navigatie, handeling en trafique en voorts goede correspondentie’ met de Staten-Generaal. Hij kreeg de opdracht van den hertog om te Brussel ‘heur hoogheydt d'Enfanta van Spangien te congratuleeren met sodanige complementen als behoort’, een bezigheid, waartoe hij wel uitstekend geschikt zal zijn geweest. In den Haag was hij niet gezien.

Uit een aanteekening van Willem de Groot in zijn dagboek blijkt, dat deze hem aanzag voor een gelukzoeker, die wel eens aan de galg komen

[p. 1057]

kon. Ook Willem van den Hove beschouwde hem als iemand, die in financieele zaken vooral zeer onbetrouwbaar was.

In 1632 woonde hij op het ‘slot van Nassau’ te Brussel; ook in 1638 woont hij daar. In 1639 vraagt hij aan den keurvorst van Saksen, of hij in het kleine kwartier van diens huis te Brussel wonen mag; hij zou den keurvorst in zijn proces tegen den hertog van Neuburg helpen. Vermoedelijk is hij tot zijn dood toe resident van Holstein te Brussel gebleven. Daarbij heeft hij allerlei bijbaantjes waargenomen. Onder de opdracht van Vrou Jacoba noemt hij zich ‘Chevaillier, Conseiller et Legat ordinaire du Sr. Duc de Holstein etc., Resident de l'état Ansiatique d'Allemagne et Agent de la republicque de Hambourg pres son Alteze prince cardinael infant d'Espagne à Bruxelles’. Als agent van de Hanze moest hij vooral zorgen, dat de schade, door duinkerker kapers veroorzaakt, werd vergoed. In Nov. 1640 kwam hij op het Oostersche Huis der Hanze te Brugge te wonen; in 1641 vertrok hij naar Antwerpen en betrok daar het Oostersche Huis met den titel van huismeester, maar hij bleef tevens agent van de Hanze. Misschien is hij als zoodanig in 1643 nog naar Engeland geweest. Zijn vrouw heeft nog tot 1646 in het Oostersche Huis te Antwerpen gewoond. Zijn eenige zoon heeft in Italië gewoond en is te Villafranca getrouwd met Francisca Giacomo, bij wie hij acht kinderen had.

Zijn portret werd gegraveerd door L. Kilian; het komt voor zijn Geboorte Christi van 1639 voor.

Zie: A.C. Loffelt, Eene tooneelstudie in Gids 1874 III, 86; R.A. Kollewijn, Th. Rodenburgh en Lope de Vega in Gids 1891, III, 325; J.H.W. Unger, Theod. Rodenburg in Oud-Holland, Bredero-album 1885, 90; A.C. Loffelt, Bredero's liefde en zijn medeminnaar in Spectator 1873, 197; J. van Vloten, Een ridder van een droevige vertooning in Spectator 1875, 194; J.H.W. Unger, Nog iets over Th. Rodenburg in Spectator 1875, 168; J. te Winkel, De invloed der Spaansche letterkunde op de Nederl. in de 17de eeuw in Tijdschr. Mij Letterk. I, 59; W. Zuidema, Theodore Rodenburgh in Tijdschr. Mij Letterk. XXI, 253, XXII, 81, XXIV, 261; J.A. Worp, Invloed der Engelsche letterkunde op ons tooneel in de 17de eeuw in Tijdspiegel 1887 III 287; H.E. Moltzer, Rodenburgh en zijne Casandra in Feestbundel De Vries 1889, 61; J.A. Worp, Dirk Rodenburgh in Oud- Holland XIII, 65, 143 en 209; W.J.C. van Hasselt, Rodenburch - Anslo, genealogie in Dietsche warande 1864, 258; J. Alblas, Bibliographie der werken van Theodoor Rodenburgh (Utrecht 1894) en verder de bekende werken over de nederlandsche literatuur-geschiedenis.

Prinsen