Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Cats, Jacob]

CATS (Jacob), etser, teekenaar en landschapschilder, werd geb. 11 Juni 1741 te Altona en is gest. 9 Nov. 1799 te Amsterdam. Hij was de zoon van den amsterdamschen boekhandelaar Johannes Cats, die wegens een door hem uitgegeven verzameling geestelijke liederen het land had moeten verlaten, en diens tweede vrouw, Elisabeth van Ree. Toen zijn moeder gestorven was, keerde de vader naar Amsterdam terug, zijn zoon was toen ongeveer twee jaar. Jac. was eerst werkzaam in een lakenhandel van een zekeren van Zanten, leerde toen bij een boekbinder en eindelijk bij den graveur Abrah. Starre. Eerst bracht hij zijn leertijd door bij Pieter Louw, toen was hij nog eenigen tijd bij Ger. van Rossum en later kwam hij in de tapijtfabriek van Troost van Groenedoelen, waar hij ook Jac. Xaverij en Jac. Schultz vond. Een drietal jaren daarna richtte hij met behulp van eenige vermogende vrienden als J. Goll, J. de Bosch en Willem Writs een tapijtfabriek op, waarvoor ook Egb. van Drielst werkzaam was. Behalve het copieeren van beroemde schilderijen (voor Eyl Sluyter en D. Numan), als de Nachtwacht van Rembrandt en v.d. Helst's Schuttersmaaltijd, schilderde hij ook landschappen etc., welke topografisch van weinig waarde, doch altijd schilderachtig zijn. Daar hij bovendien teekenles gaf, kon hij zich uit de fabriek terugtrekken. Sedert 1795 was hij sukkelend; al zijn kinderen zijn jong gestorven, zijn nalatenschap werd 16 April 1800 verkocht o.a. 182 adellijke kasteelen, in beeld gebracht door R. Roghman. Zijn teekeningen waren altijd zeer

[p. 286]

gezocht en werden in 1912 nog goed betaald. Zijn leerlingen waren J.E. Grave en C.S. Roos.

Teekeningen van zijn hand bevinden zich te Amsterdam, 's Rijks Prentenkabinet: Amsterdamsch stadsgezicht, Rokin, Vriendenkrans (4 bladen), Muiderberg (2), een vijftiental landschappen, Mei, ophaalbrug, Wijde Kapelsteeg (aan de gemeente Amsterdam behooren twee landschappen en een ijsgezicht in deze verzameling); Amst., Mus. Fodor: heuvelachtig landschap, bevroren vaart met talrijke schaatsenrijders, bouwvallen in een vlak landschap, twee vrouwen melkende in een berglandschap, rotslandschap met vee, 's Gravelandsche veer te Amsterdam, de twaalf maanden, houthakkerin vlak landschap, rundvee in berglandschap, Gooisch landschap, Wetering bij Weteringpoort, Kostverloren vaart, Brouwersgracht, ijsvermaak, bevroren vaart, dorp, Zuylen bij Utrecht, herberg Hollandsch End in 't Geyn, hetzelfde in den winter, houten brug over bevroren water, bevroren rivier, Gooisch landschap, ijsgezicht, Buiten-Amstel en jachthaven; Mus. Fodor (atlas Spitgerber): woning van Cats van binnen met Cats teekenend, woning van Cats van binnen met pannekoekbakster, Cats en zijn dochter wandelend, dorpskerk te Hillegom, Oude Wetering, Utrechtsche zijde, aardbeienmarkt, Bloemmarkt, Baangracht bij Spiegelplein, Hoogduitsche en Portugeesche Synagogen, Botermarkt, Deventer Houtmarkt, Doodkistenmakersgracht, Kleerveer op 't Singel, Rotterdamsche veer op het Rokin, Grimnessesluis, Leidsche veer op het Singel, de Munt en het Schapenplein, Haagsche en Rotterdamsche Veer, 's Gravelandsche Veer op den Groenburgwal, ijsvermaak Binnenamstel, wintergezicht op Muidergracht, Binnenamstel over Keizersgracht, Binnen-Amstel, van den Amstelgracht gezien, Berebijt; Amst., Archief: verscheidene o.a. hoek Kloveniersburgwal, het binnentrekken der Franschen Utrechtsche poort 1795, Amstelbrug; Amst., verz. Six: Tafelberg, ijslandschap; Amst., verz. W.J.R. Dreesmann: Steenen Beer en oude molen bij de Oude Haarlemmerpoort c. 1780; Haarlem, Mus. Teyler: landschappen 5 stuks; Leiden, 's Rijks Prentenkabinet: Aan de Stadswaag, Muiderberg, Leidsche veer; 's Gravenhage, verz. Hofstede de Groot: vier stuks; Rotterdam, Mus. Boymans: boomrijk landschap met vee, geldersch landschap met vee, rundvee bij boerenwoningen, dorpsgezicht bij maanlicht, vaart bij maanlicht, twee gezichten bij Bloemendaal, vergezicht, dorpsbeestenmarkt. Weenen, Albertina: een groot getal; Dresden, verz. Fred. Aug. van Saksen: Dam; Basel, verz. Visscher Burchhardt: Oude kerk te Amsterdam (uit atlas Wurfbain 1899); New-York, verz. Pierpont Morgan (vroeger verz. Fairfax - Murray): landschap met korenveld. Ook kwamen dikwijls op veilingen teekeningen van Cats voor o.a. veil. Langerhuizen te Amsterdam (Fred. Muller, 29 April 1919) verscheidene o.a. winter (3 stuks), ijsgezicht, riviergezicht met ijs, boomen in winter, watermolen a.h. Gijn te Abcoude wintergezicht, Augustus, December; verder op verkoopingen van: Weigel 1869 (no 70 een aquarel), v.d. Willigen, Lantscheer, Ellinckhuyzen, Vreeswijk.

Prenten van zijn hand zijn: zes bladen met holl. landschappen met figuren 1768, drie gezichten in Amsterdam.

Historieprenten naar hem zijn: gezicht op dijkbreuk en overstrooming te Bemmel bij Nijmegen 12 Febr. 1799; ijsgang en dijkbreuk te Vuuren bij Gorcum 22 Febr. 1799; deze prent werd tien jaar later opnieuw uitgegeven met verandering van jaartal als voorstelling van de dijkbreuk van 1 Febr. 1809.

Naar zijn ontwerp maakten prenten: Prestel

[p. 287]

(verz. Hoynck te Frankfort), Is. de Witt, H.M. Schouten, J.E. Marcus, C. Ploos van Amstel, R.C. Schoenecken, C. Josi, J.P. Visser Bender, C.F. Löbbecke, H. Schwegman.

Zijn portret is geteekend door R. Vinkeles.

Zie: A. Bredius, Künstlerinventare, B. 289, 292, 1043, 243n; E.W. Moes, Aanteekeningen 's Rijks Prentenkabinet te Amsterdam afd. Schilders, afd. prenten; F. Muller, De Nederl. geschiedenis in platen (Amsterdam 1863) no. 5520, 5763; A.v. Wurzbach, Niederl. Künstlerlexikon I, 248, III, 49; E.W. Moes, Oude Teekeningen van de holl. en vlaamsche school in 's Rijks Prentenkabinet te Amsterdam (den Haag 1904); Thieme-Becker, Allgem. Künstlerlexikon VI, 188; R. van Eynden en A.v.d. Willigen, Geschiedenis der vaderl. schilderkunst sedert de helft der XVIIIde eeuw (Haarlem 1816-42), II, 303-316 (uitvoerige biographie); G.K. Nagler, Neues allgem. Künstlerlexikon (München 1835-52) II, 438; C. Immerzeel, De Levens en werken der holl. en vl. kunstschilders etc. (Amsterdam 1843) I, 131; H.J. Scholten, Cat. raisonné des dessins des écoles franc. et hollandaise Musée Teyler à Harlem (Haarl. 1904); Kleinmann, Handzeichn. alter Meister der holl. Malerschule; Drawings from the old masters, Gowan IIId series, 1907, 13; C. Kramm, De levens en werken der holl. en vl. kunstschilders etc. (Amst. 1857-1864) I, 223; J.J. de Gelder, 100 teekeningen van oude meesters in het Prentenkabinet te Leiden (Rotterdam 1920) 100; cat. Mus. Fodor te Amsterdam; Cat. Mus. Boymans te Rotterdam etc.; D.C. Meyer jr. in Oud-Holland IV, 207; H.W. Singer, Zeichn. a.d. Samml. Friedr. Aug. II in Dresden (München 1921) 112; Cat. verz. Fairfax Murray, 165.

J.M. Blok