Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Penso, Joseph]

PENSO (Joseph) of Penso Vega of de la Vega, geb. te Espejo (Spanje) omstr. 1650, gest. te Amsterdam 13 Nov. 1692. Deze buitengewoon begaafde koopman, dichter en philosoof, was de zoon van Isaac Penso Felix en Esther de la Vega, wier familienaam hij naar portugeesch gebruik overnam; zij was van de familie der Vega's, die in Livorno een Talmoedschool hebben gesticht. Zijn vader was zeer rijk en weldadig, doch werd een jaar in den kerker der inquisitie opgesloten, verdacht van Jodendom. Toen zwoer hij, als hij vrij zou komen, hetgeen na een jaar geschiedde, openlijk Jood te worden. Hij vluchtte naar Antwerpen en van daar, om zijn eed gestand te doen, naar Middelburg, waar hij zich nog op den dag van aankomst in de portugeesche synagoge aldaar liet opnemen en besnijden. Isaac gaf van zijn huwelijk tot zijn dood 80.000 gulden aan tienden van zijn inkomen weg. De zoon Joseph verbleef korten tijd te Livorno, waar hij zich door ‘elogios de altos principes d'Italia’ onderscheidde. Later te Hamburg gevestigd, kwam hij nog jong naar Amsterdam, waar hij onderricht ontving van de opperrabbijnen Aboab da Fonseca en d'Aguilar. Zeventien jaar oud,

[p. 1106]

schreef hij zijn eerste hebreeuwsch drama Aschiré hatikwah (Pardas Schoschaniem) in drie akten (Amsterdam 1673, tweede editie Livorno 1770). Hij zet hierin allegorisch de overwinning van den wil over de hartstochten uiteen; het werd door vele rabbijnen in hebreeuwsche en spaansche verzen bezongen. Zoo groeide hij op tot een geëerd koopman, een steunpilaar der amsterdamsche beurs en tot een elegant spaansch dichter. Hij was de voorzitter van de rederijkerskamer der portugeesche Joden, de ‘Academia de los Sitibundos’, en secretaris van de ‘Academia de los Floridos’, door don Manuel Belmonte in de gemeente gesticht. Penso verzekert, dat hij ruim twee honderd brieven aan verschillende vorsten en staatslieden geschreven heeft. De Barrios karakteriseert dezen vruchtbaren schrijver in zijn Arbol de los Vidas (p. 90), als: ‘het wonder der Academias, wiens onderwerp zoo geordend was, dat er geen kritiek tegen bestand was; fijngevoelig in zijn optreden en van echte beschaafdheid’. Van zijn werken zijn eerst vermeld: zijn Oracion Funebre over zijn moeder in de ‘Academia de los Sitibundos’ en die op zijn overleden vader in de ‘Yesiba Keter Tora’ te Amsterdam gehouden (beide Amsterdam 1683). Dan volgen hier eenige zijner meest bekende werken: Discurso Academia moral, gehouden in de Acad. de los Sitibundos en opgedragen aan Yshac Senior Texeira, den resident van Christina van Zweden te Hamburg (Antwerpen 1683); Los Triumphos del Aguyla y eclypsus de la Luna (Amsterdam 1683); La rosa panegyrico sacro, gehouden in de ‘Acad. de los Sitibundos’ (ib. 1683); Rumbos peligrosos (Antwerpen 1684), waarin gedeelten van Antonio de Castelo, Daniel Levi de Barrios, Simon de Barrios, Duarte Lopes Rosa, Alvaro Dias en Antonio Fernandez; Discursos academicos morales, in de Acad. de los Floridos gehouden (Amst. 1685) en opgedragen aan D. Joseph Nuñez Marchena; Confusion de confusiones, dialogos curiosos (Amst. 1688); Retrato de la prudencia y simulacro del valor at Augusto Monarca Guilietho Tertero, rey de la Gran Bretagña (Amst. 1690), behandelt Willem III, koning van Engeland; Ideas posibles de que se compone un curioso ramillete de fragantes flores (Antwerpen 1692), opgedragen aan D. Diego de Mendouza Corte Real, portugeesch ambassadeur in den Haag.

Penso had vier broeders, Abraham, de oudste, die weldadig was als zijn vader, huwde een zekere Ribca (Rebecca); verder Joseph, gehuwd met een zekere Rachel; David en Raphael, die in Londen Ieefden. Zijn vader Isaac overleed in 1683 te Amsterdam, 75 jaar oud. Deze had zes zusters, Sara (gehuwd met Mozes Naar), Rachel (met Benjamin Naar), Jochebed, Ribca (met Jacob Gabay Henriques), Abigael en Lea (met Abraham Naar).

Zie: Jewish Encyclopaedia IX, 589 en Kayserling, Bibliotheca Espagñola Portugueza Judaica (Straatsburg 1890), 85 vlg.

Zwarts