Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Heer, Pieter Otto Coenraad Vorsselman de]

HEER (Pieter Otto Coenraad Vorsselman de), geb. te Valburg (Geld.) 20 September 1809, overl. 26 December 1841 te Utrecht. Zijn vader, Jan was predikant te Valburg; zijn moeder heette Frederica Wilhelmina Verweij. In 1821 werd zijn vader te Geertruidenberg beroepen; in 1823 deden zijn ouders hem te Kuilenburg op de latijnsche school van den rector Balfoort, ten wiens huize hij verbleef. In 1826 werd hij aan de universiteit te Utrecht ingeschreven als student in de theologie, behaalde het accessit op eene prijsvraag der litteraire faculteit, en ging al spoedig over naar deze faculteit. Destijds moesten de studenten in de letterkunde ook een wiskundig examen afleggen; zoo kwam de H. in aan-

[p. 741]

raking met professor Moll, en deze bracht hem eigenlijk tot diepergaande wis- en natuurkundige studie. De klassieke schrijvers bleef hij evenwel lezen en hij trachtte bepaalde moeilijke plaatsen met behulp der moderne natuuren sterrekunde te verklaren.

Als student waardeerde hij vooral den philoloog Tiberius Hemsterhuis. Bij professor Simons kwam hij veel aan huis; en diens lierzang Vergeet uw afkomst, o Bataven! heeft hij in vloeiende latijnsche verzen overgezet (zie de Utrechtsche Studenten- Almanak van 1832). Eene verhandeling over de quadratuur van den cirkel, welke hij schreef, in antwoord op een prijsvraag der groningsche hoogeschool, werd bekroond en uitgegeven 1832. Onder zijn academievrienden waren A.H. van der Hoeve en Mr. B.W.A.E. Sloet tot Oldhuis, welke laatste een levensschets van hem schreef. Toen de belgische opstand uitbrak (1830) was de H. een der oprichters van het vrijwillige jagerscorps der utrechtsche studenten en werd daarbij onmiddellijk tot sergeant-majoor benoemd. De administratie van het jagercorps heeft hij zeer goed gevoerd; bij plechtige gelegenheden hield hij de toespraak. Nadat de compagnie jagers weer terug was, ontving de H. de Militaire Willemsorde.

Den 22en April 1833 promoveerde hij tot doctor in de wis- en natuurkunde op eene openlijk verdedigde dissertatie De fractionibus continuis. Den volgenden dag reeds ging hij op studiereis, vergezeld van zijn vriend J.P.G. van Casteel. De schrandere opmerkingen over menschen en dingen, welke hij tijdens die reis maakte, vermeldt Sloet tot Oldhuis in zijn Levensschets. Door Duitschland en Zwitserland trok hij naar Italië, welk land het hoofddoel van zijn reis was. Overal bezocht hij wetenschappelijke instellingen en geleerden en deed vele indrukken op. De beide vrienden zagen een uitbarsting van den Vesuvius en kwamen tot op Sicilië. De Heer maakte kennis met den abt Galanti, die een werk over Holland geschreven had; op bescheiden en tactvolle wijze heeft hij fouten in dit werk verbeterd en leemten aangevuld (zie Sloet blz. 67 vlg.). In de Bibliotheca Palatina te Florence ontdekte hij vijf latijnsche brieven van Christiaan Huygens aan kardinaal Leopold de Medicis (zie Sloet blz. 201 v); ook ontdekte hij een uittreksel van een der brieven van Chr. Huygens, geschreven door Ismael Bullialdus. Daar ontving hij het bericht, dat hij benoemd was tot professor in de wis- en natuurkunde aan de Illustre School te Deventer als opvolger van Jacobus Abraham Dompeling. Ofschoon hij gaarne nog langer in Italië had vertoefd en zijn nederlandsche vrienden hem dit aanraadden, reisde hij door Duitschland naar zijn vaderland terug, waar hij na een afwezigheid van 14 maanden zijne moeder weer vond te Geldermalsem; zijn vader was den 6en Mei 1829 gestorven.

Met grooten lust en ijver aanvaardde hij zijn ambt van professor en hield den 7en Nov. 1834 te Deventer eene oratie: De virium doctrina in physica disciplina rite adhibenda. Hij was een goed docent en wist met zijn studenten vriendschappelijk om te gaan zonder er zijn gezag bij in te boeten. In een stukje: Waarneming van de vallende sterren in den nacht van 12-13 November 1836, noemt hij de namen der studenten, met wie hij die waarneming gedaan had. Als physicus was hij empiricus: ‘de zinnen bedriegen ons niet, of wij hebben ook de middelen om dat bedrog te ontdekken’, schreef hij (Sloet, l.c. pag. 109). De toepassing der wiskunde op de

[p. 742]

verschijnselen der natuur achtte hij noodzakelijk. Met groote vlugheid van begrip zag hij het verband tusschen de natuurverschijnselen en de daarachterwerkende krachten. Maar de geschiedenis der exacte wetenschappen had hem geleerd om behoedzaam te zijn in het ongeloovig verwerpen, zelfs van volkspraatjes. Hij betreurde, dat de werken van Plinius den oude nog geen natuurkundigen uitlegger gevonden hadden en wenschte, dat ook de natuurkundige waarnemingen en bespiegelingen in de middeleeuwsche geschriften bestudeerd zouden worden. Hij was niet afkeerig van metaphysische overdenkingen. Hij werkte met een vlijt, die den bloei van de Illustre School zeer vermeerderde. Toen het physisch kabinet niet voldoende voorzien bleek van instrumenten, bood de H. aan het stedelijk bestuur eene jaarlijksche korting op zijn tractement aan, mits men hem 4000 gulden tot aankoop der noodige werktuigen zou verschaffen. Het gemeentebestuur nam dit aanbod echter niet aan, maar zorgde met de curatoren er voor, dat aan zijn verlangen werd voldaan. Hij was een der stichters van het kleine observatorium, en ‘de ziel en de levenskracht’ van het plaatselijke Natuur- en Scheikundige Genootschap. De utrechtsche universiteit verhief hem, honoris causa, tot doctor in de wijsbegeerte en letteren. Hij was lid van het Koninklijk Instituut van Wetenschappen van vele andere wetenschappelijke genootschappen en correspondent van de Academia Pontificia te Rome.

Voorts was hij curator van het opvoedingsgesticht van van Kinsbergen te Elburg, in welke functie hij zijn ruime paedagogische inzichten toonde, en directeur van het departement Deventer der Maatschappij ter Bevordering van Nijverheid. Ten behoeve van één enkelen leerling, H.A. Besier, schreef hij de Gronden der Zeevaartkunde, welk werk destijds als uitmuntend werd geroemd. Hij bleef ongehuwd, samenwonend met zijn moeder. Nog jong verviel hij tot zielsziekte, werd eerst verpleegd ten huize van zijnen vriend Baron Sloet, daarna te Utrecht, waar hij den 26en December 1841 plotseling stierf.

Van zijne hand verschenen: Responsio ad quaestionem: Detur succincta expositio praecipuarum methodorum, quae ad circuli quadraturam ducunt, (Groningen 1832); Specimen inaugurale de Fractionibus continuis (Utrecht 1833); Oratio de virium doctrina in Physica disciplina rite adhibenda (Deventer 1834); Note sur le Calcul de l' Inclinaison Magnétique in Bibliothèque Universelle (Nov. 1835); Levensberigt v.d. Hoogleeraar A.C.G. Suerman (Utrecht 1841); Over het Electro-Magnetismus als bewegende kracht in Meijlinks Nieuwe Schei-, Artsenijmeng- en Natuurkundige Bibliotheek dl. III (Dec. 1838) (hiervan een duitsche vertaling in Poggendorffs Annalen bd. XLVII, 1, 1839); Recherches sur quelques points de l' Electricité Voltaique (Dev. 1838); Over 't bepalen van den dag en datum der vaste en bewegelijke Feestdagen in Overijsselsche Almanak v. oudh. en lett. (1839); Gronden der Zeevaartkunde, enz. (Deventer 1840); Redevoering over de voordeden eener wetenschappelijke beoefening van handwerken en kunsten (Deventer 1841); Théorie de la Télégraphie Electrique avec la description d'un nouveau Télègraphe etc. (Deventer 1839; duitsche vertaling in Poggendorffs Annalen bd. XLVI, 1839); Iets over de ontdekking der Boekdrukkunst in Algemeene Konst- en Letterbode (1835); Electro-Magnetische Proefnemingen met gegoten ijzer (in hetzelfde tijdschrift 1836); Waarnemingen van vattende sterren in den nacht van 12-13 November (in hetz. tijdschr. 1836); Middel om van de

[p. 743]

Magneto-Electriciteit tot Chemische ontledingen zich te bedienen (in hetz. tijdschr. 1837); Over de Thermo-electriciteit van het kwikzilver in hetz. tijdschr. 1838 (vertaald in Poggendorffs Annalen en Sturgeoris Annals of Electric 1841); Iets over eene proef van Aug. de la Rive in Alg. Konsten Letterbode 1838 (vertaald in Poggendorffs Ann. en in Sturgeoris, Annals 1841); Iets over de bekorte manier tot het herleiden van Maansafstanden enz. in Alg. K.- en Letterb. 1839; Antwoord aan den heer Pilaar in hetz. tijdschr. 1840; Over de beoordeeling van mijne Gronden der Zeevaartkunde in den Gids van Oct. 1840.

Van zijn portret bestaan prenten door H.J. Backer, J.D. Steuerwald en J. de Lange.

Zie over hem: B.W.A.E. Sloet tot Oldhuis, Levenschets van P.O.C. Vorsselman de Heer, met bijlagen van de hoogleeraren J.F.L. Schröder en G.J. Mulder en den Heer S. van Delden (Deventer 1843); J.C. van Slee, De Illustre School te Deventer ('s Gravenhage 1916) pag. 175-176.

Mortreux