Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Bray, Guido de]

BRAY (Guido de), Guy de Brès, geb. te Bergen in Henegouwen in 1522, onderging den marteldood te Valenciennes 31 Mei 1567, zoon van Johannes (Jean) de Bray. Zijn naam leeft in Nederland vooral voort door zijn geschrift, dat reeds in 1562 is vertaald als De nederlandsche Geloofsbelijdenis (37 artikelen), en hoewel in sterk gewijzigden vorm, nog steeds achter de gezangboeken van de Nederlandsche Hervormde Kerk wordt gedrukt. Hij heeft de Roomsch-Katholieke Kerk van huis uit leeren liefhebben, maar meende te moeten arbeiden aan hare ‘reformatie’, d.i. zuivering naar het oorspronkelijke beeld van de eerste Christelijke kerk zooals dat hem voor oogen stond. Vooral na 1556, toen hij in Frankfort am Main Anabaptisten, ‘Wederdoopers’ ontmoette, achtte hij hun ‘los van Rome’ een groot gevaar, waarom hij tegen hen in geschrifte optrad (1565). Opgeleid voor de kunst van het glasschilderen, heeft de ‘continuelle lecture des escritures’ hem gesterkt tot zijn reformatorisch optreden. Van 1548 tot 1552 is hij, vluchtend voor vervolgingen te Mons, in Engeland geweest. Teruggekeerd, heeft hij gemeend overal zijn licht te moeten doen stralen in zijn vaderland. Ook te Rijsel, waar hij in 1556 vluchten moest. Toen Gent eveneens onveilig werd, vlood hij naar Frankfort a/M. Nog is hij in Zwitserland, ook te Lausanne en Genève geweest.

[p. 197]

Weder teruggekeerd naar zijn vaderland, begin 1559, trouwde hij met Katharina Ramon. Zijn zoon Israël de Bray is geb. 31 Aug. 1560; hij woonde toen te Doornik. Het is niet onmogelijk, dat zijn reizen naar Antwerpen in dien tijd, en de besprekingen aldaar, aanleiding gaven tot het opstellen van de Confession de Foy zooals zijn, in 1561 uitgegeven, in 1562 vertaald werkje getiteld was. Een vervallen tuinhuis te Doornik was hem door een vriend afgestaan. Het was dicht bij den stadsmuur gelegen. Daar had hij zijn boeken. Hier schreef hij zijn werken. Het zingen van de psalmen van Marot op 20 en 30 Sept. 1561 had aanleiding gegeven tot een streng optreden te Doornik. Bovendien is in den nacht tusschen 1 en 2 November 1561 een exemplaar van de Confession de Foy, tegelijk met een grooten brief in een pak over den muur van het kasteel van Doornik geworpen, waar het op de binnenplaats gevonden werd. In den brief stond o.a., dat de hervormingsgezinden niets kwaads bedoelden tegen den Staat, zooals de Wederdoopers, maar trouwe onderdanen waren van Philips II. Met allen ijver werd nu naar den schrijver gezocht. De Bray vluchtte en verbrandde het tuinhuis met den rijken inhoud om het niet in vijandige handen te laten vallen; de brand is spoedig gebluscht. De Bray was gevlucht naar Sedan, hoewel hij meermalen weer in de Zuidelijke Nederlanden geweest is. In 1564 heeft hij te Brussel met prins Willem I godsdienstige aangelegenheden besproken. De vraag was vooral: hoe samengaan en samenwerken te verkrijgen van Lutherschen en Calvinisten. De Bray was bekend om zijn mildheid van opvatting en ruimte van blik. Na den Beeldenstorm te Valenciennes 24 Aug. 1566 preekte hij niet meer in de open lucht in het verborgen, maar in de Sint-Janskerk aldaar. Noircarmes belegerde de stad in December 1566, welke zich op 23 Maart 1567 moest overgeven. Op 29 Maart werden de Bray e.a. gegrepen te St. Amand en eerst naar Doornik, daarna naar Valenciennes gebracht. Na een verhoor werd hij tegelijk met Peregrin de la Grange veroordeeld, ‘d'estre pendu sur le marché devant la maison de ville’. Zijn lijk is begraven, na geruimen tijd gehangen te hebben op den ‘Mont d'Anzin’ bij Valenciennes. ‘Zelfs vijanden, onder welke de bisschop van Atrecht, bewezen hulde aan zijn kunde, gematigdheid en vermaardheid. Organiseeren lag meer dan revolutionneeren in zijnen geest. Aan zijn geloofsijver en onverschrokkenheid paarde hij een vaardigheid en bespraaktheid, die hem te midden zijner stoute ondernemingen jaren lang hebben beveiligd, totdat ook voor hem de laatste ure geslagen was’.

Hij schreef: Le Baston de la Foy crestienne .... (Lyon 1555); Histoire notable de la trahison et emprisonnement de deux bons et fidèles personnages en la ville d'Anvers .... Christophle Faber .... et Olivier Bo(u)ck (vertaald) door Guydo de Bray; La racine, source et fondement des Anabaptistes ou Rebaptisez de nostre temps avec très ample refutation des arguments principaux .... (s.I. 1565), vertaald als: De wortel, den oorspronck ende het fundament der Wederdooperen oft herdooperen van onsen tijde .... vert. door J.D.R. (1570, 1589 en 1608); waarschijnlijk ook: Remonstrance et supplication de ceus de l'Eglise reformée de la ville de Valenciennes, sur le mandement de son altesse, fait contre eus le 14 jour de Décembre 1566 à messeigneurs les chevaliers de l'ordre (1567); Confession de Foy, faicte d'un commun accord par les fidèles qui conversent es pais-

[p. 198]

bas, lesquels desirentvivre selon la pureté de l'vEangile de nostre seigneur Jesus Christ (1561) vertaald als: De nederlandsche Geloofsbelijdenis (1562). Hiervan is ‘naar den oorspronkelijken nederlandschen druk van 1562’ eene uitgave verschenen, bezorgd door Dr. A. van der Linde, te Nijmegen in 1864. Deze oudste uitgave (zie herdruk), is in 1580 (niet in 1566) sterk gewijzigd tot den thans gebruikelijken vorm. Zie hierover, behalve Dr. F.J. Los in Troffel en Zwaard, de Kerkelijke Courant van 31 Juli 1914, blz. 3.

Zie: Visscher en van Langeraad, Biogr. Woordenb. van Prot. Godgel. in Ned. (1903) I, 594-603, en de daar genoemde levensbeschrijvingen, vooral van L.A. van Langeraad Guido de Bray. Zijn leven en werken (Zierikzee 1884); Kerkelijke Courant Mei en Juni 1908; Troffel en Zwaard 1903-1908; West-Friesche Kerkbode 8 Mei tot 7 Aug. 1914; F.L. Rutgers, Calvijns invloed op de Reformatie in de Nederlanden ...., tweede druk (Leid. 1901) 16, 18, 30, 112 vv., 116, 139, 211, 219 v., 226, 236; vooral: Bibliotheca Reformatoria Neerlandica VIII ('s Gravenh. 1911) 461-643; L. Knappert, Bibliografische Inleiding tot de Theologie (Leid. 1925) 99-101; Catalogus .... van de Bibliotheek der Vereen. Doopsgezinde Gem. te Amsterdam (Amst. 1919) 190; L. Knappert, Gesch. der Ned. Herv. Kerk I (Leid. 1911) 14, 81; J. Reitsma, Gesch. v.d. Hervorming en de Herv. Kerk, 3de dr. (Utr. 1916) 191, 271, 274 v., 283, 285, 301, 313, 434; B. Glasius, Godgeleerd Nederland I ('s Hertogenbosch 1851) 175-180; Biographie nationale de Belg III, 1-8.

Knipscheer