Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Goens, Rijcklof van]

GOENS (Rijcklof van), geb. te Rees (Kleef) 24 Juni 1619, overl. te Amsterdam 14 Nov. 1682, zoon van Volckert Boyckes van Goens, cornet van een comp. kurassiers in dienst der Staten-Generaal en van Hillegond Jacobsdr. Nadat zijn vader tot ‘commandeur van de soldaten’ in dienst van de O.l. Comp. was benoemd, vertrok de 9-jarige Rijcklof 3 Oct. 1628 met zijn ouders op het schip ‘Bueren’ naar Batavia, waar men 10 Juli 1629 aankwam. Een maand later stierf de vader, een jaar daarna ook de moeder, zoodat de 11-jarige zoon als wees te Batavia achterbleef ‘sonder eenige bysondere erffenisse als de hoope van Gods goedertierentheyt’. Op voorspraak van een oom, Boyckes van Goens, wordt hij reeds op zijn 12de jaar in dienst genomen bij Arent Gardenijs, Gouverneur van Cormandel, en vertrekt 9 Mei 1631 derwaarts. Na Gardenijs' repatrieering in 1634 keert v. Goens naar Batavia terug en wordt door van Diemen aangesteld tot assistent in de pakhuizen op ƒ 300 's jaars (1 Sept. 1634). Hier bleef hij vele jaren werkzaam, klom geleidelijk op tot onderkoopman (1639), koopman (1642), opperkoopman (1645), 1e opperkoopman van het kasteel (1651) en bewees intusschen op verschillende speciale zendingen belangrijke diensten aan de Comp. Zoo was hij van Juli tot Dec. 1644 hoofd van een gezantschap naar Palembang, Djambi en Djohor, ging in April

[p. 589]

1649 als commandeur over vier schepen naar straat Soenda, om twee genueesche schepen op te brengen, was van Sept. 1649 tot Jan. 1650 gezant en commissaris naar den koning van Siam en vervulde niet minder dan 5 maal (tusschen de jaren 1649 en 1654) de moeilijke en gevaarlijke functie van hoofd van het gezantschap naar den Soenan van Mataram. Op merkwaardig handige wijze wist ‘de lange kapitein’ met den wispelturigen Amangkoerat om te springen. In 1649 was hij tevens lid van den Raad van Justitie geworden, in 1650 tijdelijk toegelaten als geassumeerd lid in Rade van Indië, in 1653 benoemd tot president van de Weeskamer, terwijl hij 20 Jan. 1654 door Heeren-XVII werd aangesteld tot Raad-extra-ordinair. Vóór deze benoeming te Batavia aankwam, was hij 20 Sept. 1653 aangewezen als ‘expres-commissaris en commandeur over de navale macht en de militie-te-lande’ naar Ceylon, Wingurla en Guseratte. Deze opdracht werd een waar succes: in April 1654 overviel hij bij Wingurla een vloot van 65 kleine portugeesche handelsschepen en maakte er 40 buit, terwijl het hem tusschen 1 en 5 Mei gelukte nabij Goa een portugeesche macht van 5 zwaargewapende galjoenen totaal te vernietigen.

Na afloop van deze opdracht kreeg v. Goens 28 Oct. 1654 op verzoek ontslag, werd door G.G. en Rade met ƒ 4000 beschonken en vertrok als admiraal der retourvloot 28 Jan. 1655 naar het vaderland, waar hij 4 Sept. van hetzelfde jaar aankwam. Reeds vier dagen na aankomst leverde hij bij Bewindhebbers een ‘Vertooch wegens den presenten staet van de Generale Nederl. Geoctr. O.I. Comp.’ in; behalve den dank der vergadering kreeg hij daarvoor een gouden keten ten geschenke.

Na eenigen tijd verklaarde v. Goens zich bereid om andermaal als raad-extraordinair naar Indië te vertrekken, onder ‘expresse stipulatie’, dat de eerste ordinaris plaats in dien Raad voor hem zou zijn. Zoo vertrok hij 22 Nov. 1656 als admiraal der compagnie-vloot uit het Vlie en kwam, na in Maart en April als commissaris aan de Kaap te zijn werkzaam geweest, in April 1657 te Batavia aan. Daar was men juist bezig met de voorbereiding van een krijgstocht tegen de Portugeezen in Voor-Indië en v. Goens verklaarde zich bereid om de leiding op zich te nemen. Hij vertrok 6 Sept. d.a.v. als ‘Commissaris, Superintendent, Admirael en Veldoverste te water en te lande over de kusten naar Indië, Cormandel, Suratte, Ceylon, Bengalen en Malakka’. Ook deze tocht was zeer succesvol; achtereenvolgens veroverde hij Tutecorijn (1 Febr. 1658), Manaar (22 Febr.) en Jafnapatnam (21 Juni). Na door de indische regeering te zijn vereerd met een gouden keten en medaille, vertrok hij in Jan. 1659 als commissaris naar Ceylon, waar hij weldra zijn benoeming tot Raad-ordinair evenals die tot gouverneur van Ceylon ontving. 21 Juni 1661 legde hij dit laatste ambt neer en vertrok naar Batavia; onderweg bereikte hem te Paliacatta de opdracht om terug te keeren en de leiding van een nieuwen krijgstocht tegen de Portugeezen op zich te nemen. 10 Dec. veroverde hij nu Coulang (aan de kust van Malabar) en 15 Jan. 1662 Crangenoor (aan dezelfde kust gelegen). Doch Cochin, dat hij in Febr. en Maart belegerde, kon hij niet bemachtigen.

29 April 1662 gaf hij het gouvernement Ceylon aan Adriaan v.d. Meyde over, kwam 15 Juni d.a.v. te Batavia aan en vertrok weldra weer naar Cochin, waar hij 14 Nov. terug was. Na hevige gevechten moest de vijand zich 8 Jan. 1663 overgeven, welk voorbeeld kort daarop gevolgd werd door het nabijgelegen Porca. Na beëindiging van dezen krijgstocht werd v. Goens op zijn eigen uitdrukkelijk verzoek herbenoemd tot gouverneur

[p. 590]

van Ceylon, welk ambt hij 12 Mei 1663 aanvaardde, om het reeds 27 Nov. van hetzelfde jaar weer neer te leggen.

Van 30 Januari tot 6 Sept. 1664 bleef hij nu te Batavia; op laatstgenoemden datum vertrok hij wederom als gouverneur naar Ceylon. Elf jaar achtereen bleef hij nu in deze streken werkzaam; eerst als gouv. van Ceylon, tot 1672, toen hij als zoodanig werd opgevolgd door zijn zoon, Rijcklof van Goens de Jongere, om zelf gedurende de oorlogsjaren 1672-75 op te treden als superintendent, admiraal en veldoverste over Ceylon, Malabar en Cormandel. In deze functie gelukte het hem, in Juli 1672, een fransche vloot, die zich onder de la Haye bij een eiland in de baai van Trinquemale had versterkt, tot den aftocht te dwingen, waarbij hij 3 schepen, benevens het versterkte eiland, in handen kreeg. 1 Sept. 1673 raakte hij nabij Masulipatnam in een scherp gevecht met een engelsche vloot, bestaande uit 10 oorlogsfregatten; de Engelschen moesten vluchten en lieten 3 schepen in van Goens' handen.

Nadat de Franschen den 6den Nov. 1674 de versterkte stad St. Thomé (Cormandel) aan Anth. Pavilioen hadden moeten overgeven, keerde v. Goens kort daarop naar Batavia terug, waar hij 2 Juni 1675 aankwam en met veel eer werd ingehaald. Den 20en Oct. d.a.v. nam hij de belangrijke functie van Directeur-Generaal over van Nicolaas Verburgh, terwijl Heeren-XVII den 21en Oct. 1676 bepaalden, dat v. Goens, bij overlijden of vertrek van Maetsuycker, als diens opvolger zou optreden. Overeenkomstig dit schrijven koos de R.v.I. hem 4 Januari 1678, onmiddellijk na het overlijden van dezen, tot G.G., als hoedanig hij den 10den dier maand werd geauthoriseerd. Zijn wankele gezondheid noopte hem, reeds 11 Dec. 1679 ontslag te verzoeken; 12 Maart 1680 drong hij in een particulier schrijven aan Bewindhebbers daar nader op aan en 29 Oct. teekenden Heeren-XVII het besluit, waarbij hem dit ontslag op de meest loffelijke wijze werd verleend. 25 Nov. 1681 droeg hij zijn ambt over aan Cornelis Speelman en vertrok den volgenden dag als admiraal der retourvloot op het schip ‘'t Land van Schouwen’ naar patria. In Maart 1682 was hij nogmaals als Commissaris aan de Kaap werkzaam en kwam 29 Aug. van dat jaar te Texel aan. Zijn gezondheidstoestand liet zich toen zeer ernstig aanzien en reeds den 14den Nov. d.a.v. overleed hij te Amsterdam. Zes dagen later werd zijn lijk in de Kloosterkerk te 's Gravenhage bijgezet.

Rijcklof v. Goens heeft in zijn diensttijd verschillende belangrijke memories opgesteld (zie Bijdragen v.d. Taal-, Land- en Volkenkunde I, IV). Het bekendst is: Javaense Reyse, gedaen van Batavia over Samarangh na de konincklijcke hoofdplaats Mataram door den heer N.N. in den jare 1656 ...., welk geschrift in 1666 te Dordrecht is uitgegeven bij Vincent Caimax.

Driemaal is van Goens gehuwd geweest en wel: te Batavia op 13 Sept. 1640 met Jacomina Bartholomeusdochter Rosegaard (weduwe van den luitenant Jan Lievens), geb. te Leiden in 1616, overl. te Colombo 3 Jan. 1667; dan te Colombo op 17 Aug. 1667 met Esther de Solemne (weduwe van den Directeur van Suratte, Dirck van Adrichem), geb. in 1640, overl. te Colombo, 22 Juni 1668; en ten slotte te Colombo in 1672 met de 13-jarige Johanna van Ommeren.

Uit het eerste huwelijk werden vier zoons en één dochter geboren, van welke de laatste, evenals twee der zoons, jong zijn gestorven. De andere zoons zijn Rijcklof van Goens de Jongere,

[p. 591]

geb. te Batavia 11 Juni 1642, die in dienst van de Comp. opklom tot Gouv. van Ceylon en Commissaris-Generaal en 15 Mei 1687 op de terugreis naar Holland overleed; en Mr. Volckert van Goens, geb. te Batavia 20 Oct. 1644. Deze studeerde in Holland, was later Lid v.d. Raad van Justitie te Batavia, werd door Heeren-XVII naar het vaderland opontboden en keerde 16 Maart 1680 als Commandeur over twee retourschepen naar patria terug. Daar was hij later o.a. nog lid van de vroedschap van Schiedam. Uit het tweede huwelijk was in Juni 1668 te Colombo een dochter geboren, Esther Ceylonia van Goens.

Vondel bezingt een portret van hem door G. Flinck (1656); een door J.B. Weenix, met familie, kwam voor in de veiling v.d. Willigen, Haarlem 20 April 1874; een door een onbekende in een veiling te Amsterdam, 27 Febr. 1900. Zijn geschilderd portret door B.v.d. Helst, met familie (1656), is in 1864 in het Museum Boymans verbrand, een door J. Ovens, met familie (1650) is in het Museum te Haarlem. Voorts zijn portretten door onbekende schilders in de Paleizen te Weltevreden en Buitenzorg, in 's Rijks Museum te Amsterdam, in het Ministerie van Koloniën en bij den heer J.Th.J. van Goens te Herwen bij Zevenaar. Ten slotte vermeldt Moes een schilderij door N. van Musscher zonder zijn bron op te geven. Gegraveerde portretten door J.v.d. Schley en een onbekend kunstenaar.

Zie: M.A. van Rhede v.d. Kloot, De Gouverneurs-Generaal en Commissarissen-Generaal van Ned.-Indië 1610-1888, hist. geneal. beschreven ('s Grav. 1891), 59 tot 64 en de aldaar genoemde bronnen. Verder J. Aalbers, Rijcklof van Goens etc. en de Daghregisters van de jaren 1665-81 passim.

Stapel