Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Hoorn, Joan van]

HOORN (Joan van), gouverneur-generaal, geb. te Amsterdam 16 Nov. 1653, overl. aldaar 21 Febr. 1711, zoon van Pieter Janse van Hoorn en Sara Bessels. De vader, P.J. van Hoorn, was oorspronkelijk buskruitfabrikant; nadat zijn zaken verloopen waren, werd hij 22 Dec. 1662 door Heeren-XVII benoemd tot raad-extra-ordinair van

[p. 805]

Indië, welke benoeming hij aan invloedrijke relatiën dankte (zijn vrouw was een kleindochter van den G.G. Reynst en verwant aan het bekende amsterdamsche geslacht Witsen). Na aankomst van de familie te Batavia werd de jeugdige Joan al spoedig tot onder-assistent benoemd, terwijl hij kort daarop zijn vader vergezelde op diens gezantschapsreis naar China (Juli 1666 tot Januari 1668); bij die gelegenheid werd hij met zijn vader door den keizer in diens paleis te Peking ontvangen en met geschenken vereerd. In 1671 werd Joan assistent, in 1673 onderkoopman en in 1676 koopman en eerste klerk ter generale secretarie. In deze hoedanigheid was hij o.m. belast met het samenstellen van het Daghregister, wat hij op voortreffelijke wijze deed. 25 Febr. 1679 volgde zijn bevordering tot provisioneel, 6 Maart 1680 tot definitief secretaris van den Raad van Indië, terwijl hij 1 Aug. 1682 tot raad-extra-ordinair werd benoemd. Hiernevens vervulde hij eerst het presidium van Heemraden, later dat van Weesmeesteren, om na de reorganisatie van het eerstgenoemde college in Sept. 1684, weer als president daarvan op te treden.

Door Heeren-XVII bij missive van 8 Oct. 1685 tot raad-ordinair benoemd, aanvaardde hij dit ambt 7 Juni van het volgende jaar. Met zijn collega Isaäc de St-Martin steunde hij den G.G. Camphuys (zie aldaar) krachtig tegen de oppositie van de andere raadsleden en deelde dan ook geheel in den haat, die Camphuys vervolgde, wat vermoedelijk de reden is, dat van Hoorn als raadslid eenige malen ontslag vroeg, hetgeen door Heeren-bewindhebbers echter niet werd aanvaard. Dezen benoemden hem integendeel bij missive van 17 Dec. 1690 tot directeur-generaal van den handel, als hoedanig hij 10 Sept. 1691 optrad. Van 1686-96 vervulde hij tevens de functie van gecommitteerde over den Inlander, waarbij hij ten nauwste samenwerkte met zijn vriend de Saint-Martin.

18 Juni 1702 kwam te Batavia het besluit van Heeren-XVII aan, dat de G.G. van Outshoorn op zijn verzoek op de meest eervolle wijze was ontslagen, en dat Joan van Hoorn tot diens opvolger was benoemd. Deze aarzelde echter langen tijd om het gewichtige ambt te aanvaarden, waarvan, nevens zijn schuchterheid, wel de voornaamste reden te zoeken zal zijn in de oppositie van enkele raadsleden, met name C. van Swoll. Nadat in Juli 1704 aan zijn eisch was voldaan, om drie door hem genoemde candidaten (Zwaardecroon, de Roo en de Haan) in den Raad op te nemen, volgde 15 Aug. zijn installatie als landvoogd. Ruim vier jaar later, 22 Dec. 1708, kwam in Indië het besluit van zijn eervol ontslag aan; hetduurde echter nog tot 30 Oct. 1709 eer hij zijn taak aan van Riebeeck overdroeg. Van Hoorn zou gaarne in Indië zijn gebleven, maar op last uit Nederland vertrok hij 6 Nov. d.a.v. als admiraal der retourvloot naar patria, waar hij 16 Juli 1710 aankwam. Heeren-bewindhebbers erkenden zijn verdiensten door aanbieding van een gouden ketting met medaille. Niet lang mocht van Hoorn zijn otium genieten; reeds 21 Febr. 1711 overleed hij.

Van Hoorn is een hard en voortreffelijk werker geweest; de door hem bewerkte Daghregisters, speciaal dat van 1678, steken in belangrijkheid verre boven de andere uit. Hij was een specialiteit in ‘de saken der inlanders en hoedanig men met deselve dient om te gaan’. Als directeurgeneraal heeft hij regel en orde gebracht in de schromelijk verwarde en onregelmatige administratie der pakhuizen. Aan zijn jeugdbezoek aan China dankte hij waarschijnlijk zijn bijzondere

[p. 806]

belangstelling voor al wat Chineesch was; toen hij aan het eind van zijn loopbaan repatrieerde, nam hij een chineesch dokter, Tsjoe-bi-tia, mee naar het vaderland, die hem ‘reeds veele jaren alhier bediend’ had.

Verschillende landgoederen nabij Batavia werden door van Hoorn in eigendom verkregen en ontgonnen, en brachten hem bij zijn vertrek naar Nederland heel wat op. Het door hem van Camphuys (zie aldaar) geërfde eiland Edam droeg hij aan de Comp. over. Van Hoorn's vermogen was voor dien tijd fabelachtig groot; het werd door zijn tijdgenooten, waarschijnlijk wel met de noodige overdrijving, op tien millioen gulden geschat.

Driemaal is van Hoorn gehuwd geweest: 1e. met Anna Struys, het eenige overgebleven kind van den zeer rijken Abraham Struys, vrijburger van Batavia en o.a. vice-president van Schepenen, en Maria Oldenvliet, geboren te Batavia 4 Nov. 1664 en overleden aldaar 29 April 1691; 2e. 24 Juni 1692 met Suzanna Agnieta van Outhoorn, dochter van den G.G. Willem van Outhoorn en Elisabeth van Heyningen, geb. 3 Juli 1672, overl. 16 October 1703; 3e. 16 Nov. 1706 met Joanna Maria van Riebeeck, weduwe van Gerrit de Heere, raad-extraordinair van Indië en gouverneur van Ceylon, dochter van van Hoorn's opvolger, Mr. Abraham van Riebeeck en Elisabeth van Oosten. Het eerste huwelijk was kinderloos. Uit het tweede huwelijk werden geboren: Elisabeth Sara, 25 Juli 1693, overleden 14 Aug. 1705; Petronella Willemina, geb. 1 Mei 1697 en kort daarop overleden; Petronella Willemina, geb. 29 Juli 1698, gehuwd 1e. met Mr. Jan Trip, secretaris van Amsterdam en 2e. met jonker Adolf Torck (zie aldaar), vrijheer van Rozendaal etc. (op het kasteel Rozendaal bij Arnhem zijn thans nog tal van merkwaardige gedenkstukken van Joan van Hoorn aanwezig); Johanna Suzanna, geb. 26 Dec. 1701 en waarschijnlijk kort daarop overleden. Uit het derde huwelijk ten slotte werd den tweeden Febr. 1708 een zoon geboren, die spoedig overleed.

Van zijn portret bestaan prenten door D. Jonckman en Ph. v.d. Schley; schilderijen door C. de Bruin en verschillende onbekende kunstenaars in de paleizen te Weltevreden en Buitenzorg, in het Departement van Koloniën te 's Gravenhage en verscheiden particuliere verzamelingen.

Zie: Valentijn, IV, I, 335-338; de Jonge, Opkomst VIII, LXVIII-CXVI; M.A. van Rhede v.d. Kloot, De gouverneurs-generaal enz. ('s Grav. 1891), 73-75 en vooral F. de Haan, Priangan 1, Personalia 1-15.

Stapel