Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Hartsoeker, Nicolaus of Niklaes (1)]

HARTSOEKER (Nicolaus of Niklaes) (1), Hertsoecker of Hertsuycker. Data van geb. en overl. zijn onbekend. Zoon van Albertus Hartsoecker, hoofdschout te Kampen, uit een oorspronkelijk drentsch geslacht. Hij studeerde te Leiden, en werd gereformeerd predikant te IJselstein omstr. 1616, om zijne remonstrantsche gevoelens afgezet in Juli of Aug. 1619 (zie de beneden genoemde Acta III, 348). Hij weigerde 20 Nov. 1619 voor de Staten-Generaal de acte van stilstand te onderteekenen, waarop hij werd gebannen uit de graafschappen Buren (IJselstein behoorde tot de classis Buren) en Leerdam, en uit het gebied van IJselstein. Hij bediende in 1621 de remonstrantsche gemeente te Tiel, in 1624 te Brielle, Vlaardingen en Maasland, in 1630 en 1631 te Zegwaard, Zoetermeer en Bleiswijk, in 1632 te Zalt-Bommel (vgl. H.C. Rogge, Brieven enz. van Joh. Wtenbogaert III, 61; vgl. ook in dit deel op Henricus Leo) en daarna te Oudewater. Hier werd hij door de predikanten van de stad aangeduid als een gevaarlijk man. Wij weten niet hoe het verder met hem afliep, na hunne herhaalde requesten aan de stedelijke overheid (tot Febr. 1633).

Te IJselstein stond Hartsoeker, evenals Theodorus Boom te Beusichem en A.A. Huttenus te Buren, onder bescherming van Maria van Nassau, die bijvoorbeeld op hun beklag het besluit uit het classis-boek van Buren liet doorhalen, waarbij door de classis de onderteekening van de formulieren ook van hen werd geëischt. Vgl. over de kerkelijke toestanden in Zuid-Holland en in Gelderland (Buren lag daartusschen) F.S. Knipscheer, De invoering en de waardeering van de Geref. belijdenisschr. in Ned. voor 1618 (Leid. 1907) 111-147. Maria van Nassau, die de domeinen te Buren van haar broeder Phi-

[p. 717]

lips Willem bestuurde, zoolang hij in Spanje was, overleed echter 10 Oct. 1616 (zie dl. I, kol. 1300 v.). Philips Willem stierf 28 Febr. 1618. Nu erfde prins Maurits deze goederen (zie dl. I, kol. 1317; III, kol. 627). In de acta van de zuidhollandsche synode in Oct. tot Nov. 1618 te Delft (Acta III 291, 303) lezen wij hoe prins Maurits de drie genoemde predikanten had aangeschreven, ‘haer gebiedende dat sij sick schicken souden naer het uijtschryven des classis synodael’. Daarop waren Huttenus en Boom ter synode gekomen als ‘gecommitteerden’ en Hartsoeker, zooals het in de acta spottend heet: als ‘committent, preses ende scriba’. De synode wilde hen echter niet als hare leden erkennen. De ‘bedenckingen’ van Hartsoeker, die blijkbaar alleen maar als raadsman aanwezig was, werden met andere geschriften meegegeven aan degenen, die de synode zou afvaardigen naar de nationale synode te Dordrecht die aanstaande was (Acta III, 315 v.). Ter aanvulling deelen wij hier mede dat Huttenus zich nog tot Aug. 1620 te Buren als predikant heeft gehandhaafd. De zuidhollandsche synode was toen over dit ‘dilay’ zeer ontevreden (vgl. III, kol. 627; Acta III, 411, 421).

Christiaan Hartsoecker (zie vorig art.) is zijn zoon.

Zie behalve de in den tekst genoemde bronnen, de Acta uitgegeven door Reitsma en van Veen; de Bie en Loosjes, Biogr. Woordenb. van Prot. Godgel. in Ned. III, 552 v.; Kerkelijk Handboek (1910), Bijl. 172; Tideman-Rogge, De Remonstr. Broedersch (Amst. 1905) 213, 218, 238, 246, 265, 267, 339, 353, 355, 421.

Knipscheer