Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Hemert, Paulus van]

HEMERT (Paulus van), geb. te Amsterdam in 1756, overl. te 's Gravenhage 10 Febr. 1825. Hij studeerde te Amsterdam, te Leiden en te Utrecht, werd eerst adjunctpredikant te Baarn en Eembrug 1 April 1781, te Wijk bij Duurstede 16 Dec. 1781. Hoewel hij een beroep naar Naarden reeds had aangenomen, legde hij zijne bediening neer. Groenewegen schrijft (a.w., blz. 2 v.): ‘Als predikant nauwelijks werkzaam bleek hij reeds grooter wijsgeerige en theologische kennis te bezitten dan bij de toenmalige toestanden der Hervormde Kerk vereenigbaar was met de vervulling van zijn ambt overeenkomstig de toen geldende eischen van dat kerkgenootschap’. Hij vestigde zich als ambteloos burger te Rotterdam, waar hij nu en dan optrad in de vergadering der Collegianten en zich aansloot bij de Remonstranten in wier groote vergadering hij in 1788 als lid werd toegelaten. In 1789 vestigde hij zich te Amsterdam, waar hij les gaf in het Hebreeuwsch en in de godgeleerdheid. De curatoren van het seminarium der Remonstranten benoemden hem in Aug. 1790 tot hoogleeraar. Hij aanvaardde het ambt met zijn Oratio de prudenti Christi apostolorumque et Evangelistarum consilio sermones et scripta ad captum atque intellectum vulgi quantum illud fieri potuit accomodantium (1791; ook in het Nederl. vert. door P. Weiland, Amst. 1791). Hij verklaarde daarin dat Jezus, de apostelen en de Evangelieschrijvers zich met groote wijsheid geschikt hebben naar onschadelijke dwalingen in het volksgeloof, hoewel zij zelf beter wisten, en dat zij daardoor de godsdienstige zedelijke hoofdgedachten van hunne prediking beter ingang hebben doen vinden. Feitelijk alzoo een aanval op het gangbare Schriftgezag. Op 30 Maart nam van Hemert als hoogleeraar ontslag, wat de vergadering van de Broederschap op 10 Juni bekrachtigde. Daarna ging hij wonen op zijn landgoed Reckenburg boven Emmerik; doch toen zijn tweede vrouw omstr. 1798 was overleden, keerde hij naar Amsterdam terug. Te Emmerik had hij zijn werk over de kantiaansche wijsbegeerte voltooid: Beginsels der Kantiaansche wijsbegeerte (Amst. 1796-98), vier deelen. Deze beginselen heeft hij voor en na met mond en pen alom verbreid. Het door hem uitgegeven tijdschrift: Magazijn voor de critische wijsbegeerte maakte in 1804 plaats voor zijn: Lectuur bij het ontbijt en de theetafel, waarin Kant's wijsgeerige begrippen in populairen stijl werden ontwikkeld, maar ook scherpe aanvallen en bijtende spot werden gericht op tegenstanders. Vele geschriften vloeiden uit dit alles voort, totdat zijn levensloop in de laatste jaren een onverwachte wending nam: hij verhuisde naar 's Gravenhage om zich te wijden aan de drukke bezigheden die het secretariaat van de Maatschappij van Weldadigheid hem verschafte. Midden in dezen arbeid is hij gestorven. Groenewegen schrijft: ‘Het heeft iets onbevredigends de belangrijke werkzaamheid van dezen man met zoo nuttelooze schrijverij te zien eindigen..... Dat hij zich in de laatste jaren onttrok aan het openbaar wetenschappelijk leven, wijst er dunkt ons op dat de vruchten van zijn werk hem hebben teleurgesteld’.

[p. 549]

Van uitvoeriger beschrijvingen moeten wij ons onthouden, zelfs van zijn ‘strijd met Gisbertus Bonnet’, hoogleeraar te Utrecht, waaraan zijn biograaf een heel hoofdstuk heeft gewijd. Eveneens moeten wij voor de volledige opgave van zijn vele belangrijke werken verwijzen naar de literatuur. Behalve de reeds genoemde vermelden wij slechts nog: De Rede en haar gezag in den Godsdienst, briefswijze voorgesteld aan den Hoogeerw., Hooggel. Heer Gisbertus Bonnet, Doctor en Professor in de H. Godgeleerdheid en Akademie pred. te Utrecht (3 st. Utr. 1784. 8^o; Rotterd. 1786. 8^o, ib. 1787. 8^o.); onder pseudoniem Paulus Samosatenus, Over de gevoelens der eerste Christenen en Kerkvaders betrekkelijk den persoon van Christus (1787. 8^o.); Proeve eener Geschiedenis van het Arianismus (Rotterd. 1788. 8^o); Proeve ter beantwoording van de vraag betreffende het bestaan van beginzelen ener belangloze goedwilligheid in het menschlijk hart (Amst. 1798. 8^o); Magazijn voor de Critische Wijsbegeerte en de geschiedenis van dezelve (Amst. 1799-1803. 6 dln. 18 st. 8^o); Lectuur bij het ontbijt en de theetafel (Amst. 1804-08. 11 dln.); voorts verhandelingen op prijsvragen o.a. in Verhandel. v. Teyler's Godgel. Genootschap (XI. 1791. 1-178, XII. 1792. 1-198, XIV. 1795. 175-310).

Zijn portret is gegraveerd door J.E. Marcus.

Zie: de Bie en Loosjes, Biogr. Woordenb. van Prot. Godgel. in Ned. III, 660-669; H. IJ. Groenewegen, Paulus van Hemert als godgeleerde en als wijsgeer (Amst. 18 9); Maandblad Ned. Leeuw V (1887), 30; J.I. van Doorninck, Bibl. v. Ned. Anonymen en Pseudon. ('s Gravenh. en Utr. [1870]), kol. 357, 721; Kerkelijk Handboek (1910) Bijl. 152, 171; Catalogus van handschr. op de Bibl. der Rem. Geref. Gem. te Rotterdam (Amst. 1869), no. 681, blz. 65.

Knipscheer