Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Louise Hollandine]

LOUISE HOLLANDINE, geb. te 's Gravenhage (niet te Heidelberg) 18 April 1622, was de dochter, het zesde kind van de dertien, van Frederik V, keurvorst van de Palts en koning van Bohemen, en van Elisabeth Stuart, eenige dochter van Jacob I, overleed te Maubuisson 11 Febr. 1709. Zij was de achterkleindochter van Willem de Zwijger, want hare grootmoeder van vaders zijde was Louise Juliana, de oudste dochter van den Prins en van zijne derde echtgenoote, Charlotte de Bourbon. Haar vader, die zijn kroon en zijne landen verloren had na den slag op den Wittenberg, 1620, en bijgenaamd werd de Winterkoning, vestigde zich met zijn gezin in den Haag 1621. Bij den doop van Louise 30 April in de kloosterkerk traden, onder de aanzienlijke getuigen, op: de Edel Mogende Heeren Staten van Holland (vandaar dat zij Hollandine werd genoemd), prins Hendrik van Nassau, prinses Emilia van Portugal, Maurits' zuster, en vrouwe Sophia, vorstin van Brunswijk.

Haar vader overleed 1632. Hare moeder hield haar hof te 's Gravenhage of verbleef op Honslaarsdijk. Deze gaf haren kinderen een hoogst beschavende en allerzorgvuldigste opvoeding, waarvan de rijke en vlugge geest van Louise bijzonder profiteerde. De strenge calvinistische leer en geest werd hun van kinds af ingeprent (zie Schotel, De Winterkoning en zijn gezin). Louise muntte vooral uit in de kennis der europeesche talen en in het beoefenen der schilderkunst. Zij deed haren leermeester, Gerard Honthorst, eer aan. Mevr.

[p. 778]

Bosboom-Toussaint heeft in: Het Huis Honselaarsdijk, menige romantische bladzijde aan Hontorst en Louise gewijd.

Louise maakte in den kring der wetenschappelijke mannen en vrouwen van dien tijd in den Haag een goed figuur. Eind Dec. 1657 deed eensklaps het gerucht de ronde, dat prinses Louise sinds 20 Dec. spoorloos verdwenen was uit het ouderlijke huis op den Kneuterdijk. Zij had slechts het hoognoodige medegenomen en een brief aan hare moeder achtergelaten, waarin zij als reden opgaf, dat zij naar iets meer bevredigends in de religie zocht. Het bericht, dat zij te Antwerpen openlijk tot de katholieke Kerk was overgegaan, bracht heel wat opschudding in den Haag te weeg en vele pennen en tongen in beweging. Als medeplichtigen werden eerst de gezanten van Spanje en Frankrijk genoemd. Daarna bleek het de katholieke markiezin van Bergen op Zoom te zijn, die vertrouwelijk met Louise omging. De predikanten maakten er gebruik van om een vervolging op touw te zetten tegen de ‘gruwelijke papisterij’ in het markiezaat, vooral tegen de monniken der abdij St. Bernard ‘uyt welck klooster als uyt een Seminario alle de Papisten in 't Marquisaet wierden geplant’. In 1658 zag een (echte of valsche?) briefwisseling van Elisabeth, prinses van Hohenzollern, markiezin van Bergen op Zoom, met Louise Hollandine het licht, waaruit hare medeplichtigheid bleek.

De Arminianen gaven in spotverzen tegen de Gommaristen blijk van hunne voldoening over den afval van hunne prinses van Boheme. Het antwoord bleef niet uit. Zie de gedichten in: Studiën 46-51. Schandelijke geruchten werden over het verdwijnen der prinses uitgestrooid. De gezant van Spanje, Esteban de Gamarra, sprong openlijk in de bres om de eer en den goeden naam der prinses te verdedigen. Toch heeft Chr. von Rommel, in zijn werk Leibnitz und Landgraf von Hessen- Rheinfels, zonder eenig bewijs de eer van Louise Hollandine nog erger aangerand, haar noemende de ‘liederliche Aebtissin von Maubuisson’. Hij had zeker de abdis, in naam, zooals er zooveel in Frankrijk waren, Ang. d'Estrée in het hoofd, die een halve eeuw vóór Louise leefde. Louise Hollandine was door een pater Jezuïet, waarschijnlijk P. Franc. Baes, eerst missionaris te Etten, dan sinds 1655 kapelaan bij den gezant van Spanje, onderricht in de katholieke leer. In zijne handen legde zij te Antwerpen in de kerk der engelsche karmelietessen hare katholieke geloofsbelijdenis af, 25 Jan. 1658. Na een verblijf van eenige maanden in Antwerpen vertrok Louise Hollandine naar de abdij der benediktinessen van St. Amand te Rouaan. Haar broeder Eduard, die reeds vroeger katholiek was geworden, met zijne vrouw Anna van Gonzaga en drie dochters kwamen haar aldaar begroeten en omhelzen 10 April 1658 kwam zij aan in het Visitandinnenklooster van Chaillot bij Parijs. Hare tante Henriëtte Maria van Frankrijk, de weduwe van den ongelukkigen Koning van Engeland Jacobus I, had zich daar teruggetrokken. Zij ontving Louise met open armen, stelde haar voor aan het hof en den koning, Lodewijk XIV, die haar zelfs ondersteuning aanbood. Louise ontving de bezoeken van hare neven, Karel II, Jacob II, Hendrik van Glocester en van talrijke leden der keurvorstelijke familie. De ijdele wereld kon haar niet meer voldoen. Prinses Louise verlangde naar het kloosterleven en besloot den sluier aan te nemen in de abdij Maubuisson bij Pontoise, thans bisdom Versailles. Deze was eene stichting van koningin Blanca van Castilië, 1242, droeg den titel van

[p. 779]

Nostre Dame la Royale en behoorde tot de orde der cisterciënsers. 25 Maart 1659 ontving Louise het witte ordenshabijt. Zij was reeds 37 jaar oud. Bij hare professie 19 Sept. 1660 was haar broeder Eduard met zijn echtgenoote, de prins van Condé en een stoet voorname edellieden tegenwoordig. De bisschop van Amiens, Mgr. Faure, hield de feestrede. Hare hooge geboorte, de gunst des Konings konden haar een abdiszetel in een der voornaamste abdijen van het land bezorgen of te Maubuisson zelf. Men mag dit niet als een beweegreden van Louise's intrede in het klooster veronderstellen, en zeker niet in Maubuisson. De abdis, Catherine d'Orleans de Longueville, die aan het bestuur kwam 1653, was maar vijf jaar ouder dan Louise Marie, zoo werd zij in het klooster genoemd. Deze abdis was met hare familie verwant en de drie dochters van Louise's broeder Eduard waren aan haar ter opvoeding toevertrouwd. Daardoor leerde Louise Maubuisson kennen.

Haar levenswandel in het klooster toonde duidelijk aan, dat hare roeping oprecht gemeend was en zij slechts den weg der volmaaktheid zocht. Zij verlangde geen gemakkelijk leven in pronk en praal, zooals toen gebruik was in zoovele kloosters, waar de overtallige dochters van den adel, zonder roeping, een onderkomen zochten.

Bij voorkeur verrichtte Louise met liefde en ijver de nederigste oefeningen in het klooster. In alles gaf zij een voorbeeld van versterving en van afkeer van weelde en gemakzucht. 20 Aug. 1664 op het feest van St. Bernard, den patroon der orde, werd zij benoemd tot abdis, na den onverwachten dood der vorige abdis. Deze had haar tijdens hare ziekte als hare opvolgster aanbevolen aan den Koning in naam der kloosterzusters van Maubuisson, die haar aan het hoofd der abdij wenschten. 4 Nov. werd zij geïnstalleerd en gewijd door den abt van Citeaux, Claudius Vaussin. De abdis Louise begon door haar voorbeeld aan hare kloosterlingen te toonen, hoe regel en statuten moesten onderhouden worden. Alle verzachtingen, die haar vroeger toegestaan waren, schafte zij voor haar persoon af. Zij vastte meer en strenger nog dan de regel voorschreef. Zij kleedde zich als de gewone zusters, at aan de algemeene tafel dezelfde spijzen met gewoon tafelgerei van aardewerk. Zij woonde in geen afzonderlijk kwartier, doch in een gewone cel zonder vuur, waarin slechts een stoel met biezen mat en een matras hard als steen. Bij dag en nacht was zij het eerst in het koor, onderhield streng het slot, zoodat zij slechts driemaal tijdens haar 45-jarig bestuur en dat om hoogst gewichtige redenen, buiten haar klooster kwam.

Zij had een bijzondere gave om hare onderdanen te leiden, aan te sporen en in onderlingen vrede en liefde te bewaren. Dit was wel noodig te Maubuisson. In de abdij heerschte een geest van verdeeldheid en tweedracht. Het schandelijk gedrag der naam-abdis Angelique d'Estrée en van hare aldaar inwonende zuster, Gabrielle, minnares van koning Hendrik IV, hare afzetting door den abt van Citeaux, nadat hij vele nuttelooze pogingen daartoe had in het werk gesteld, haar verzet, terugkeer met geweld, de inmenging der regeering en van den adel deed zich nog jaren daarna gevoelen. De hervorming der abdij, opgedragen aan Port Royal en de invloed en bezoeken van Duverger, den abt van St. Cyran, hadden er niet toe bijgedragen eendracht en rust in de abdij te brengen. Bovendien waren vele schulden gemaakt en het beheer der abdijbezittingen was verwaarloosd en in wanorde.

Het 45-jarig beleidvol bestuur van de abdis Louise

[p. 780]

werd een tijdperk van vrede en onderlinge liefde in het klooster. Langzamerhand kon zij de schulden delgen en de gebouwen herstellen; 1680 begon zij de restauratie der 60 meter lange en prachtige abdijkerk. Zelf schilderde zij verschillende schilderijen uit het leven van O. Lieve Vrouwe voor de kapel, aan Maria toegewijd, welke zij nieuw herbouwd had. Voor de omliggende parochiekerken, voor andere kloosters, vervaardigde zij vele schilderijen, die zij schonk ter versiering. Bij de verbetering van den financieelen toestand der abdij vermeerderden ook hare aalmoezen voor de armen en noodlijdenden, die zij ruimschoots bedacht en verzorgde in het jaar 1693, een winter van hongersnood en ellende.

Louise Marie schijnt geheel het voorbeeld gevolgd te hebben van hare oud-tante Charlotte Flandrina van Nassau, wier levensbeschrijving 1653 was gedrukt (zie dl. I, kol. 594). Weinig is bekend van hare verdere familierelaties. Voor hare zuster Sophie van Hannover schilderde zij nog een stuk, toen zij 77 jaar oud was. Van haar vernam zij bij een bezoek in Maubuisson de plannen der Lutheranen, Molanus, Leibnitz en Spinola voor de hereeniging met Rome. Zij stelde alles in het werk om hen in relatie te brengen met Bossuet, waarvoor haar Paus Alexander VIII bedankte in een brief.

De hertog de Saint Simon prijst op buitengewone wijze Louise Hollandine als kloosterlinge (zie Mémoires complets et authentiques du duc de Saint-Simon (Paris 1862, IV, 300-301). Hij, als vurige vereerder der Jansenisten, stelt haar verkeerd voor als kloosterlinge van Port-Royal, gezonden naar Maubuisson als hervormster. Hij geeft verkeerde data. De abdis Louise integendeel toonde en verklaarde, dat zij geen andere partij kende dan te gehoorzamen aan de wetten der katholieke kerk. De invloed van Port-Royal in Maubuisson was er vóór het eigenlijk tijdperk van het Jansenisme 1618-1644.

Maubuisson werd verkocht en afgebroken tijdens de Fransche revolutie. Schildersezel, palet en penseelen, bewaard door de kloosterlingen als gedachtenis aan hare geliefde abdis, werden zelfs publiek geveild, evenals vele harer schilderijen, waarvan nog slechts enkele gespaard zijn gebleven. Een ‘justitia’ in de zaal der Eerste Kamer te Parijs ging te loor bij de brandstichting der revolutionnairen, 23 Mei 1871. In de parochiekerk St. Ouen-l'Aumône bij Maubuisson heeft men eene ‘verrijzenis’ en te Breançon eene ‘hemelvaart’, geschilderd en geteekend door de abdis in 1695.

De abdis bleef kras en gezond zonder gebreken tot haar 80ste jaar steeds ijverig in de weer, altijd werkzaam, nooit in rust. Dan kwam een wreede ziekte haar zes jaren lang beproeven. Zij leed met voorbeeldig geduld tot haren dood 11 Febr. 1709. Mgr. Maboul hield hare lijkrede. Hare bedroefde kloosterlingen deden eene korte beschrijving uitgeven van haar deugdzaam leven en een eenvoudig grafmonument oprichten met opschrift, dat de revolutie in 1791 vernielde.

Zie: Mémoire sur la vie et les vertus de feue Mme la princesse électorale Louise Hollandine, palatine de Bavière, vingt-quatrième abbesse de Maubuisson, par les religieuses de cette abbaye (Paris 1709); Oraison funèbre de Louise Hollandine, palatine de Bavière, prononcée dans l'église de l'abbaye royale de Maubuisson, le 22 Août 1709 par messire Jacques Marboul évêque d' Aleth (Paris Simart; herdrukt Paris, bij denzelfden en Montpellier chez Martel 1712); A. Dutilleux et J. Depoin, L' Abbaye de Maubuisson Notre Dame la Royale. Histoire et Cartulaire (Pontoisse 1882-

[p. 781]

1884); H.J. Allard Charlotte Flandrina van Nassau en Louise Hollandine van Boheme in Studiën op Godsd., wetensch. en lettk. gebied, 2e jg. (1869) IV, 24-64: vertaald en vermeerderd door I. van Spilbeeck, Louise Hollandine princesse palatine de Bavière, abbesse de Maubuisson de l'ordre de Citeaux 1622-1709 in Précis historiques XXXVI (1885), 201-217, 263-285 met talrijke aangehaalde schrijvers; A. Räsz, Die Convertiten seit der Reformation, VII 1868), 137-141, XIII (1880), 234-264, vertaling uit Studiën.

Fruytier