Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Herberts, Hermannus]

HERBERTS (Hermannus), of Herbers, geb. te Grol in Juni 1540 (Rogge) of in April 1544 (Brandt), overl. te Gouda 23 Febr. 1607. Hij was van 1560 tot 1564 als ‘conventuaal’ (lid van de minder strenge groep der Franciscanerorde) in het klooster te Buurlo (Westfalen) opgenomen, waarvan de prior Arend Proustinck hervormingsgezinde neigingen had. Hij verliet het klooster, waar hij veel van Luther en andere hervormers gehoord en veel uit den Bijbel geleerd had, om pastoor te Winterswijk te worden. Bij de komst van Alva week hij uit het land. Te Wesel werd hij gereformeerd predikant. Van daar uit werd hij in 1577 te Dordrecht beroepen, waar men toonde zijn komst op prijs te stellen. Gedurende zijn verblijf te Dordrecht was hij meermalen tijdelijk ook in andere steden werkzaam, zooals te Gouda, Mechelen en Antwerpen. Vooral te Gouda was hij zeer bemind. In 1579 moest hij te Leiden zoo mogelijk orde brengen in de verwarring door Coolhaes ontstaan.

Herberts eischte, dat zijn inzicht geëerbiedigd zou worden. De gave des Heiligen Geestes, zeide hij, kan men niet ‘voorcomen ofte voorschrijven ende zijn werck verhinderen ofte ophouden’. Een conflict met Jan van Campen, predikant te Oud-Beyerland, werd op de classis (6 Mei 1578) bijgelegd. Ernstiger in zijn gevolgen echter was het feit, dat Herberts meermalen naliet uit den Catechismus te preeken en vrije stoffen behandel-

[p. 560]

de, wat hij ‘duysentmael beter’ achtte. Een dwingend voorschrift bestond wel niet, maar hij brak op deze wijze met een algemeen gebruik dat ook te Dordrecht bestond. Op de vraag: ‘of hij iets tegen den catechismus had’, antwoordde hij wel ontkennend, maar kort daarna preekende over Philipp. 4:13, verklaarde hij, dat de Christen op aarde tot volmaaktheid kan komen. Men oordeelde dat in strijd met den 44sten Zondag van dit leerboek. In dit optreden kwam Herberts wel met Coornhert overeen, maar hij was toch niet van hem afhankelijk. Wat Coornhert daarover schreef, verscheen pas aan het einde van 1582. In de vergadering van den kerkeraad werd Herberts over deze zaak aangesproken, maar hij zeide ronduit, dat ‘hij met zijn mededienaers int geloof niet eens was ende blijven wilde bij 'tghene hem was gheopenbaert ende tgunt hij in syn hert hadde, dat hem niemant daer af soude brengen, dat hij hem oock niemants oordeel en wilde onderwerpen’. De kerkeraad gaf aan den magistraat verslag van dit alles, ja verbood Herberts op een avond den kansel. Hij ging daarop naar Gouda, waar hij zeer gezien was. Maar ook te Dordrecht keerden zich vele vrienden van Herberts om deze zaak tegen zijn ambtgenooten: van den Corput (zie dl. II, kol. 336) en Naeranus (zie dl. II, kol. 976). Van den Corput klaagde daarover in een brief aan Ds. Arendt Cornelissen te Delft, dien wij noglezen kunnen. De dordtsche magistraat evenwel schorste Herberts in zijn ambt.

Herberts keerde na enkele dagen niettemin terug. Een verhoor in den kerkeraad in tegenwoordigheid van acht vertegenwoordigers van de stedelijke regeering liep vruchteloos af. Ook aan de classis wilde hij zich niet onderwerpen. De classis deelde den stand der zaken aan prins Willem van Oranje mede, die (Aug. 1582) Adriaan van der Mijle naar Dordrecht zond. Deze loop der dingen was weer in strijd met het gevoelen van van den Corput, wien eene inmenging van de overheid ten zeerste tegenstond. Hij schreef: ‘Nu steect hij’ (Herberts) ‘'t hooft op en heeft gewonnen spel’. Van der Mijle riep een commissie samen, bestaande uit 4 magistraten, 2 ouderlingen, de 2 predikanten en hemzelven, waartegenover Herberts ook 4 getuigen mocht aanwijzen. Eerst werd de nederlandsche geloofsbelijdenis voorgelezen. Herberts had daar niets tegen, maar hij wilde ze niet onderteekenen om zich op geenerlei wijze aan menschelijk gezag te binden. Eindelijk verklaarde hij zich bereid een acte te teekenen, waarin hij betuigt nooit van meening geweest te zijn om af te wijken van de leer der gereformeerde kerk en van den catechismus. Hem werd opgedragen een schuldbekentenis van den kansel te doen; later verklaarde hij ‘botweg’ het vergeten te hebben. In Sept. 1582 ontving Herberts na veel strijd ontslag; in October vertrok hij naar Gouda. Hier arbeidde hij onder bescherming van den magistraat, zelfs tegenover de synode zich handhavend. Eduard Poppius (dl. V, kol. 531) werd zelfs naast hem beroepen, op voorwaarde dat ook deze niet uit den catechismus zou preeken. Johannes Andelius (dl. I, kol. 128) moest van hier om zijnentwil naar Meerkerk vertrekken, Everardus Bomelius (of Evert Woutersz.; zie dl. I, kol. 401) werd wegens hoogloopend geschil met Herberts ontslagen.

Weer werd door den magistraat het oordeel van prins Willem I gevraagd, doch diens verzoenende raadgeving is niet opgevolgd. Eindelijk daagde hem de zuidhollandsche synode (Juni 1583) voor zich, maar de magistraat liet Herberts niet toe daarheen te gaan. Toch werd zijne zaak ter synode behandeld, en werden gedeputeerden benoemd om

[p. 561]

naar Gouda te gaan. Deze kwamen echter aldaar te vergeefs, omdat de dordtsche predikanten er niet waren. Nu verscheen de Prins zelf te Dordrecht, waar vrienden van Herberts zich over diens ontslag beklaagden. De Prins verwees de zaak naar de eerstvolgende synode.

In dezen tijd schreef Herberts: Corte verclaringe over de woorden Pauli Rom. 2:28, een boek van 584 bladzijden (1584), waarin hij zich kant tegen een bindend gezag van belijdenis en catechismus. Daarboven stelt hij de Christelijke gezindheid, pleit hij voor vrij onderzoek van den Bijbel en verwerpt hij de voorbeschikking tot zaligheid of verdoemenis. Hij meende, dat dit werk rust en vrede zou brengen.

Maar het tegenovergestelde geschiedde: algemeen misnoegen vlamde op. Nog eenige geschriften volgden. De zuidhollandsche synode van Juni 1586 daagt hem voor zich. Hij verschijnt niet. De nationale synode te 's Gravenhage (20 Juni 1586) roept hem op. Einde Juli staat hij vóór haar. Van beide kanten is men verzoeningsgezind. Na eenige beloften van zijn kant wordt hij - vrijgesproken en voor zuiver in de leer gehouden!

Zoo ging het af en aan in de volgende synoden, totdat die van 6 Nov. 1591 hem schorste in zijn ambt. Herberts gaf nu uit: Bekentenisse des gheloofs .... (Gouda 1591). Het volgende jaar bracht wederom eene verzoening, die in 1593 op een buitengewone synode te 's Gravenhage bevestigd werd. Het eenige, wat wij daarna uit Gouda op de synoden hooren is, dat nog altijd de prediking van den catechismus aldaar werd nagelaten, de belijdenis van de erfzonde niet werd gepredikt, en dergelijke zaken meer. Nog in 1606 verscheen Herberts op de synode te Gorinchem.

Voor zijne verdere geschiedenissen, geschriften en geloofsovertuigingen op verschillende punten o.a. over de praedestinatie moeten wij verwijzen naar de literatuur over hem. Herberts was ongetwijfeld een man van groote beteekenis. Dirk of Theodorus Herberts (zie vorig art.) was zijn zoon.

Zie: de Bie en Loosjes, Biogr. Woordenb. van Prot. Godgel. in Ned. III, 700-715; Kerkelijk Handboek (1907) Bijl. 112, 116; J. Reitsma, Gesch. van de Herv. en de Herv. Kerk der Ned., 3de dr. (Utr. 1916), 435-438, 449, 483; H.C. Rogge, Joh. Wtenbogaert I (Amst. 1874), 67-70, 105 v., II (Amst. 1875); Theol. Tijdschrift 1909, 392; J.H. Maronier, Het inwendig Woord (Amst. 1890), 310; Studiën en Bijdr. op 't gebied der hist. Theologie IV (Amst. 1880), 343; E.J.W. Posthumus Meijes, Jacobus Revius (Amst. 1895), 28; F.D.J. Moorrees, D.V. Coornhert (Schoonh. 1887), 119 v.; C. Sepp, Het Godgel. Onderwijs in Ned. I (Leid. 1873), 83; dezelfde, Bibl. van Nederl. kerkgeschiedschrijvers (Leid. 1886), 215; J.I. van Doorninck, Bibl. van Nederl. Anonymen en Pseudon. ('s Grav. en Utr. [1870]), no. 4684, 4685.

Knipscheer