Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Price, John]

PRICE (John), ook Apricius genoemd, geb. omstr. 1620, gest. in Guyana 1677. Deze predikantkolonist was in zijn jonge jaren naar West-Indië vertrokken en had daar eenigen tijd op een der kleine Antillen doorgebracht, tot hij in 1661 beroepen werd als predikant bij de engelsche gemeente in 's Gravenhage. De 15 jaren van zijn verblijf aldaar kenmerkten zich o.a. door het optreden van den zonderlingen, niet geheel toerekenbaren geestdrijver Johannes Rothe (dl. I, kol. 1443), die vooral van 1672 tot 1674 door zijn profetieën, visioenen en boetpredicaties de gemoederen der lichtgeloovigen verontrustte, en door zijn heftige aanvallen op den stadhouder Willem III, dien hij van de laagste bedoelingen beschuldigde, het land in opschudding bracht. Ook P. meende zijn stem te moeten verheffen tegen dien niet geheel onschadelijken, nieuwen ‘Johannes, den dienstknecht Gods’. Hieraan danken hun ontstaan de pamfletten Satan in een Engel des Lichts, raeckende de waerschynlykheyt en aert van alle hedendaegsche prophetieën en openbaeringhe ('s Gravenhage 1674) (bij Knuttel 11247), in hetzelfde jaar gevolgd door: Claer Bewijs dat alle hedendaegsche Propheciën syn valsch en strijdigh tegens de Heylige Schriften en dat de Beweringen van dien maer Ydelheden syn (Knuttel 11248).

Ofschoon niet jong meer, vond de energieke man op den duur geen voldoening in het predikambt. Een kolonie te stichten in het verre westen, daartoe alle voorbereidingen te treffen, tallooze bezwaren te overwinnen, schepen uit te rusten en als aanvoerder van honderden uitgewekenen een nieuwe volkplanting te besturen, dat was een levenstaak, die hem meer toelachte. Na velen voor zijn plannen gewonnen te hebben, diende hij 19 Januari 1675 zijn ontwerp in bij de Staten van Holland, betreffende de stichting van een nederzetting aan den mond der Oyapock, de huidige oostelijke grensrivier van fr. Guyana. Apricius had geen ongunstig oogenblik gekozen. Door den oorlog lag de handel op Frankrijk stil, de acte van navigatie belemmerde dien op Engeland. Nieuw-Nederland was verloren gegaan; het zoeken van nieuwe débouchés was dus zeer geraden. De verovering van dat deel van Guyana, dat in naam tot de belangensfeer der Franschen behoorde, kon slechts van blijvenden aard zijn, als men door het stichten van koloniën er vasten voet kon krijgen. Een vloot van 10 schepen was sedert Maart 1676 onder bevel van den commandeur Jakob Binkes reeds op weg daarheen en het zou hem, dacht men, niet moeilijk vallen het eiland Kajana (Cayenne) te veroveren en daarmee aan het fransche gezag in Guyana een eind te maken. De Staten oordeelden dat P.'s conditiën ‘groote apparentie gaven van een goedt ende gewenscht succes’. Na de oppositie van den kant

[p. 1024]

van Rotterdam door een ‘bezending’ van amsterdamsche afgevaardigden bezworen te hebben, stelden de Staten bij resol. van 23 Juli 1675 hun voorwaarden vast. De nieuwe kolonie, geheel onafhankelijk van de W.I.C., zou onder hun rechtstreeksch gezag staan. Een Hoogen Raad van 5 personen, door de Admiraliteit van Amsterdam uit de participanten te kiezen, werd het opperbestuur opgedragen. Hij zou naast zich krijgen den Gemeenen Raad van 100 leden, uit de eerste deelnemenden te kiezen. Burgemeester, schout en schepenen moesten gekozen worden door den H.R. uit een dubbeltal opgemaakt door den G.R. Om een voldoend aantal inwoners bij elkaar te krijgen werd bepaald, dat iedere principaal zich verbinden moest 10 mannelijke en 2 vrouwelijke dienstboden mee te nemen en leeftocht voor 12 maanden, verder nog 2 paarden, 8 koeien en 60 schapen, geiten en varkens. Van hunne zijde namen de Staten op zich, allen kosteloos over te brengen en ginds een legermacht te onderhouden van 125 man. De op te brengen belastingen konden in natura, d.i. met tabak, suiker of indigo, voldaan worden. Apricius zette nu de groote voordeelen van zijn kolonisatieplan nader uiteen in verschillende geschriften, als: Een vertoog van de considerabele Colonie, uytgezet op de vaste kust van America (Knuttel 11388); Pertinente beschrijvinge van Guyana (Knuttel 11389); Beschrijvinge van Guyana, discourerender wyse voorgestelt tusschen een boer, burger, schipper, en een Haegsche bode (Knuttel 11390). Mocht men deze pamfletten gelooven, dan was er geen gezonder en vruchtbaarder oord ter wereld te vinden. Het was niet alles puur verzinsel: hij ging alleen te veel af op reisbeschrijvingen, die soms van zeer tendentieuzen aard waren. Al die aanprijzingen eindigden met het steeds pakkende slot: men zou ‘in die woeste landen een kerke Jesu Christi oprichten, suyver in leer en leven om die arme blinde Heydenen te bekeeren van de duysternisse tot het licht ende van de macht des satans tot Godt’. Er bleken nog vele zwarigheden te overwinnen. De kas der Admiraliteit van Amsterdam was uitgeput en ze kon dus niet voor de noodige schepen zorgen; alleen een schip zond ze vooruit om al vast den mond der Oyapock te gaan bezetten. Op 31 Juli 1676 gelastten de Staten de Admiraliteit om de benoodigde gelden voor den huur der schepen voor te schieten. Doch deze haastte zich niet, tot de stadhouder en de raadpensionaris wisten te bewerken dat men voortgang maakte. Apricius werd tot gouverneur en president van den H.R. benoemd. Op den 14. December 1676 zeilde de vloot van zes schepen eindelijk uit. De vaartuigen met levensmiddelen en krijgsvoorraad voor de soldaten waren ingevroren, maar zouden zoo spoedig mogelijk nagezonden worden. Zoo talrijk als men zich voorgesteld had, was het aantal principalen en bedienden geenszins. Het bedroeg in het geheel slechts 350 man. De reis was voorspoedig, zoodat men den 2den Febr. 1677 reeds den mond der Oyapock bereikte. Van een vooruitgezonden schip wisten echter de Indianen ter plaatse, die hun volstrekt niet vijandig gezind waren, helaas niets af. Vier mijlen stroomopwaarts vond men een zeer gunstig gelegen terrein, 24 voet boven den gemiddelden waterstand gelegen; het was een ruime landtong in de op dat punt zich sterk verbreedende rivier. Doch de resultaten bleven verre achter bij de hooggespannen verwachting. De geschiedenis der nederzetting, die den naam Orange kreeg, werd een reeks van rampen. Het vee werd ziek en stierf weg. De meegebrachte levensmiddelen bleken bedorven. De voortdurende tropische regens - men was veel te laat in het jaar vertrokken - be-

[p. 1025]

lemmerden het bouwen van woningen. Een 60-tal landverhuizers kwam om door ziekten. Tweedracht begon te heerschen: men eischte medezeggenschap en verzette zich tegen de alleenheerschappij van den H.R. De noodige eensgezindheid ontbrak om iets tot stand te kunnen brengen, wat op een verdediging van het in bezit genomen terrein leek. De gouverneur wilde het met flinke versterkingen omringen, maar moest zich met een fort tevreden stellen. Toen de H.R. ten slotte overging tot de verkaveling van het land, eischte de oppositie, dat de verdeeling zou geschieden door den G.R. De gouverneur besloot toen door te tasten; zachtheid en toegeeflijkheid maakten de zaak maar erger. Vier van de ergste belhamels liet hij in hun huis gevangen zetten om er zich bij de eerstkomende gelegenheid van te ontdoen. Het scheen geholpen te hebben. Het bestuur hoopte de moeilijkheden te boven te zijn, vooral toen ook de ergste ontevredenen de hun toegewezen akkers gingen bebouwen. Doch het noodlot had anders besloten. Onder de soldaten bevonden zich 8 fransche deserteurs; daarvan wisten er 5 te ontsnappen naar Cayenne, dat na de inbezitneming door Binkes in Mei 1676 weer door d'Estrées heroverd was. De gouverneur aldaar, de Lésy, werd door deze overloopers op de hoogte gebracht van den staat der verdedigingswerken te Orange. Op kano's scheepte hij toen 150 man in, die ongemerkt aan den mond der Oyapock aan land gezet werden. Zij troffen daar 2 arbeiders aan, die, op lijfsbehoud bedacht, zich lieten overhalen hen 's nachts binnen het fort te brengen, dat nog lang niet voltooid was, zoodat de bezetting nog in de stad slapen moest. De verwarring was algemeen. De gouverneur legde de grootste vastberadenheid aan den dag en snelde naar het fort; zijn soldaten vluchtten echter het woud in. Apricius wierp zich manmoedig op den vijand, doch viel weldra doodelijk gewond neer. De ondergang der kolonie was volkomen. Enkelen wisten naar Suriname te ontkomen, de rest dacht niet aan tegenweer en gaf zich gevangen. Geschut, bouwsteenen, planken, kortom alles wat vervoerbaar was, werd door den vijand meegenomen. De bevolking, waaronder ook de fiscaal Gerard de Myst (zie dit deel), werd naar Cayenne overgebracht en 3 maanden later naar Martinique. In een heel nauwe ruimte op elkaar gepakt, zonder voldoende voedsel en zoo goed als geen drinkwater, voeren ze geheel uitgeput naar hun ballingsoord. Daar werden ze bij burgers ingekwartierd, de knechts en meiden op de plantages te werk gesteld. Gelukkig kwam reeds den 10. Augustus 1678 de vrede van Nijmegen tot stand, die een einde maakte aan hun droevig lot en hun het vaderland deed wederzien.

Men verwarre Apricius niet met zijn naamgenoot en ambtsbroeder William Price, die sinds 1648 engelsch predikant in Amsterdam was, waar hij in 1666 overleed. Deze schreef Constetlatio coelestis .... enz.

Zie: G. de Myst, Verloren Arbeyt ofte klaer en kortbondigh vertoogh van de Colonie in de lantstreke Guiana, aan de vaste kuste van America op de rivier Wiapoca .... enz. (Pamfl. Thys. 9602; de Roever, Aanteekeningen uit het Oud- Notariëel Archief te Amsterdam; Otto Keye, Beschrijvinghe v.h. heerlycke ende gezegende Landt Guajana, door Hondius in 1659 uitgegeven; de Jonge, Gesch. v.h. Ned. Zeewezen III; de Boer, Een nederl. nederzetting aan de Oyapock (1677) in het Tijdschrift voor Gesch., Land- en Volkenk. (Gron. 1899), 14e jaarg.

Bartelds