Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Dautzenberg, Johan Michiel]

DAUTZENBERG (Johan Michiel) werd geboren te Heerlen op 6 December 1808, overl. te Elsene bij Brussel 4 Febr. 1869. Na het onderwijs zijner dorpsschool genoten te hebben, leerde hij Latijn bij kapelaan Mieris en werd dan secretaris van graaf van Belderbosch, dien hij naar Parijs vergezelde. Na enkele maanden was hij te Heerlen terug, waar hij eerst notaris- en ontvangersklerk en naderhand onderwijzer werd. Dezelfde betrekking bekleedde hij te Bergen, te Doornik, en kort vóór 1830, te Gent, waar hij benoemd werd, dank zij de bemoeiingen van graaf François Dumonceau, den bekenden adjudant van den Prins van Oranje. Dautzenberg knoopte te Gent innige vriendschapsbetrekkingen aan met Prudens van Duyse, Judocus Jan Steyaert, schoolhoofd, en Johannes van Dam Thz., (zie art. in dit deel) onderwijzer in het tuchthuis aldaar. Die kennismaking oefende sterken invloed uit op Dautzenberg's letterkundige ontwikkeling. Hij bleef niet lang te Gent. In 1830 kwam hij naar Vilvoorde als huisleeraar bij de familie van graaf Dumonceau, die in 1819 te Brussel in het huwelijk was getreden met Thérèse d'Aubrenie, bij wie hij drie dochters en twee zoons had. In zijn vrije uren beoefende Dautzenberg de poëzie in het Fransch en het Duitsch, doch later uitsluitend in het Nederlandsch. Bij de familie Dumonceau leerde hij de dochter van den vrederechter van Vilvoorde, Melanie Maillart, kennen, met wie hij op 18 Oct. 1838 in het huwelijk trad. Hij gaf toen zijn betrekking als huisleeraar op en ging naar Chatelineau als rekenplichtige van de ijzersmelterij en de kolenmijnen der Société de Commerce de Bruxelles. Hij woonde daar tot 1841. Tot boekhouder der Société de Commerce te Brussel benoemd, nam hij te Vilvoorde zijn intrek bij zijn schoonouders en reisde elken dag naar de hoofdstad, doch mettertijd kwam

[p. 361]

hij zich te Elsene vestigen. Hij had twee dochters: Emilie, die de vrouw werd van den vlaamschen dichter Frans de Cort, en Adèle, die in het huwelijk trad met den heer Piré, leeraar aan het koninklijk Atheneum te Brussel. Zijn zoon Philippe werd een van de bestuurders der kunsttapijtweverij Braquenié te Parijs. In zijn huiselijken kring leidde hij een nederig, gelukkig bestaan, doch omstreeks 1860 werd hij gekweld door chronische bronchitis en kortademigheid, die hem zijn dagelijksch werk zeer moeilijk maakten.

Omstreeks 1843 vatte Dautzenberg het plan op zijn gedichten in een bundeltje te verzamelen en uit te geven, doch moeilijkheden van stoffelijken aard noodzaakten hem daarmede te wachten tot in September 1850. Toen verschenen zij onder den titel Gedichten, bij C. Muquart te Brussel. Dautzenberg beleefde veel genoegen aan dit bundeltje, dat werkelijk een nieuw, frisch geluid in de vlaamsche literatuur liet hooren. Hij stelde het vooral op prijs, dat Nicolaas Beets hem zoo vleiend over zijn gedichten schreef. Dautzenberg openbaart zich in deze gedichten als een beslist voorstander van de antieke metra, waarmede hij tegen het ‘eentonig geklapper van iamben en trochaeën’ wilde ingaan. Zijn theorieën ontwikkelde hij in zijn Beknopte Prosodia der Nederduitsche Taal, eerst uitgegeven in het Taalverbond (6e jg., 7e dl. 1850) en daarna afzonderlijk te Antwerpen bij H. Peeters, 1851. De opvattingen, die hij hier ontwikkelt komen bijna woordelijk uit Dr. Joh. Christ. Aug. Heyse's Deutsche Schulgrammatik, hoofdstuk Verslehre. Door deze theorie, die hij met warmte en talent verdedigde, oefende Dautzenberg een niet geringen invloed op de zienswijze, die Prudens van Duyse daarover ontwikkelde in zijn Verhandeling over den Nederlandschen Versbouw, bekroond door het Nederlandsch Instituut ('s Gravenh. 1854). Dautzenberg was ook vurig voorstander van het behoud en het opnieuw invoeren van allerlei nederlandsche taalarchaïsmen. Hij pleitte herhaaldelijk voor het gebruik van het oude du, voor het streng inachtnemen van alle buigingsuitgangen, tegen het vervangen van de datief- en genetiefsbuiging door omschrijving met aen en van, enz. Dit is te verklaren niet alleen door wat de dichter zelf zijn conservatieven aard noemt, maar ook nog eenerzijds, omdat in zijn limburgsch dialect veel van dit alles nog leefde en anderzijds, omdat het Hoogduitsch zijn nederlandsch taalgevoel beheerschte.

In het jaar van Dautzenberg's dood gaf zijn schoonzoon Frans de Cort al de oorspronkelijke gedichten uit, die niet in den bundel van 1850 voorkomen (Verspreide en nagelaten Gedichten). In zijn inleiding tot dezen bundel kondigde de uitgever aan, dat hij eerlang een reeks vertalingen, waaronder een vijftigtal oden van Horatius, in het licht zou zenden. Daar kwam echter niets van. De Horatius-vertalingen geraakten zelfs zoek en het is eerst in 1910, dat Mevrouw de Wildeman - de Cort, Dautzenberg's kleindochter, ze terugvond en liet verschijnen: Horatius' Oden, metrisch vertaald door J.M. Dautzenberg met inleiding van Dr. M. Sabbe (W^we Monnom, Brussel 1923).

Werkjes van minder belang zijn: het Volksleesboek (1844), en Verhalen uit de Geschiedenis van België (1850), die Dautzenberg uitgaf in samenwerking met P. van Duyse; Wilkomsgruss dem Deutsch- Vlämischen Sängerbund - Welkomgroet den Duitsch- Vlaemschen Zangverbonde, te Gent (1847); Verslag over den Vlaemschen prijskamp, door 's lands bestuer uitgeschreven, bij gelegenheid der vijf en twintigjarige Jubelfeesten, toegewijd aan Z.M. Leopold I (1856); Brugsche Beyaertgroet (1862);

[p. 362]

Strijdige richtingen sedert drie, vier eeuwen der Hoogen Nederduitsche taelleeraren (1862).

In 1857 richtte Dautzenberg met P. van Duyse, J. Heremans e.a. het onderwijzerstijdschrift De Toekomst op, waarin verscheidene zijner opstellen voorkomen.

Zijn portret is gelithografeerd door C.C.A. Last.

Zie: Ida van Düringsfeld, Von der Schelde bis zur Maas, I, 130; P. Hamelius, Histoire politique et littéraire du mouvement flamand, 189; A. Sauwen, J.M. Dautzenberg, Bloemlezing met Levensbericht en Inleiding (1908); Fr. Kossmann, Nederl. versrythme (1922), 104 v.; M. Sabbe, Dautzenbergiana in Verslagen en Mededeelingen der Kon. Vlaamsche Academie (1922), p. 1171-1172.

Sabbe