Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Maire, Isaac le (1)]

MAIRE (Isaac le) (1), lid van het ondernemende geslacht van kooplieden van dien naam, was afkomstig uit Doornik, gelegen in het spaansch gebleven gedeelte van Fransch-Vlaanderen. Hij werd daar geboren omstr. het midden der 16e eeuw en overleed te Egmond a.d. Hoef in 1624. Op de lijsten der ballingen uit Doornik en Valenciennes, beide brandpunten van het protestantisme in de Zuidelijke Nederlanden, komt zijn naam nog niet voor. Mogelijk heeft hij zijn geboortestad verlaten, toen zij na een moedige verdediging onder Maria van Lalaing, prinses d'Epinoy, in 1581 in handen van Parma gevallen was. Een vroegtijdige opleiding voor den handel, van eenigszins langen duur, moet aan dien uittocht voorafgegaan zijn, want het Nederlandsch in zijn brieven en opstellen is zeer zuiver, hier en daar welsprekend. Na den val van Antwerpen in 1585, vestigde hij zich met zijn gezin te Amsterdam, waar hij zoo-

[p. 830]

velen zijner geloofs- en landgenooten terugvond. Het ging hem daar voor den wind, en toen de tijd aanbrak der z.g. Compagnieën van Verre, verrees mede door zijn toedoen ook een Brabantsche of Nieuwe Compagnie binnen hetzelfde Amsterdam, dat in zijn kleinsteedsch exclusivisme van toen een nabootsing der Zuidnederlanders wel gaarne zag, maar deze niet als gelijkgerechtigden in hun midden duldde. Het moet dan ook voor de oprichters een voldoening geweest zijn, eenige geboren Amsterdammers, w.o. een Gerard Reynst, voor hun zaak gewonnen te hebben. De nieuwe onderneming, machtig door haar groot kapitaal, stak al spoedig de oude compagnie naar de kroon. Al mocht echter le Maire het beginsel toegedaan zijn van hen, die alle monopolie op handelsgebied verwierpen ‘tegens de vrije navigatie en trafycke, die voor alle man gemeen moesten gemaenteneert werden’, de oprichting eener Algemeene of Vereenigde O.I.C., op aandrang van zijn vriend Oldenbarnevelt en Maurits, was onvermijdelijk gebleken. Door het groote bedrag, dat hij er aan waagde, 60.000 gld., meer dan het 60ste deel van de geheele inschrijving voor de kamer Amsterdam, kon men hem allerminst voorbijgaan als lid van het hooge college van bewindhebbers en kort daarna ook als lid van de Vergadering van Zeventien. Dezelfde man, die voor zoo'n bedrag bij het nieuwe handelslichaam geïnteresseerd was, die ook zijn naaste betrekkingen, broers en zwagers en zijn eigen echtgenoote, tot inschrijving had overgehaald, al was hij daarbij niet zoo ver gegaan als de amsterdamsche burgemeester Reinier Pauw, die zelfs zijn dienstmeisje en zijn naaister ieder voor 100 gld. liet inschrijven, nam bij acte van 22 Februari 1605 ontslag als bewindhebber. Tegelijk teekende hij de volgens de statuten verplichte verklaring, dat hij de kennis van den waren staat der V.O.I.C. noch zou misbruiken tot eigen of anderer voordeel, noch tot het ondernemen van een tocht beoosten de Kaap of door de Straat van Magalhaẽs. Alsof men hem toen reeds van een vestiging buitenslands verdacht, moest hij ook de schriftelijke belofte afleggen in dat geval alle geschriften en memoriën der Compagnie in haar handen te stellen. Als onderpand voor de trouw aan zijn woord, stelde hij haar de som van 3000 ponden vlaamsch ter beschikking. De ware beweegreden tot dien stap ligt in het duister, daar de notulen van de kamer Amsterdam voor 1604 gedeeltelijk, voor 1605 geheel ontbreken. Er liepen in dien tijd te zijnen nadeele geruchten van gepleegde verduisteringen. Door den schout gedagvaard en in verhoor genomen, was toch de zaak nimmer uitgewezen, daar de bewindhebbers het verschaffen van eenige inlichting, welke ook volstrekt weigerden. Ook zij moeten dus hun goede redenen ervoor gehad hebben om geen dwarskijkers in hun boeken toe te laten. Beide partijen gaven de voorkeur aan een compositie of minnelijk verdrag, dat voor le Maire neerkwam op de storting van 1200 pond ten behoeve van schout en burgemeesteren. 's Mans grieven tegen de Compagnie waren: kloeke uitrustingen noch ontdekkingen werden gedaan, men beperkte zich tot Bantam en eenige eilanden van den indischen archipel; Oost-Afrika bleef onbezocht, Japan werd vergeten; aan de Magellaansche Compagnie had men het vroeger verleende octrooi ontwrongen. Den heiligen plicht, der O.I.C. opgelegd, den Spanjaarden, waar ook, afbreuk te doen, scheen men vergeten. De tegen Spanje opgestane Indianen in Chili, die daar, evenals wij, om hun vrijheid vochten, lieten we aan hun lot over, niettegenstaande de weg naar Peru, de schatkist van Spanje,

[p. 831]

over hun land liep. Geen wonder, dat de persoon van den franschen Koning en diens koloniale staatkunde een man als le Maire moest aantrekken. Daar in Frankrijk wachtte den op daden belusten man een rijk arbeidsveld. Hij bood door tusschen-komst van den franschen gezant in den Haag, Pierre Jeannin, Hendrik IV zijn diensten aan, als ook dat land aan den handel op Indië zou willen deelnemen, door het oprichten van een fransche compagnie. Wellicht was het hem gelukt zijn verreikende plannen te volvoeren, als niet de ontijdige dood van den monarch tusschenbeide gekomen was (1610). Nog op een andere wijze hoopte hij het machtige handelslichaam gevoelig te treffen. In 1609 wierp hij groote partijen actiën, waarin toen reeds dagelijks handel gedreven werd, op de amsterdamsche beurs. Daartegen kwamen de Staten-Generaal in verzet en namen beperkende maatregelen tegen dien handel. Toen de onderhandelingen met Henry Hudson over het zoeken van een n.w. doorvaart naar Indië op niets waren uitgeloopen, kwam een ander reeds lang beraamd plan bij hem tot rijpheid: het opsporen van een nieuwe passage door de Stille Zuidzee met ontwijking van de voor hem gesloten straat van Magalhaẽs. Voor dezen exploratie- en handelstocht wist hij te winnen Pieter Clemensz Brouwer, burgemeester, Jan Jansz Molenwerf, schepen, Jan Clemensz Kies, secretaris en Cornelis Segers, allen te Hoorn. De gelden, benoodigd voor de uitrusting van 2 schepen, De Eendragt en De Hoorn, werden gevonden. Blijkens den hem verleenden lastbrief van Maurits, gedateerd op 13 Mei 1610, was alles voor de onderneming gereed, maar tot 27 Maart 1614 hebben de ondernemers moeten wachten op het door de Staten-Generaal te verleenen octrooi. In Febr. van dat jaar was een plakkaat uitgevaardigd, waarbij zij aan ieder, die nieuwe landen ontdekte, een monopolie verleenden, doch slechts voor 4 reizen en zonder inbreuk op aan anderen reeds verleende privilegiën. Veel eer en roem is den tochtgenooten ten deel gevallen; een nieuwe doortocht, de straat le Maire, werd gevonden, eilanden werden ontdekt, maar groot was de geleden schade, daar schip en lading door de O.I.C. verbeurd verklaard werden. De vader, de man van het denkbeeld, had bovendien den vroegtijdigen dood te betreuren van zijn zoon Jacques, den man der uitvoering van het denkbeeld. Maar hij was er niet naar om bij de pakken neer te zitten in het stille Egmond a.d. Hoef, waarheen hij zijn domicilie verlegd had. De algemeene sympathie viel hem ten deel, de publieke opinie gaf luide lucht aan haar afkeuring van de gewelddaden der O.I.C. Op 11 Juli 1617 verscheen de vader in de vergadering der Staten-Generaal om rapport te doen van de roemruchte ontdekking. Hij mocht de voldoening smaken, dat zijn zaak en die der door hem opgerichte Australia-Compagnie, ondanks de vertoogen der V.O.I.C., naar den Hoogen Raad verwezen werd. Na 2 jaren van strijd en procedure volgde de uitspraak: de O.I.C. moest schip en lading en scheepspapieren met alde onkosten en interesten, van den dag der inbeslagneming af, vergoeden.

Tot zijn dood heeft hij de Compagnie met processen bestreden en nooit geheel met rust gelaten. Met hem daalde de laatste groote figuur ten grave van die generatie van groothandelaren, die in het Holland van die dagen de Heemskercken en van Necks te voorschijn hebben geroepen.

Hij was te Antwerpen gehuwd met Maria van Walraven, die den 17. April 1621 overleed, na hem 22 kinderen te hebben geschonken. Op hun beider zerk in het midden van het ruim der kerk van Egmond-Binnen staat gebeiteld:

[p. 832]

‘Hier legt begraeven Sr Isaac le Maire Coopman die geduirende syn Handelinge op meest alle quartieren van de weerrelt van Godt den Heere soo rijckelick gesegent is geweest dat hij in 30 jaren tijts (behoudens eer) overloren heit over de 150.000 gulden is in den Heere gerust op den 20en Septembris anno 1624’.

De gissing van Bakhuizen van den Brink zal wel juist zijn. De o van ‘overloren’ moet weg en achter genoemd bedrag is denkelijk een o weggevallen,

Zijn geslachtswapen vertoont 4 kwartieren, waarvan 2 elk met 3 moorenkoppen prijken, wat het waarschijnlijk maakt, dat de naam oorspronkelijk le Maure geweest is.

Zie: Bakhuizen v.d. Brink, Isaac le Maire in De Gids (1865) IV, (ook verschenen in Studiën en schetsen); Fruin, Verspreide geschriften III ('s Gravenh. 1901); Pontanus, Hist. beschrijving van Amsterdam (Amsterd. 1644); Akkersdijk, Jacq. le Maire en zijn ontdekking van een nieuwe doortocht in de Zuidzee in De Fakkel, 10e jaarg.

Bartelds