Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Liernur, Charles T.]

LIERNUR (Charles T.), geb. te Haarlem 12 Mei 1828, overl. te Berlijn 12 Febr. 1893, was de zoon van J.G. Liernur, luthersch predikant en J.G. Thieme. Volgens het geboorteregister van Haarlem is hij aangegeven als Hermann Carl Anton; hij heeft, in Amerika gekomen, blijkbaar den eersten voornaam laten vervallen, den tweeden verengelscht en den derdén door de letter T aangeduid; hij noemde zich nooit anders dan Charles T.

Hij genoot lager onderwijs in zijne geboortestad, en daar hij veel aanleg had voor wiskunde, doch zijn vader niet de middelen bezat om hem te laten studeeren, ontving hij voortgezet onderwijs van zijn vader, die een goed wiskundige was, van den ingenieur P. Kock, die sedert 1840 belast was met een deel der werken van de droogmaking van het Haarlemmermeer, en van den tuinarchitect L.P. Zocher. Door de voorspraak van Kock werd hij in 1843 als onderopzichter geplaatst bij den bouw der uitwateringsluizen te Katwijk, die naast de bestaande gebouwd werden in verband met de droogmaking. Daarna was hij van 1846 tot 1848 werkzaam bij de inpoldering van den Anna Paulownapolder.

[p. 950]

In het najaar van 1848 vertrok hij naar de Vereenigde Staten, ten einde in opdracht van twee amsterdamsche kooplieden, Stoop en de Beaufort, door hen gekochte landerijen aldaar op te meten en in kaart te brengen. De kapitein van de stoomboot, met welke hij den overtocht deed, was genoodzaakt, den eersten stuurman wegens insubordinatie in de boeien te slaan. Liernur bood zich aan, den dienst van dien stuurman waar te nemen en dit had plaats met goed gevolg.

Te New York gaf hij, na aan zijne opdracht gevolg gegeven te hebben, eenigen tijd privaatlessen in technische en wiskundige vakken. Daarna kwam hij in dienst bij de Ohio- en Alabama-spoorwegen onder Sydney Smith. Hij volgde dien hoofdingenieur na eenige jaren op. Ook werd hem de bouw van eenige vuurtorens langs de kusten van de staten Alabama en Florida opgedragen. Toen in 1861 de afscheidingsoorlog uitbrak, koos Liernur de partij der zuidelijke staten. Het sprak vanzelf, dat iemand als hij spoedig eene rol van beteekenis in het zuidelijke leger speelde. Hij versterkte de haven der havenstad van Alabama, Mobile, wapende haar met torpedo's en bouwde en verdedigde het fort Morgan, waar hij een kogel in het been kreeg. Daarna werd een zijner voeten zoodanig verpletterd, dat hij afgezet moest worden. Hij vocht mede bij Richmond, waar het paard onder hem werd doodgeschoten en hij een kogel in den schouder bekwam. Verder vocht hij aan de Bull-Run en bij Wilmington, waar hij gevangen genomen werd. Niettegenstaande al de door hem bewezen diensten heeft hij het, wellicht omdat hij vreemdeling was, slechts tot kapitein gebracht. De generaal der noordelijken Holleck hielp Liernur voort naar Europa, daar hij niet verantwoordelijk wilde zijn voor het verlies van zulk een man voor de maatschappij. Na zijne aankomst in Europa kwam hij in dienst van de redactie van den Engineer en vestigde zich daarvoor te Londen.

In 1866 zond hij aan het Koninklijk instituut van ingenieurs mededeelingen in omtrent een toestel voor den dagelijkschen reukeloozen afvoer van faecaliën en verdere stoffen, en omtrent eene pneumatische machine tot het ledigen van privaatputten. Langzamerhand werden de verschillende door hem gedane uitvindingen tot een stelsel vereenigd en besloot hij, zich geheel daaraan te wijden. Zijn stelsel maakt scheiding tusschen de faecaliën en het huishoudwater, schrobwater enz. Het eerste werd aanvankelijk afgevoerd door buizen met van afstand tot afstand S-vormige stijgbuizen (ongeveer om de 40 meter), in welke de stoffen tengevolge van een telkens boven de stijgbuis gemaakt luchtledig ongeveer 50 centimeters werden opgezogen om dan in een flauw hellend gedeelte door de zwaartekracht te worden voortbewogen in de richting naar de plaats, waar de stof aan den landbouw werd afgeleverd, hetzij in half vloeibaren vorm, hetzij verdikt of zelfs tot poeder of tot geperste koeken gevormd. De practijk leerde later, dat deze S-vormige deelen zonder bezwaar achterwege konden blijven.

Vooral van 1867 tot 1872, nadat hij zich te Amsterdam gevestigd had, maakte Liernur groote propaganda voor zijn stelsel door brochures, dagbladartikelen, voordrachten enz. Door velen werden zijne voorstellen bestreden, en steeds stond hij op de bres ter verdediging zijner denkbeelden. Hij ging zoover, dat hij in een blad anoniem een artikel plaatste, hetwelk een afkeurend oordeel over zijn stelsel behelsde, en dat hij dat artikel in een volgend nummer met zijn naam onderteekend bestreed. Wanneer het naar zijn stelsel

[p. 951]

aan den landbouw afgeleverde werkelijk naar de waarde betaald ware, zou het waarschijnlijk behoorlijke winsten opgeleverd hebben, maar zooals het dikwijls bij aangeboden waar gaat, de afnemers profiteerden van de weinige vraag naar het product en daardoor bracht het te weinig op. De begrootingen van Liernur waren eerlijk, maar rekenden te weinig op dergelijke bijkomstige omstandigheden. Trouwens in de jaren tusschen 1870 en 1880 was bij de landbouwers in Nederland (uitgezonderd die in Groningen) nog niet het besef doorgedrongen hoe nuttig kunstmest is.

In Nederland is het Liernurstelsel toegepast te Leiden, waar de raad 23 Apr. 1870 besloot tot het nemen van eene proef. In 1872 werd het in de gedempte Binnenvestgracht en de Hoefstraat, een gebied van 1200 zielen, ingevoerd. Later werd telkens weder getracht, het gebied van het stelsel uit te breiden, maar dit is niet gelukt. In 1891 werd door Liernur en C.M. de Bruyn Kops, vroeger fabrikant te Breda (zie F. Backer IV, kol. 72), met wien hij zich in 1869 geassocieerd had, een volledig ontwerp voor de invoering van zijn stelsel in de geheele gemeente ingediend, maar daarvan is, doordat de gemeente-architect, die een voorstander van zijn stelsel was, tot eene andere betrekking benoemd werd en ook door Liernur's overlijden, niets gekomen. Sedert 1872 tot zijn overlijden 1885 heeft de Bruyn Kops zich geheel aan Liernur's zaken gewijd. Ook te Dordrecht is het gebleven bij eene proefneming, waartoe de raad 7 Oct. 1873 besloot. In 1876 werd een droog poeder verkregen, waarvan volgens genomen proeven 100 kilogram eene bemestingswaarde hadden, gelijk aan 55 kilogram guano. Te Amsterdam is ingevolge een raadsbesluit van 29 Juni 1870 eene proef genomen met het stelsel aan de te dempen Looiersgracht, een kwartier, bewoond door 1750 inwoners. Maar hier is het niet bij proefnemingen gebleven, maar heeft men de buitenstad nagenoeg geheel van het Liernurstelsel voorzien. Wel is er een zeer lange tijd van voorbereiding geweest, en het is vooral het gevolg van de medewerking van den directeur der gemeentewerken J. Kalff, dat in een zeer groot gedeelte der stad het stelsel is ingevoerd. Eerst werd 31 Dec. 1879 besloten tot eene zeer uitgebreide proef in het kwartier om het Vondelpark, en langzamerhand werd het uitgebreid tot Amsterdam buiten de voormalige vestingwallen. De wijken, waar de meer gegoeden woonden, in 1897 85000 zielen tellende, kregen het stelsel geheel, in de armere wijken, waar de algeheele toepassing moeilijkheden met zich bracht, en die in genoemd jaar door 65000 personen bewoond werden, werd een tijdelijk stelsel ingevoerd, bestaande in eene Liernurinrichting binnenshuis, aansluitende niet aan eene algemeene afvoerinrichting, maar aan een ijzeren vat, dat dagelijks met een pneumatischen wagen lediggezogen werd. Te Amsterdam is het transport steeds intermitteerend blijven geschieden. Men plaatste in de leiding onder het straatvlak reservoirs, waarin de straatleidingen uitkwamen; de huisleidingen sloten aan op de straatleidingen. De reservoirs werden verbonden door eene transportleiding en eene luchtleiding (vacuumleiding) met het centraalstation of met een volgend reservoir. Met behulp van de luchtleiding werd eerst het reservoir zooveel mogelijk luchtledig gezogen (tot ½ à ¼ atmosfeer) en daarna werden de straatleidingen door het openzetten van kranen afgezogen naar het reservoir. Dit laatste werd door de transportleiding leeggezogen; nadat deze leiding zooveel mogelijk luchtledig was gemaakt, werd de buitenlucht in

[p. 952]

het reservoir toegelaten. Was het reservoir op deze wijze geledigd, dan werden de straatleidingen met het reservoir in open verbinding gebracht. De manipulaties voor het ledigen der reservoirs geschiedde volgens rooster en tijd-indeeling; om luchtledig in het reservoir tot stand te brengen, moesten eerst de daarop uitmondende leidingen afgesloten worden.

Ook in het buitenland werd door Liernur, nadat hij octrooi voor zijne uitvindingen genomen had, propaganda gemaakt. Het departement van Oorlog in Oostenrijk droeg hem den pneumatischen afvoer op van de Ferdinandskazernes te Praag, bewoond door 8000 à 10.000 soldaten. Ook voor het centraalstation te Keulen en een ziekenhuis te Hanau werd het stelsel ingevoerd, tewijl de raad van Frankfort aan de Main in Nov. 1870 het besluit nam, er eene proef mede te nemen.

De groote fout van het Liernutstelsel is, dat het zich slechts bekreunt om de faecaliën, terwijl het menagewater, badwater, waschwater, fabriekswater (het laatste in vele steden een groot veelvoud van alle andere), die b.v. te Amsterdam te zamen ongeveer 40 maal den inhoud van de faecaliën hebben (150 tegen 3½ liter per persoon per etmaal), op de oude wijze moeten wegvloeien en zoo den grond blijven verontreinigen. Omstreeks 1870 meenden de deskundigen nog, dat het alleen (althans in hoofdzaak) de faecaliën zijn, die den bodem verontreinigen, in werkelijkheid gaan de overige stoffen evenzeer, zij het ook minder snel, tot rotting over. Het behandelen dier stoffen op de wijze, die Liernur voor de faeces toepaste, werd veel te kostbaar en het tot vaste stof uitdampen daarvan is ondoenlijk, evenzeer als het door buizen vervoeren, gelijk hij voorstelde, van die stoffen naar verafgelegen zandgronden. Op 30 Jan. 1902 besloot de raad van Amsterdam zijn besluit van 31 Dec. 1879 in te trekken en over te gaan tot een stelsel van afvoer van faecaliën en huishoudwater gezamenlijk.

In 1872 vestigde Liernur zich te Frankfort aan den Main, in 1881 te Berlijn. Hij richtte daar het Internationales hygienisch-technisches Institut für Städte-Entwässerung op en gaf een tijdschrift, getiteld Archiv für rationelle Städte-Entwässerung, vooral aan zijn stelsel gewijd, uit. In vele groote steden van Duitschland heeft men proeven met zijn stelsel genomen, maar men heeft daar ook op den duur de intrinsieke fouten, die er aan kleven, ingezien, zoodat het succes uitbleef. Tot enkele maanden voor zijn overlijden is door Liernur steeds eene groote bedrijvigheid ontwikkeld, hetgeen nog zooveel te merkwaardiger is daar zijn lichaamstoestand hem ten zeerste in zijne bewegingen belemmerde, staan was hem onmogelijk, loopen zeer moeilijk, stilzitten zelfs lastig. De beide laatste jaren van zijn leven bracht hij bijna altijd op het ziekbed door.

Hij huwde in 1853 T. Fresenius, overl. in 1879 en in 1884 C. Lochner, die hem overleefde. Bij de eerste had hij twee zonen en twee dochters, bij de laatste een zoon. Na den dood van zijn compagnon de Bruyn Kops op 12 Aug. 1885 nam hij zijne zonen William en Francis, die reeds in zijne zaken werkzaam waren, in zijne firma op, en na het overlijden van Liernur zetten dezen de zaken voort te Parijs. De tweede zoon Francis, die het meest op hem geleek, overleed 21 Juli 1913.

Reeds in Amerika schreef hij: Railway speed indicator and register, met platen (Mobile 1858); Beschrijving van geoctroyeerde gesplitste spoorwegstaven in Notulen Koninklijk instituut van ingenieurs 1857-1858, blz. 129.

[p. 953]

Hij heeft, behalve eene groote hoeveelheid dagbladartikelen en behalve een aantal publicatiën in Duitschland, de volgende pennevruchten het licht doen zien: Ontwerp rioolstelsel voor 's Gravenhage ('s Grav. 1867); Het advies van den generaal-majoor J.P. Delprat omtrent de rioolplannen voor 's Gravenhage wederlegd (Breda 1870); Liernur's stadsreinigingsstelsel. Waarin bestaat dit? en welke bezwaren zijn er tegen? (Arnhem 1872); Het ontwerp tot reinhouding van de wateren en van den bodem van Amsterdam der heeren Froger, Strootman, Michaëlis, Stieltjes en Zenetti, toegelicht en vergeleken met het pneumatische rioolstelsel (Amst. 1873); Adres aan den gemeenteraad van Amsterdam. Een voorstel tot rioleering der stad (Amst. 1874); Het koolclosetstelsel van M. Sijmons nader beschouwd, naar aanleiding van zijne laatste mededeelingen daarover (Amst. 1874); De rioolkwestie in den Haag, met C.M. de Bruyn Kops in Haagsch Dagblad van 2 en 3 Febr. 1876; Toelichting der voorstellen van de gezondheidscommissie en den directeur der publieke werken benevens eene opheldering van mijn voorstel tot de reiniging van Amsterdam (Amst. 1876); Resultaten der proefnemingen met poudrette-bereiding te Dordrecht, met C.M. de Bruyn Kops (Amst. 1876); Assainissement des villes-système différentiateur d'égouts (Frankf. aan den Main 1876); Meer licht op de beerputquaestie. Naar aanleiding der beweringen van Dr. J.G.J.J. Mol in de Amsterdamsche Courant (Amst. 1879); Stelselmatige bodemverontreiniging contra pneumatische rioleering. Een onderzoek naar de aanhangige voorstellen tot verbetering van den openbaren gezondheidstoestand te Amsterdam (Amst. 1879). Later werd hier te lande nog uitgegeven: Rioleering van Rotterdam. Beschouwingen over de rioolkwestie in het algemeen, met C.M. de Bruyn Kops (Amst. 1885).

In den Ingenieur van 1 Apr. 1893 komt eene levensbeschrijving van hem voor, door D.E.C. Knuttel, met portret. Zijn bewonderaar A. Siewertsz van Reesema heeft in den Economist van 1902, blz. 273, 355, 462, 683 en 773 en 1903, blz. 150 de geschiedenis van het Liernurstelsel in ons land uitvoerig beschreven en is daarop teruggekomen in De strijd en het einde van het Liernurstelsel hier te lande en wat waarschijnlijk de toekomst er van zal zijn (zonder naam van den uitgever, 1917).

Ramaer