Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Boissevain, Jan]

BOISSEVAIN (Jan), geb. te Amsterdam 12 Dec. 1836, overl. te Bellagio aan het meer van Como 13 Mei 1904, was de zoon van G.J. Boissevain, reeder van zeilschepen, en M. van Heukelom. Hij kwam vroeg in de zaken zijns vaders en werd daarvan na diens overlijden in 1875 het hoofd. Reeds in 1856, toen eene commissie benoemd was omtrent het Suezkanaal en de gevolgen van den aanleg daarvan voor ons land, hield hij zich met de studie, welke schepen op den duur de beste voor de vaart naar Indië zouden zijn, bezig. Het was de tijd van de zeilschepen met hulpstoomvermogen, die echter op den duur niet voldeden. Engeland wapende zich met het oog op de aanstaande totstandkoming van genoemd kanaal om bij de opening gereed te zijn, hierop werd door Boissevain de aandacht gevestigd. Deze waarschuwing sloeg bij de amsterdamsche groote kooplieden in, 17 Aug. 1869 werd te Amsterdam eene vergadering gehouden en als gevolg daarvan constitueerde zich 19 d.a.v. eene commissie tot bevordering der stoomvaart op Nederlandsch Indië, bestaande uit J.G. Boelen, J. Bunge en Boissevain. Zij berekenden, dat de stoomvaartlijn, die den naam ‘Nederland’ zou bekomen, moest beginnen met een kapitaal van 3½ millioen gulden. Prins Hendrik teekende voor ƒ 400000 en werd tot eere-voorzitter benoemd. Op 26 Mrt. 1870 bleek, dat slechts voor ongeveer 2½ millioen was ingeschreven, hoewel de vele aanvallen die op de plannen en vooral op de begrootingen gedaan waren, op grondige wijze in een artikel in het Algemeen Handelsblad, in hoofdzaak zonder twijfel door Boissevain gesteld, wederlegd werden. Intusschen is later duidelijk genoeg gebleken, dat de 16% 's jaars, die als dividend werden voorgespiegeld, te optimistisch bezien waren. Op 4 Apr. 1870 had eene tweede inschrijving plaats en de 3½ millioen werden volteekend; de Prins had zijne inschrijving verdubbeld.

De Prins en vele anderen zouden gaarne gezien hebben, dat althans een der schepen op de werf van P. van Vlissingen en Dudok van Heel te Amsterdam gebouwd zou worden, maar Boissevain en zijne ambtgenooten, middelerwijl tot 10 uitgebreid, waaronder twee rotterdamsche kooplieden, achtten eene werf in Groot-Brittannië beter. De 4 schepen, met welke begonnen is, zijn bij de firma John Elder te Glasgow gebouwd. De directeuren waren Boissevain, Boelen en C.E. Viehoff. Daar het Noordzeekanaal nog slechts in aanleg was, moest uit den Helder worden uitgevaren. Op 18 Mei 1870 vertrok het eerste stoomschip, de ‘Willem III’. Het geraakte in het engelsche Kanaal in brand.

Daar het verkeerd geacht werd, dat Boelen tegelijk cargadoor der maatschappij was, en daar Viehoff ontslag nam, werden 31 Mei 1872 naast Boissevain tot directeuren gekozen C.W.J. Ramann, reeds directeur eener andere stoomvaartmaatschappij, en de zeeofficier M.L.J. van Asperen. De laatste nam eenige maanden later ontslag en werd vervangen door zijn ambtgenoot P.E. Tegelberg.

De verhooging van den tol door het kanaal van Suez en van de steenkolenprijzen maakte, dat men den eersten tijd met verlies voer. Op 13 Maart 1873 bood prins Hendrik, die bijna geregeld de

[p. 162]

bestuursvergaderingen van de ‘Nederland’ in deze moeilijke tijden leidde, de fondsen renteloos aan voor den bouw van een vijfde schip, een aanbod, hetwelk dankbaar aanvaard werd. Deze bouw droeg veel bij tot versterking der maatschappij, en voor het eerst kon over 1874 een dividend, en wel van 5%, uitgekeerd worden. Later, toen er weder eenige slechte jaren kwamen, vond de Prins goed, dat de geleende gelden nog niet teruggegeven werden. Nadat Boissevain aan het hoofd van de zaken zijns vaders gekomen was, werden deze, daar hij het met de ‘Nederland’ te volhandig had, in de eerstvolgende jaren geliquideerd.

Eenige jaren later werden de zaken der maatschappij veel vergemakkelijkt en minder kostbaar gemaakt door twee omstandigheden.Vooreerst doordat na de opening van het Noordzeekanaal in 1876 de plaats van afvaart naar Amsterdam werd overgebracht. Daar Amsterdam nog niet gereed was, kon eerst in 1879 over een terrein aan de Rietlanden, vrij ver oostwaarts van Amsterdam, beschikt worden. Dit terrein werd in 1883 verruild tegen een meer nabij de stad gelegen terrein aan de door de stad in het IJ aangelegde Handelskade. Eene tweede verbetering was, dat sedert Dec. 1880 de stoomschepen in de haven van Batavia, Tandjong Priok, konden aanleggen. Vroeger moest geankerd worden op de reede van Batavia, eenige kilometers van den wal, en de goederen moesten met prauwen van en naar den wal vervoerd worden, hetgeen groote kosten vorderde, daar de prauwen, om in de haven van Batavia te kunnen binnenkomen, niet dieper mochten gaan dan 1.80 meter.

In 1877 werd een vaste veertiendaagsche, in 1882 zelfs een tiendaagsche dienst ingericht. In 1887 werd in overleg met de Rotterdamsche Lloyd besloten, dat de eene week eene stoomboot van die maatschappij, de andere week eene van de Nederland zou uitgaan, zoowel van Indië als van Nederland. Hiervan was het gevolg, dat nu een voordeelige overeenkomst betrekkelijk het postvervoer met het Rijk gesloten kon worden.

Intusschen bleven rampen aan de maatschappij niet bespaard. In 1873 had T.C. Scholl de concurreerende stoomvaartlijn Java opgericht, die evenwel spoedig te niet ging. Veel nadeel werd ondervonden door breken van schroefbladen door het stooten op ondiepten in het Suezkanaal. De groote ramp met de ‘Koning der Nederlanden’ in Oct. 1881 was wellicht een gevolg van het losraken van de verbinding van de schroeftunnel en het stoomschip.

Ten einde steeds de gelegenheid te hebben, de stoomschepen te kunnen nazien en herstellen, was een dok onvermijdelijk. Aan het Nieuwediep waren de Rijksdokken daarvoor beschikbaar totdat de minister van Marine jhr. H.O. Wichers (V, kol. 1120) dit gebruik in 1878 verbood. Daarom werd in dat jaar met hulp der ‘Nederland’, die daarin ruim ƒ 300.000 aandeel nam, de Amsterdamsche droogdokmaatschappij opgericht.

Ook met de vaart tusschen de verschillende belangrijke havens in Nederlandsch-Indië heeft Boissevain bemoeienis gehad. In de helft der 19e eeuw was deze vaart in handen van het gouvernement. De maildienst tusschen Batavia en Singapore geschiedde sedert 1845 door schepen van de Marine. In 1849 waren er verder 9 gouvernementsschepen voor het vervoer van passagiers en goederen, en een particulier stoomschip, dat van Batavia op Soerabaia voer. In 1852 werd met W. Cores de Vries eene overeenkomst gesloten voor eenige maandelijksche vaste diensten. In 1854 werden deze diensten uitgebreid en werd het

[p. 163]

vervoer der mail naar Singapore mede opgenomen. Het Rijks-subsidie was het eerste jaar ƒ 140.000, de volgende jaren ƒ 160.000. In 1859 mislukte eene aanbesteding van de bediening der paketvaart over geheel Indië en daarna werd eene overeenkomst gesloten, waarbij het Rijk 's jaars ƒ 500.000 subsidie gaf. Op 31 Juli 1863 werd voor de jaren 1866-1875 eene aanbesteding gehouden, waarbij de firma H.O. Robinson te Londen de laagste inschrijfster was voor ƒ 6.97 subsidie per mijl per ton, neerkomende op ƒ 293.000 's jaars, terwijl de firma Paul van Vlissingen en Dudok van Heel ƒ 6.98 gevraagd hadden. Door den minister Fransen van de Putte werd voor ƒ 420 's jaars de paketvaart, gedurende 25 jaren in handen van Engelschen gebracht. De ‘Nederlandsch-Indische stoomvaartmaatschappij’ werd met engelsch geld opgericht en over 1876-1890 werd een contract ad ƒ 198.000 's jaars opgemaakt. Van groot belang was het voor de ‘Nederland’, wanneer dit vervoer door eene werkelijk nederlandsche maatschappij kon geschieden. Op 4 Febr. 1888 was een wetsontwerp ingediend om voortaan met Nederlanders in zee te gaan, en, hoewel het kamerlid Mr. L.W.C. Keuchenius (I, kol. 1246) zich hevig hiertegen verzette, werd het wetsvoorstel, om een subsidie, het eerste jaar van ƒ 660.000, later ƒ 10. - per jaar per mijl, aan die op te richten maatschappij te geven, de wet van 19 Mrt. 1888. Later is het subsidie zeer veel verminderd. In Juli 1888 werd de ‘Koninklijke paketvaartmaatschappij’ opgericht, Boissevain was een harer commissarissen.

Het jaar 1889 was voor hem bijzonder moeilijk, daar hij de belangen van de laatstgenoemde maatschappij en van de ‘Nederland’ moest verdedigen bij het sluiten van overeenkomsten met de regeering, omdat de bestaande tot 1891 liepen. Niettegenstaande de minister van Koloniën de zooeven genoemde Keuchenius, de nederlandsche maatschappijen niet anders dan op gelijken voet met de in engelsche handen zijnde behandelen wilde, heeft Boissevain met behulp van allerlei invloedrijke personen overeenkomsten tot stand weten te brengen, die de beide maatschappijen zeer versterkten. De steun van de ‘Rotterdamsche Lloyd’ was daarbij van groote waarde.

Hoewel de hoofdbetrekking van Boissevain zijn directeurschap van de ‘Nederland’ was, heeft hij zich ook in vele andere opzichten nuttig gemaakt. Hij was commissaris-secretaris van de Hollandsche spoorwegmaatschappij, commissaris van de Twentsche bankvereeniging, vice-president der commissie van toezicht op de landverhuizing, voorzitter der vereeniging voor de arbeidsklasse, die vele arbeiderswoningen te Amsterdam gebouwd heeft, voorzitter van de commissie van toezicht op de filiale Amsterdam van het meteorologisch instituut, lid van het algemeen bestuur van het Zeemanshuis en lid der commissie van toezicht op het lager onderwijs.

Tijdens de crisis van Nov. 1884, toen een aantal koloniale instellingen met ondergang bedreigd werden, heeft Boissevain met 5 andere kapitalisten in enkele dagen 90 millioen bij elkander weten te brengen, waarmede de Nederlandsch-Indische landbouwmaatschappij werd opgericht. Daardoor is zoowel Nederland als Indië voor groote verliezen gevrijwaard. Op 3 Nov. 1868 werd Boissevain tot lid van den raad van de stad zijner inwoning gekozen. Bij zijne periodieke aftreding in Juli 1873 verzocht hij, niet in aanmerking te komen. Op 21 Nov. 1882 werd hij door het kiesdistrict Amsterdam tot lid der Provinciale staten van Noord-

[p. 164]

Holland gekozen. Toen het lid der Gedeputeerde staten jhr. Mr. G.J. den Tex bij de periodieke aftreding als lid der Provinciale staten in 1898 niet herkozen was, nam Boissevain ontslag als lid dier Staten, evenals een lid van Ged. Staten deed als zoodanig, met het gevolg, dat den Tex in beide colleges opnieuw gekozen werd. Toen er in het district Amsterdam 7, voor hetwelk hij zitting gehad had, eene vacature ontstond, werd Boissevain 30 Apr. 1901 opnieuw tot lid der Staten gekozen.

Hij was een overtuigd vrijhandelaar, zelfs waar dit niet met het tijdelijk belang zijner firma (toen hij nog reeder was van zeilschepen) overeenkwam. Hij toonde dit, ook door eenige artikelen, die goedkeurden, dat de Nederlandsche handelmaatschappij vroeger ingevoerde maatregelen tot bescherming der nederlandsche zeilvaart op Indië ophief.

Hijschreef: De Oost- Indische vrachtvaart in 1868, in den Economist van 1869, blz. 683; Het Suezkanaal in 1870, in hetz. tijdschr. van 1871, blz. 232.

Hij huwde 15 Mei 1862 met P.J. Brugmans, geb. 4 Mrt. 1838, overl. 23 Mei 1905, bij wie hij vier zonen en vijf dochters had.

Zie omtrent hem en zijne verhouding tot de maatschappij Nederland: M.G. de Boer, Geschiedenis der Amsterdamsche scheepvaart, 2e deel, 1e stuk, waarin een portret van hem voorkomt.

Ramaer,