Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Jonctijs, Daniël]

JONCTIJS (Daniël), geb. waarschijnlijk in 1609 of 1610 te Dordrecht; het jaar van zijn dood is niet met zekerheid bekend. In de doopregisters van Dordrecht komt zijn naam niet voor; maar in het Album Studiosorum van Leiden komt hij op 6 Mei 1630 voor als Daniël Jongtys, Dordrechtanus, 20 jaren oud, student in de philosophie en de medicijnen. Zelf schreef hij zijn naam ook Joncktys en Jongtys. Van zijn familie weet men slechts, dat zijn vader Ewout heette en dat een Anthoni Joncktys getuige was bij den doop van zijn dochter Jacomina (1 Sept. 1637). Hij promoveerde tot medicinae doctor, reisde daarna in Frankrijk, Duitschland en Italië, vestigde zich als arts te Dordrecht en huwde den 20en April 1636 met Geertruyt Hugers (of Huigen of Huybers) te Rotterdam. Zijn vermaardheid dankt hij aan zijn bundel gedichten Roseliins Oochies ontleedt (1639), eene bewerking van de Ocelli van Janus Lernutius of Jean Lernout van Brugge. Naar aanleiding van zijn gedicht Hedensdaegse Venus en Minerva of twistgesprek tusschen diezelfde (1641) werd hij door den dordtschen kerkeraad ontboden, die zich ergerde aan hetgeen hij van theologen gezegd had. Jonctys verdedigde zich en verzekerde, dat hij niets tot nadeel van de religie had willen zeggen. Bij een tweede dagvaarding noemde de kerkeraad hem een ‘bitter satyrist’ en ‘pasquillschrijver’ en sloot hem uit van de viering van het Heilig Avondmaal tot aan den tijd, dat hij leedwezen over zijne feilen in het schrijven van de Hedensdaegse Venus begaan, zou hebben getoond. Zijn verder verweer tegen dit vonnis baatte hem niet. Hij verliet daarom Dordrecht en vestigde

[p. 867]

zich te Rotterdam, waar hij vermoedelijk vrienden had en men hem met rust liet. Toen schreef hij nog een Apologie of Gedrongen Onschuld, roerende zijn misduide Hedensdaegse Venus en Minerva (1642). De scriba van den rotterdamschen kerkeraad stelde voor (1 Oct. 1642) om Dr. D. Jonctys van de dordtsche censuur te ontheffen, ‘ten eynde hy van de Religie niet en vervremt, also men verstaet dat hy andersins hem wel ende eerlyck gedraecht’. Men besloot daartoe, maar kreeg nog veel met den dordtschen kerkeraad te stellen; den 8en October 1649 werd Jonctys eindelijk van de censuur ontslagen. Dat hij ondertusschen bij zijn medeburgers in aanzien stond, wordt bewezen door het feit, dat hij in 1648 en 1649 schepen der stad Rotterdam was. In zijn Verhandelingh der Tooversieckten enz. geeft hij blijk van inzichten, die voor zijn tijd opmerkelijk moeten heeten. Eenerzijds geloofde hij weliswaar nog aan heksen, anderzijds bestreed hij de ook nog veel later algemeene meening, dat de emoties der moeder invloed hebben op de vorming van het ongeboren kind. Hierin was hij zelfs Boerhaave vooruit. Hij ijverde voor matiging in het gebruik van den pijnbank en schreef daartoe De pynbank wedersproken en bematigt (1651), een vrije navolging van Tribunal reformatum van Johannes Graevius. Tegelijkertijd publiceerde hij De torturae abusu et necessaria moderatione. Het jaar van zijn sterven is onzeker; in de doodregisters van Rotterdam over de jaren 1651-1666 komt zijn naam niet voor; volgens Krul moet hij in 1666 overleden zijn, naar blijkt uit den titel van het Tooneel der Jalouzijen (a.w. pag. 82), Jonctys' laatste werk. In een lijkdicht wordt hij ‘arts der vrouwen’ genoemd.

Hij schreef: Verhandelingh der Tooversieckten, Geschil van de Schoot- en Steeckvrye, Geschil van de wapen-salve, Paracelsi Vrye- Konst; en Van de krachten des inbeeldinghs. Wt verscheyde latijnsche boecken D. Sennerti vertaelt en byeen geschickt door D. Jonctys (Dordrecht 1638).; Roseliins oochies ontleedt, (1639, een der laatste uitgaven te Sneek 1877); Hedensdaegse Venus en Minerva of twistgesprek tusschen diezelfde (Dordrecht 1641); Apologie of Gedrongen onschuld, roerende zyn misduide hedens-daegse Venus en Minerva (1642); Der Mannen opper-waerdigheyt, beweert tegen de Vrouwelycke Lofredenen van Dr. Joh. van Beverwyck (Rotterdam 1646); De pynbank wedersproken en bematigt (Rotterdam 1651, laatste uitgave Amsterdam 1736); De torturae abusu et necessaria moderatione (1651); Tooneel der Jalouzijen, 2 dln. (Rotterdam 1666, laatste uitgaaf Amsterdam 1699). Sommigen van zijn minnedichtjes staan in de 17e eeuwsche mopsjes of liedeboekjes en zijn geteekend ‘D.J.’ of ‘Syt Jonck’.

Zie: Matthys Balen Jansz., Beschryvinge der Stad Dordrecht (Dordrecht 1667); Th. Nolen, Dr. Daniël Jonctys in Rotterdamsch Jaarboekje 1890 pag. 133 vlg.; J.H.W. Unger, de Regeering van Rotterdam van 1328-1892, (Rotterdam 1892); R. Krul, Dr. Johan van Beverwyck herdacht in Nederl. Tijdschrift voor Geneesk. 1893 dl. 1 pg. 921; dez., Dr. Daniël Jongtys Ewoutsz in de Tijdspiegel 1893, pag. 76 vlg.; voorts de bekende literatuurgeschiedenissen.

Mortreux