Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Helst, Lodewijk van der]

HELST (Lodewijk van der) of v.d. Elst, hollandsch portretschilder, geb. 2 Febr. 1642 te Amsterdam, zoon van Batholomeus v.d.H. (zie hiervoor). De bewering van D.C. Meijer (Oud-Holland II, bl. 239), dat er een tweede zoon met den naam Lodewijk zou geweest zijn, wordt weerlegd door de plaatsen in Bredius' Künstler-Inventare bl. 406 (in 1667 omtrent 25 jaren oud) en bl. 417 G. - 4 (in 1677, oud 32 jaar) welke beide denzelfden persoon betreffen. Toen zijn vader overleden was is L. spoedig bij zijn moeder Anna du Pire (in de Nieuwe Doelenstraat) gaan inwonen. Hij liet te voren, den 8en Jan. 1671, een inventaris van zijn bezittingen maken. Eenige jaren later, in 1674, gingen moeder en zoon een overeenkomst aan waarbij L. zijn moeder verder zou onderhouden en in 1676 verpandde zij hem al hare meubelen, wegens hetgeen zij hem nog schuldig was voor huisvesting en kost. Zij wijzigde toen ook haar testament zeer in zijn voordeel, met het gevolg, dat in 1680, een jaar na haar dood, een proces over de erfenis ontstond tusschen L. en zijn zwager, waarop 1681 een schikking volgde.

Een ander proces, waarin hij gewikkeld werd, nam een zeer onverwachte wending: in 1676 had hij een naakte Venus geschilderd, waarover Geertruid de Haes zeer gebelgd was, omdat zij - terecht of ten onrechte - meende daarin op onteerende wijze te zijn afgebeeld. L. had zich bovendien beleedigend over haar uitgelaten en zou haar huwelijksvoorstellen hebben gedaan. De verzoening van partijen werd dan ook met een huwelijk bezegeld, dat in Januari 1677 plaats had. Lodewijk gaf toen als zijn leeftijd op 32 jaar, terwijl zijn vrouw 24 was. In Januari 1680 werd een zoon geboren, In 1682 is L. ziek en vraagt de stedelijke regeering van Amsterdam verlof om 12 schilderijen in 1681 door hem gemaakt, in openbare veiling te mogen verkoopen ten einde uit de opbrengst zijn schulden te voldoen. Nadien is geen rechtstreeks bericht meer over hen tot ons gekomen. In 1684 schijnt hij overleden of althans uit Amsterdam vertrokken te zijn.

Houbraken getuigde van L. ‘dat hij zijn vader op het loffelijk spoor wel na stapte, maar te ver achter is gebleven om hem te gedenken’. L. heeft het schilderen zeker wel bij zijn vader geleerd. Het wil ons voorkomen, dat hij in de jaren na 1660 mede gewerkt heeft aan sommige portretten, die Bartholomeus' werkplaats verlieten voorzien van des meesters signatuur. Gelaats-boetseering en toets in sommige van bedoelde stukken van Bartholomeus herinneren aan die van een portret als van Adriana Hinloopen (1667). Te Sint-Petersburg (Hermitage) bewaart men het portret van een heer in zijn tuin (phot. in Starye Gody 1909 bl. 251), dat aan Bartholomeus wordt toegeschreven, maar wellicht door zijn zoon is geschilderd. Het Mauritshuis bezit het portret eener jonge vrouw (n. 545). dat wel eens aan L. wordt toegeschreven, maar mogelijk van zijns vaders of andere hand kan wezen.

[p. 758]

De kleur van L.'s doeken is glansloos, koud en paars. De schaduwen zijn zwaar. Zijn teekening is vast en verraadt ook in de kroesige drukke lijn den invloed van zijn voorbeeld. Ook de houding der figuren en der compositie zijn gelijksoortig als die in zijn vaders werk, alleen hebben L.'s figuren iets meer ruimte om zich heen. Zijn oeuvre zal niet groot geweest zijn, er is in elk geval weinig van hem bekend.

Een kleine teekening van 1663, in een album amicorum van Jacobus Heiblocq, een verwant van zijn moeder, bezit de Koninklijke Bibliotheek in den Haag.

Schilderijen: te Amsterdam (Rijksmuseum): zijn hoofdwerk, het portret van den admiraal Auke Stellingwerf (1670), de portretten van Adriana Hinloopen (1667) en van W. van de Velde de Jonge, alsmede (Academie van Beeldende Kunsten) het portret van den schilder en klokkenist M.S. Nuyts of Nouts (1670), dat in 1876 op de historische tent. te Amsterdam als n. 3225 als een beeltenis van Verbeeck prijkte; te Boedapest (Museum, Gemäldegalerie Palffy): een portret van Lucia Wybrands (1666); te Utrecht (Museum der Gemeente): het portret van een oude dame; te Wiesbaden zag Dr. Bredius bij O. Jourdain een stilleven van een kreeft met zuidelijk ooft (1669). Het laatste stuk en het portret van Stellingwerf zijn gemerkt met den naam, terwijl de bovenvermelde damesportretten van een monogram L.VH (aan elkaar) zijn voorzien. L. heeft van admiraal Stellingwerf blijkens de gravure daarnaar door A. Blotelingh, nog een tweede portret geschilderd, waarvan het verblijf thans onbekend is.

Ook komen enkele schilderijen in inventarissen en opveilingen voor, meestal in Amsterdam: 1664 inv. J. Larson; 1799, 21 Aug. veil. Amsterdam (n. 54) het levensgroot portret van een jongen man en een meisje, beide zittend, in een tuin (een groot stuk); 1867, 3 Sept veil. Stokbroo te Hoorn (n. 82) een officier (door ‘B. van der Helst de zoon’); 1882, 14 Mrt. veil. Methorst, Amst. (n. 31) een voluit gemerkt portret van een jeugdig heer in geel costuum; 1902, 28 Oct., veil. Westenberg, Amst. (n. 27) het portret van een jongeling met zijn hond (lichtdr. in veil. cat.) dat 1904, 10 Febr. (als n. 111) van de veil. Lutzen van Voort bij Lepke in Berlijn opnieuw werd verkocht.

Prenten naar zijn portretten: de reeds genoemde gravure van A. Blotelingh (Muller, Cat. Ned. Portr. n. 5148), en een litho van Braedt van Ueberfeldt, met foutief onderschrift, naar de beeltenis van M.S. Nuyts of Nouts (van Someren, Cat. Nederl. Portr. III, 1891, n. 5727).

Zie: Schildersregister van Dr. J. Sysmus van omstr. 1669 (gepubliceerd in Oud Holland XII, 1894 bl. 163); Houbraken (1719) II, bl. 10; Campo Weyerman II (1729), bl. 123; van Eynden en van der Willigen I, (1816) bl. 398; Immerzeel II (1843); H.W. Singer, Künsterlexikon II (1896). Zij allen vermelden slechts den naam van L., maar geen nadere bizonderheden. C. Kramm, De Levens enz. II (1859), bl. 669; Allg. Deutsche Biogr. X, 710; Oud-Holland IV (1886), bl. 239-240, XI (1893), bl. 34; Bredius, Künstler-Inventare I, bl. 328, II, 407, 418, VII, bl. 106.

de Gelder