Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Gossaert, Jan]

GOSSAERT (Jan), omstr. 1470 te Maubeuge in Henegouwen geboren, overl. 1541 te Antwerpen; naar zijn geboorteplaats heet hij veelal Jan van Mabuse, Jennyn de Mabuse, Jamyn Mabuysa, Jenne van Henegouwen en Joannes Malbodius. Hij was niet onbemiddeld; hij erfde althans landerijen bij zijn geboorteplaats. Toen hij 25 jaar was, werd hij reeds als gezocht kunstenaar naar Engeland ontboden om de portretten van Hendrik VII en diens echtgenoote Elisabeth van York te schilderen. Omstreeks 1508 schijnt Gossaert naar Italië te zijn vertrokken met zijn beschermer Philips van Bourgondië, rentmeester-generaal van Zeeland, later bisschop van Utrecht, in gezantschap door Maximiliaan II aan paus Julius II gezonden. In Nederland teruggekomen, vestigde hij zich te Middelburg, waar de oomzegger van zijn begunstiger, de kunstlievende abt Maximiliaan van Bourgondië, hem belangrijke werken opdroeg. Daaronder was zijn meesterstuk, de afneming van het kruis voorstellende, waaraan hij 15 jaar zou hebben gearbeid. Deze triptiek, die boven het hoogaltaar in de Koorkerk hing, was zóó groot, dat de zijvakken bij het openslaan door schragen moesten worden ondersteund. Het werd als een der schoonste schilderijen der Christenheid geprezen en men beweerde, dat er, namens den koning van Polen, 80.000 dukaten voor was geboden. Toen de bliksem op 24 Jan. 1568 's avonds in den Abdijtoren sloeg en het vuur de Abdijkerk en de Koorkerk binnen drie uur tot een bouwval maakte, werd ook dit, bij den beeldenstorm gespaard gebleven kunstwerk, geheel vernietigd (vgl. Nehalennia 1850, 110). Veel heeft Gossaert ook gewerkt voor bisschop Philips te Utrecht en Wijk-bij-Duurstede. Na het overlijden van den middelburgschen abt in 1534, schijnt hij zich vaak te hebben opgehouden op het kasteel Zandenburg bij Veere, toen bewoond door Adolf van Bourgondië, admiraal van de zee. Daar had de schilder waarschijnlijk reeds vroeger

[p. 492]

kennis gemaakt met koning Christiaan van Denemarken, die aan den abt van St. Pieter te Gent loffelijk over hem schreef (vgl. Messager des sciences etc. 1859). Daar maakte hij ook kennis met Karel V, toen deze het kasteel Z. in 1540 bezocht (vgl. het verhaal bij Boxhorn, Chronijck II, 445 v.v.). Aan het verblijf van Gossaert op Zandenburg herinnert ook zijn voorstelling der Moedermaagd (thans in de Pinakotheek München), waarvoor Anna van Bergen, gemalin van Adolf van Bourgondië, wiens wapen op het stuk prijkt, als model diende. Lucas van Leiden bezocht G. op zijn kunstreis en nam hem mee naar Gent, Mechelen en Antwerpen, waar zij zich losbandig gedroegen. Dit kwam bij G. meer voor. In 1541 werd hij voor schulden te Middelburg gegijseld. Ontslagen vertrok hij naar Antwerpen, waar hij nog in hetzelfde jaar overleed.

Jan Gossaert was te Middelburg gehuwd met Margaretha de Molenaer of Meulenaers (overl. 1530) en had een zoon Pieter en een dochter Geertruida, gehuwd met Hendrik van der Heyden, een schilder, die in 1528 te Middelburg werkzaam was (vgl. Dietsche Warande IV, 27, 35 en 41). Dit echtpaar vestigde zich in 1545 te Leuven, doch hun zoon Jan bleef te Veere en hun dochter Catalina huwde te Middelburg met Scobbelant Bertelmeeuwse. De familienaam bleef in M. bekend; in 1613 wordt daar vermeld kapitein Jan van Mabuse.

In Zeeland werden, naar van Mander meedeelt, veel schilderijen van dezen meester gevonden, o.a. te Middelburg bij burgemeester Jacob Simonse Magnus en den muntmeester Melchior Wyntgens. Thans zijn nog beroemde stukken van hem in Engeland, te Brussel, te Antwerpen, te Praag, te München, te Milaan en te Palermo. Albrecht Dürer, die in Febr. 1520 te Middelburg zijn meesterstuk zag, roemt daarvan meer de kleur dan de teekening der figuren. Tot de meest bekende leerlingen van G. behooren Jan van Schoorl (1495-1562) en Lambrecht Lombard (1505-1561).

Zie: van Vloten, Nederlandsche Schilderkunst 1874; A.J. Wauters, Vlaamsche Schilderkunst 1887; Nagtglas, Levensber. van Zeeuwen I, 278-211; M. Gossart, Jean Gossart de Maubeuge sa vie et son oeuvre etc. (Lille 1903); E. Weiss, J.G. gen. Mabuse (diss. Halle 1913); Wurzbach, Niederl. Künstlerlexicon II, 78; Thieme-Becker, Allg. Lexicon d. bild. Künstler XIV, 410; Achille Segard, Jean Gossart dit Mabuse (Parijs 1922).

Mulder