Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Moucheron, Balthasar de]

MOUCHERON (Balthasar de) stamt uit een adellijk normandisch geslacht, welks bezittingen tusschen Dreux en Evreux waren gelegen. Zijn vader, Pierre de Moucheron (zie ald.), vestigde zich in 1530 te Middelburg, maar keerde in 1545 naar Antwerpen terug. Balthasar was de vierde zoon uit diens huwelijk met Isabeau de Gerbier, dochter van een middelburgschen groothandelaar. Hij werd in 1552 te Antwerpen

[p. 885]

geboren; overl. na 1609. De zonen van Pierre de Moucheron bleven ook na diens dood in Antwerpen, waar zij de tradities van het handelshuis, reeds te Antwerpen hoog in aanzien, voortzetten. Ofschoon zij in 1572 de zijde van den Prins kozen, bleven zij nog in die stad, tot verder blijven onmogelijk werd. Wel maakten zij reeds na 1572 Vlissingen tot middelpunt van vele hunner handelsondernemingen.

Tijdens het beleg van Antwerpen in 1585, toonde Balthasar de Moucheron zich een trouw aanhanger van den verdediger der stad, Marnix van St. Aldegonde. Den 17. Aug. van dat jaar behoorde hij tot de onderhandelaars in het spaansche kamp. Na de capitulatie vestigden de Moucherons zich te Middelburg, waar hun vader eens als koopman begonnen was en spoedig behoorde ook hier hun handelshuis tot de allervoornaamste. Balthasar, die al jong een sterke neiging tot de zeevaart en alles wat daarmee samenhing had getoond, werd algemeen om zijn groote bekwaamheden, zijn scherpen, vooruitzienden blik, zijn energie en doortastendheid als hoofd der familie erkend, als een der meest vooraanstaande middelburgsche kooplieden, als hun leider. Toen de hollandsche en de zeeuwsche scheepvaart bedreigd werd door de verscherpte verbodsbepalingen van spaansche zijde en de moeilijkheden ook door de Engelschen aan de hollandsche zeevaarders in den weg gelegd, moest men op veiligheidsmaatregelen bedacht zijn. De convooien, door de Staten van Zeeland uitgezonden, bleken bij de steeds aangroeiende drukke scheepvaart niet voldoende. Het was Balthasar de Moucheron die er op aandrong, dat de kooplieden zichzelf zouden helpen. Op zijn initiatief werd het ‘Consulaat of college der consuls’ opgericht, bestaande uit 24 kooplieden. Dit college was het ‘wettig orgaan van den handelsstand’ ter verdediging van de belangen van dien stand.

Aanvankelijk strekte de vaart op het westen en het zuiden zich niet verder uit dan de Canarische en de Kaap-Verdische Eilanden. Nu werden ook tochten naar de Westkust van Afrika en naar Amerika ondernomen. De Moucherons behoorden (met Oliver Brunel) tot degenen, die het groote belang van de tochten om de Noord, speciaal de verkenning van de Tartaarsche Zee, inzagen (zie bij Melchior de Moucheron). Balthasar was de hoofdaanlegger van deze tochten. Steeds drong hij aan op een onderzoek naar de bevaarbaarheid van de Noordsche Zee ‘omtrent Waigats tot China toe’. Met grooten ijver werkte hij mee aan de organisatie der expeditie van den zomer van 1594 (landtong Moucheronshoek). Zouden de Staten in die streken van Noord-Rusland een gewapende nederzetting vestigen? Balthasar de Moucheron pleitte ervoor met grooten nadruk om de groote voordeelen, ‘ende wat bovenal is, hope een oorsaecke wesen sal, dat Godes eere verbreyt wordende Christus gekent onder dengenen, die den duyvel nu aenroepen, tot welcke saecke alle potentaten ende overicheyts meest behooren te trachten ende geen middelen daertoe spaeren, met vast vertrouwen, dat Godt den Almogenden Heere dese landen weder met andere benedictie begaeven sal ende de verteerde costen menichvuldelyck recompenseeren’. Zendingsdrang dus gecombineerd met den wensch tot vermeerdering van eigen welvaart! Toen in den Haag een tweede conferentie van Gedeputeerden van Holland en Zeeland betreffende de vaart om de Noord werd gehouden, kwam de Moucheron daar niet meer als adviseur alléén, maar als bijzonder gevolmachtigde voor Zeeland. Wel is waar leverden

[p. 886]

deze tochten geen verdere resultaten op, maar Balthasar liet het denkbeeld niet varen. Hij bleef overtuigd, dat de N.O.-passage moest bestaan. Doch nu moest men wel blijven gebruikmaken van den weg om Afrika, een weg, die steeds vele moeilijkheden en gevaren opleverde. Alweer was het Balthasar de Moucheron, die het initiatief nam tot verbetering van dezen weg door het stichten van een tusschenstation, waar de zeevaarders zouden kunnen rusten, ‘eene herberghe voor alle nederlandsche schepen, dien wech vaerende’. Hij koos daartoe het Prinseneiland en stelde zelf 50 à 60 duizend fransche kronen voor deze onderneming, de verovering van het genoemde eiland, beschikbaar, terwijl de generaliteit hem vijf schepen toestond. Na de vermeestering liet de Moucheron zich den titel van ‘markies van het Prinseneiland’ (Isola del Principe) aanleunen; boven hem stond alleen prins Maurits. Dit was wel wat voorbarig, want de Zeeuwen konden het op het eiland niet harden, de gezonden hulp kwam te laat en de verovering ging al spoedig weer verloren. Toen hoopte de Moucheron vergoeding voor deze mislukking in de vermeestering van San Thomé te vinden, maar ook hier stootte hij het hoofd.

In 1598 verplaatste de Moucheron zijn handelshuis naar Veere. Zijn handelsvloot was toen zoo groot, dat hij zich met deze stad bij contract kon verbinden, om jaarlijks van uit haar haven te doen ‘wtreeden, laden, innecommen ende lossen’ 18 à 20 schepen. Men kon wel begrijpen, dat de Moucheron dus ook over een leger van zeker wel een duizend zeelieden beschikte. Overal woei zijn vlag: het bourgondische kruis op een groen veld. In Zeeland was hij één der eersten die handel dreef op de Levant en die den zouthandel van de Kaap-Verdische Eilanden naar Curaçao verplaatste. Zijn vaart op Oost-Indië was zóó belangrijk, dat hij in 1600 om een monopolie voor de vaart op bepaalde plaatsen verzocht, welk monopolie hem echter door de Staten-Generaal geweigerd werd. Balthasar de Moucheron stond bij prins Maurits in hoog aanzien. Bij den geheimzinnigen tocht, door de Moucheron naar Brazilië ondernomen, was de Prins eigenlijk meer geïnteresseerd, dan de Moucheron zelf. Bij de oprichting der Oost-Indische-Compagnie werd natuurlijk de Moucheron aangezocht om zijn steun te verleenen aan de vereeniging der verschillende kleine compagnieën. Zou de Moucheron zijn particulieren handel willen opgeven? Zou hij zich tevreden kunnen stellen met den hem aangeboden post van bewindhebber? De Moucheron heeft toegestemd, slechts wenschte hij den particulieren handel op de ‘cost van Cefala ende Melinda tot de Roode Zee toe’.

Toch begint in deze jaren de Moucheron's neergang. Waaraan deze precies te wijten is? Zeker heeft de stichting van de O.I.C. zijn val verhaast. Hij was daardoor niet in staat zijn crediet, dat door allerlei tegenslagen (als die van het Prinseneiland) geleden had, te herstellen. Hij moest zich beperken tot de oude wateren, juist die, waar hij met allerlei nederlagen en verliezen te kampen had gehad. Hij verloor veler vertrouwen, ook dat van de stad Veere, die hij plotseling in 1603 verliet. De Staten van Zeeland ontzeiden hem zelfs het verblijf in hun gewest en de ‘heldenkoopman’ begon een zwerversleven, waarvan zeer weinig bekend is. In 1609 moet hij nog in Frankrijk geleefd hebben, zooals uit brieven van den gezant Aerssens blijkt.

Het was in elk geval een weinig eervol einde van de Moucheron's roemruchtig koopmanschap. De ‘commercieele dynast, een macht in den staat’,

[p. 887]

die zelfstandig verdragen had afgesloten met de Staten-Generaal, die zijn eigen consul had in meer dan één plaats, die het initiatief had genomen tot zoovele ondernemingen en millioenen had bezeten, zag nu op zijn bezittingen beslag gelegd. Wellicht is de diepere oorzaak van zijn val in de afgunst en de tegenwerking van de vele concurrenten te zoeken? B. de M. was niet alleen een stoutmoedig en buitengewoon bekwaam koopman, hij was ook zeer kundig in alle zaken de zeevaart en het zeewezen betreffende. Had hij voor ontspanning in het buitenleven op zijn onder Grijpskerke (Walcheren) gelegen hofstede ‘de Munnikenhof’ (later bekend als de buitenplaats van Jacob Cats) in zijn druk en bezig leven weinig gelegenheid - zijn studeerkamer was hem lief naast het kantoor. Daar verbleef hij gaarne te midden van zijn kaarten, aardgloben, zeeinstrumenten, reisbeschrijvingen, cosmografische werken en de curiositeiten, die zijn gezagvoerders voor hem meebrachten. Hij was een ontwikkeld en voor zijn tijd ook humaan man. In den lastbrief, dien hij in 1598 aan zijn kapiteins meegaf, lezen we o.a. ‘het sal ons aengenaem wesen, dat alle handel geschiet sonder bloet te storten, noch sonder eenighe overlast aen de inwoonders des lants te doen; al wat ghij met vrientschap sult kunnen becommen, daer en sult geen rigeur noch gewelt toe gebruycken.’ Zoo was hij ook zoo menschelijk mogelijk tegenover de ‘Mooren’. Hij kocht slechts ‘zwarten’ als hij deze ter aanvulling van zijn manschappen beslist noodig had en gaf steeds bevel hen behoorlijk te behandelen ‘sonder te gedoogen, dat men haer eenich schimp ofte overlast sal doen.’

Balthasar de Moucheron was in eerste huwelijk getrouwd met Jacqueline de la Croix, dict Drumez, bij wie hij twee jongens en drie meisjes had. Zij overleed in 1589 en de Moucheron was wel genoodzaakt de opvoeding van zijn kinderen aan zijn vrouwelijke familie over te laten. Den 16. Juni 1591 trad hij opnieuw in het huwelijk met jonkvrouwe Elisabeth Berwouts van Cromvliet, met wie hij van 1594-98 in het huis van burgemeester Johan van Bekerke in de Lange Noordstraat te Middelburg woonde (later Cats' huis). Hier werden twee kinderen geboren. Zijn wapen is te vinden op een afbeelding van Annabon in de Eerste reyse van Joris Spilbergen, voorkomend in Begin en Voortgang v.d.O.I.C. dl. I, bl. 12.

Zie: Ned. Spectator (1901), 141; H. Brugmans, Balthasar de Moucheron; J.N. de Stoppelaar, Balthasar de Moucheron, Een bladzijde uit de Nederl. Handelsgeschiedenis tijdens den tachtigj. oorlog ('s Grav. 1901); R. Fruin, Tien jaren uit den tachtigjarigen oorlog; J.K.J. de Jonge, De opkomst van het Nederlandsch gezag in Oost- Indië; S. Muller, Geschiedenis der Noordsche Compagnie en voorts de literatuur opgegeven door de Stoppelaar.

Schallenberg - van Huffel