Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[p. 1174]

[Revius, Jacobus]

REVIUS (Jacobus), zoon van Rijck Reefsen of Ricardus Revius en Cornelia Heynck, geb. te Deventer in November 1586, gest. te Leiden 15 Nov. 1658. Na het verraad van Stanley in Januari 1587 vestigde zijn vader zich met zijn gezin te Amsterdam, zoodat de jonge Revius daar zijn eerste opleiding genoot. Zeventien jaar heeft hij in Amsterdam gewoond; daar zijn de grondslagen gelegd voor zijn latere studie. Den 24sten Juni 1604 werd hij als student te Leiden ingeschreven; voor rekening van zijn geboortestad studeerde hij in de theologie. Revius werd te Leiden de leerling zoowel van Gomarus als van Arminius; maar ongetwijfeld heeft hij reeds spoedig partij gekozen voor Gomarus; zijn geheele verdere leven is Revius overtuigd Calvinist geweest. Na drie jaar verliet hij Leiden; 16 Juni 1607 werd hij te Franeker als student ingeschreven. Hier werd hij vooral de leerling van den semiticus Drusius; tot die studiën voelde Revius zich vooral aangetrokken. In 1610 ondernam hij tot voltooiing van zijn studiën een reis naar Frankrijk, waar hij Parijs, Orléans, Blois en Tours bezocht. Maar vooral aan de protestantsche academie van Saumur heeft hij zich het langst opgehouden; daar ook ontmoette hij du Plessis - Mornay. Daarna vertoefde hij eenigen tijd te Orléans, vanwaar hij in den zomer van 1612 weer naar Nederland terugkeerde. Ingevolge de voorwaarde, waaronder hem vroeger een alumniaat was verleend, had hij nu het predikambt in zijn vaderstad moeten aanvaarden. Er was evenwel geen vacature, zoodat hij in het voorjaar van 1613 gehoor gaf aan een beroep naar Zeddam. Nog hetzelfde jaar vertrok hij naar de gecombineerde gemeenten van Winterswijk en Aalten. Maar intusschen raakte Deventer vacant, zoodat Revius daarheen thans werd beroepen; den 24sten October 1614 nam hij zitting in den kerkeraad. Hij vond een eensgezinde Contra-remonstrantsche gemeente, zoodat de godsdienstige en kerkelijke twisten van het Bestand Deventer niet of nauwelijks hebben beroerd. Ook door zijn relatiën in regeeringskringen was Revius zoo jaren lang een der toonaangevende leiders van het kerkelijk en burgerlijk Deventer. In 1618 heeft hij ook als voorzitter der provinciale synode van Overijsel er het zijne toe bijgedragen om in dit gewest de Contra-Remonstranten te doen zegevieren. Ook na de synode van Dordrecht bleef hij steeds de leer handhaven en verdedigen tegen de Remonstranten, ook tegen de Katholieken, en de rechten der kerk tegenover de overheid. Revius was ook de man, die het grootste aandeel heeft genomen in de stichting van het athenaeum illustre te Deventer, dat in 1630 werd ingewijd; ook op de benoeming der hoogleeraren had hij grooten invloed. Maar de gewichtigste werkzaamheid van Revius was in deze jaren zijn aandeel aan de Statenvertaling. Door de synode van Dordrecht was hij benoemd tot revisor van de vertaling van het Oude Testament; wij weten, dat hij dezen arbeid zeer ernstig heeft ter harte genomen; in 1633 en 1634 is hij daarvoor met de andere revisoren meer dan een jaar te Leiden geweest, waar dan ook de vertaling van het Oude Testament in September 1634 gereed kwam. Dat Revius aan het letterkundig gedeelte der Statenvertaling een ruim aandeel heeft gehad, mag men aannemen. Daarna kwamen ernstige twisten tusschen Revius en den hoogleeraar in de philosophie, Vedelius, de rust in Deventer verstoren; bovendien gaf het gedrag van zijn eenigen zoon Richard hem allerlei moeite. Misschien is het daaraan toe te schrijven, dat hij in 1641 zijn benoeming tot regent van het Staten-college te Leiden aan

[p. 1175]

nam. In Leiden had hij onder de hoogleeraren veel vrienden, zoodat hij dan ook gemakkelijk in hun kring werd opgenomen. Den 7den Jan. 1642 aanvaardde hij zijn ambt met het uitspreken van een oratie De origine et usu gymnasiorum, ac nominatim collegii theologici Lugdunensis apud Batavos. Kort daarna werd hem door den academischen senaat honoris causa het doctoraat in de godgeleerdheid verleend. Revius herstelde de tucht in het in de laatste jaren wat verwaarloosde college; vooral van de disputaties der bursalen maakte hij veel werk. Na 1647 was Revius in voortdurenden strijd gewikkeld met Cartesius, wiens beginselen in Leiden steeds meer aanhang vonden en wiens volgelingen met groote beslistheid optraden; voor hem was het een groote ergernis, dat de sub-regent van het Staten-College, Heereboord, meer en meer een overtuigd Cartesiaan bleek te zijn; ernstige verwikkelingen waren daarvan het gevolg. Zoo eindigde Revius' leven in veel strijd en moeite. Hij huwde den 8sten Oct. 1615 te Deventer met Christina Augustinus, dochter van Conradus Augustinus en Theodora ter Stege, die hem acht kinderen schonk en die den 23sten Dec. 1643 op 58-jarigen leeftijd stierf. Revius hertrouwde te Leiden den 27sten Maart 1646 met Anna Bartens, weduwe van Marcus de Witte; dit huwelijk bleef kinderloos.

Revius was godgeleerde, historicus en dichter. Als godgeleerde heeft hij zijn leven lang pal gestaan voor het Calvinisme, dat hij eerst tegen de Remonstranten en in latere jaren tegen de Cartesianen heeft verdedigd in tal van kleine geschriften. Van die tegen de Remonstranten is te noemen Revius' bestrijding van den goudschen catechismus van Herbers, van die tegen de Cartesianen de Statera en de Thekel. In dit verband moet ook worden genoemd zijn vertaling van de nederlandsche geloofsbelijdenis in het Grieksch en in het Latijn (Leiden 1623, 12^o; Harderwijk, Deventer 1627, 8^o; Leiden 1635, 12^o; Amsterdam 1638, 12^o; Utrecht 1660, 12^o; Amsterdam 1661, 12^o), die ook door den griekschen patriarch Cyrillus met dank werd ontvangen. Ook op het gebied der nieuw-testamentische exegese verdient Revius te worden genoemd wegens de door hem bewerkte uitgave van Laurentius Valla, De collatione Novi Testamenti (Amsterdam 1630, 8^o; Amst. 1638, 8^o, herdr. in Critici Sacri .... Ed. nova. Amst. en Utrecht 1698, dl. VI en VII). Het gezag der kerk tegenover dat van den staat verdedigde hij tegen den groningschen hoogleeraar Vedelius in een Examen dissertationis D. Nicolai Vedelii (Amsterdam 1642). Bekend is Revius ook gebleven om zijn bestrijding van de Jezuïeten, ook blijkens zijn uitgave van de Disputationes metaphysicae van Franciscus Suarez (Leiden 1644, 4^o; Leiden 1654, 4^o). Nog mengde zich de weerbare man in den befaamden strijd over het ‘langh of kort hayr’; hij verdedigde de Libertas Christiana circa usum capillitii defensa (Leiden 1647, 12^o; met afzonderlijke appendix).

Als historicus is Revius allereerst bekend geworden door de uitgave der Epistres françoises à Jos. J. de La Scala (Harderwijk, Amsterdam 1624, 8^o), die voor de kennis van de philologische wetenschap dier dagen van groot belang is. Vervolgens gaf hij uit Blesdikius' De vita Davidis Georgii (Deventer 1642, 8^o), dat voor de kennis van het godsdienstig leven der zestiende eeuw en van de befaamde ketterij van David Joris van groot belang is. Datzelfde geldt van de uitgave van Gnapheus' Martyrium Johannis Pistorii (Leiden 1649, 8^o; ibid., 1650, 8^o; ned. vert.

[p. 1176]

Leiden 1652, 8^o; ibid. 1657, 8^o; 's Grav., 1858, 8^o). Een belangrijke bijdrage voor de algemeene kerkgeschiedenis gaf hij in zijn Historia pontificum Romanorum (Amsterdam 1632, 8^o), waarin hij in een compendium de geschiedenis der pausen van de vroegste tijden af tot 1632 behandelde, natuurlijk van orthodox-protestantsch standpunt bezien. Intusschen is Revius het meest bekend gebleven door zijn uitnemend werk Daventriae illustratae sive Historiae urbis Daventriensis libri sex (Leiden 1651, 4^o), dat de geschiedenis van zijn geboortestad behandelt tot 1641 en dat nog altijd onder de standaardwerken over de zoo belangrijke nederlandsche stedegeschiedenis behoort. Het boek berust op uitgebreide en zorgvuldige bronnenstudie en daarnaast voor de laatste periode op berichten van ooggetuigen en op persoonlijke ervaring. Hoewel wat onhandig van vorm is de Daventria illustrata de grondslag geworden en gebleven voor de studie van Deventers geschiedenis.

Als dichter ten slotte heeft Revius zeer veel gegeven. Als vaderlandsch dichter heeft hij tal van heldenfeiten van zijn dagen bezongen, die ook afzonderlijk zijn uitgegeven. Deze en andere gedichten verzamelde hij in zijn Over-IJsselsche Sangen en Dichten (Deventer 1630, 4^o; 2e verm. dr. Leiden 1634, 4^o). Het meest bekend zijn gebleven zijn psalmen, die een herziening waren van die van Datheen: De C.L. Psalmen Davids, Eerst in Nederlantschen dichte gebracht door Petrum Dathenum; Ende nu in sin ende rymen gebetert door Jacobum Revium ... (Deventer 1640, 12^o; Amsterdam 1647, 12^o; Deventer 1651, 12^o).

Zijn portret bestaat als prent door J. Suyderhoef en P. Aubry; een miniatuur-schilderij door A. van Halen, behoorend tot het Panpoëticon Batavum, in het Rijksmuseum te Amsterdam.

Zie: E.J.W. Posthumus Meyjes, Jacobus Revius, zijn leven en werken (Dissertatie Utrecht; Amsterdam 1895) en de daar aangehaalde, zeer uitgebreide litteratuur.

Brugmans