Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Rensselaer, Kiliaen van]

RENSSELAER (Kiliaen van), geboren te Hasselt omstr. 1580, overleden te Amsterdam 1646. Hij was de zoon van een officier in het staatsche leger, van geldersche afkomst, werd op nog jongen leeftijd bij zijn oom Wolfert van Byler in de leer gedaan, die te Amsterdam in de Nes handel dreef in edelgesteenten. Hij kwam al spoedig aan het hoofd van een eigen zaak: de firma van Rensselaer & Co., met medefirmant Jacques l'Hermite, gehuwd met Theodora van Wely. In 1614 ging van R.'s zaak over aan Jan van Wely & Co. Kort daarna huwde Kiliaen met een nicht van zijn oom, Hildegonda van Byler en vestigde zich op de Keizersgracht tusschen de Harten- en Wolvenstraat, in het huis ‘Het gekruiste Hart’. Na het zeer spoedig overlijden van zijn eerste vrouw hertrouwde hij met de dochter van zijn vroegeren compagnon, Anna van Wely, die hem 5 zoons en 4 dochters schonk. Zij stierf in 1670. Reeds omstr. 1614 legde hij zich in het Gooi op landontginning toe en kocht in 1628 daartoe ook Crailo aan, dat tot in de 19e eeuw in zijn geslacht is gebleven.

Intusschen had in 1629 de W.I.C. aan kapitalisten de gelegenheid geopend hun geld in noord-amerikaansche landbouwondernemingen te beleggen. Zij gaf wel is waar geen land maar concessies daartoe. Het eigenlijke grondbezit moest men voor snuisterijen, vooral spiegels, van de Indianen koopen. Verder opende de compagnie het uitzicht op overtocht voor menschen, dieren en landbouwgereedschappen tegen lage tarieven. Dezen landbouwondernemers, ‘patroons’ geheeten, werd volkomen vrijheid gewaarborgd. De rechtspraak over de kolonisten zou berusten bij door de patroons aan te stellen rechters. Wat van R. vermaard gemaakt heeft, is zijn stichting ‘Rensselaerswijk’, gelegen aan beide oevers van de Hudson, van de grootte van ruim onze provincie Noord-Holland en ongeveer 200 K.M. van Nieuw Amsterdam verwijderd. Wat hem tot een merkwaardig man stempelt, is het feit dat van al die patroonskolonies alleen de zijne stand gehouden heeft, dank zij de buitengewone organisatorstalenten van den stichter, die van uit Amsterdam, zonder ooit zijn kolo-

[p. 1044]

nie betreden te hebben, alles regelde, op alles toezicht hield, van alles tot het geringste toe op de hoogte was. Toen de Republiek der Vereenigde Staten van Amerika gesticht werd, deden zijn nakomelingen afstand van den titel ‘patroon’, maar de aanspraak op de erfpachtsrechten behielden ze zich voor. Eerst in onzen tijd zijn deze na veel strijd zoo goed als verdwenen.

Zie: van Rensselaer-Bowier, Manuscripts, being the letters of Kiliaen van Rensselaer, and other documents relating to the colony of Rensselaerswyck, translated and edited by A.J.F. van Laer (Albany, University of the State of New-York, 1908); Jessurun, K.v.R. ('s Grav. 1917); R.P.J. Tutein Nolthenius. Westersch en Oostersch Nederland in De Gids 1909, I.

Bartelds