Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Gabbema, Simon Abbes]

GABBEMA (Simon Abbes), zoon van Abbe Frederiks Gabbema en Aukje Hillebrants, geb. te Leeuwarden in October 1628, gest. aldaar in 1688. Daar zijn vader in 1635 wegens gepleegde malversatiën het land moest ruimen, was hij reeds vroeg van de vaderlijke zorg en leiding verstoken. In Leeuwarden heeft hij het onderwijs van den rector Henricus Codde genoten. Of hij in Franeker heeft gestudeerd, is onzeker. In ieder geval werd hij den 8en April 1651 te Leiden als student ingeschreven. Daar er onder zijn handschriften dictaten van Schoockius en van Gronovius zijn gevonden, kan hij ook in Groningen en in Deventer hebben gestudeerd, al komt hij in geen van beide academiesteden in het album voor. Vast staat in ieder geval, dat hij in 1649 in Groningen in het collegium politicum van Schoockius een disputatie heeft verdedigd, die zelfs gedrukt is. Na zijn verblijf te Leiden heeft hij te Utrecht gestudeerd; maar ook daar is hij niet in het album ingeschreven. Gepromoveerd schijnt hij niet te zijn; bewijs daarvan is althans niet geleverd; ook noemt hij zich later nooit doctor of magister. In Utrecht schijnt hij meer aan letterkundige dan aan rechtskundige studiën te hebben gedaan; reeds in 1654 gaf hij Petronius uit, waarop vijf jaar later zijn publicatie van Catullus, Tibullus en Propertius volgde. Die studies hadden echter even weinig te beduiden als zijn eigen dichtkunst. Reeds in 1656 gaf hij onderscheiden hoogdravende lofverzen uit in Rintjes' bundel Klioos Kraam, vol verscheiden gedichten, waarvan het eerste deel aan hem werd opgedragen. Later gaf hij nog uit Het Hooghe- Lied Salomons, in Rijm gestelt, dat door de tijdgenooten zeer werd geprezen.

In het algemeen schijnt men een hoogen dunk van zijn geleerdheid en werkkracht te hebben gehad. Anders is het niet begrijpelijk, dat de Staten van Friesland hem na het vrijwillig terugtreden van Dr. Arnoldus Copius den 30en April 1659 tot historieschrijver van Friesland benoemden. Het schijnt, dat hij daardoor ook de zorg voor de provinciale archieven kreeg; hij kreeg althans een groot aantal ‘boeken, brieven en instrumenten, den landschappe concernerende en toebehoorende’ in bewaring en in gebruik. Hoewel Gabbema zijn ambt tot zijn dood heeft bekleed, heeft hij als historieschrijver van Friesland niet veel tot stand gebracht. Als zijn eerste prestatie in deze functie kan men beschouwen zijn uitgave van Viglii Zwicheni ab Aytta Epistolae ad Joachimum Hopperum (Leeuwarden 1661). Daarop volgde de uitgave van Epistolarum ab illustribus et claris viris scriptarum centuriae tres (Leeuwarden 1663; 2e dr. m. appendix, Leeuwarden 1669), die voor de geleerdengeschiedenis vooral nog altijd waarde heeft. Maar daarmede was ook de historische productie van Gabbema ten einde. Wel gaf hij in 1681 een vermeerderde uitgave van de Rijmlerije van zijn vriend Gijsbert Japicks, maar hij deed dat op slordige wijze, een eigenschap, die trouwens ook zijn ander werk kenmerkt. Bovendien gaf hij in 1686 nog uit zijn Friesche Lustgaarde ofte Boom-, Heester-, Bloem- en Kruyd-Waarande, waarin op verwarde en onsamenhangende wijze zeer veel geleerdheid

[p. 539]

over plantkunde en daarnaast over oudheidkunde, niet alleen van Friesland, maar van geheel Europa wordt uitgestald.

Maar van eigenlijk historiewerk was bij Gabbema in de laatste dertig jaren van zijn leven weinig sprake. Hij is voortdurend bezig geweest aan het verzamelen voor een geschiedenis van Leeuwarden en van Friesland. Blijkens een gedicht van Gijsbert Japicks (Rijmterije, 91) was hij daarmede in 1659 reeds bezig. Schotanus bekortte in zijn Beschrijvinge van Frieslandt (1665) die van Leeuwarden, omdat Gabbema zich met zoodanig werk onledig hield. Gabbema heeft de vertraging en ten slotte het uitblijven van het werk geweten aan de regeering van Leeuwarden, die hem den toegang tot haar archief verbood. Niet onwaarschijnlijk moet dat verbod worden toegeschreven aan den zeer ongeregelden levenswandel van Gabbema, die ook in het algemeen de slordigheid van zijn werk wel zou kunnen verklaren. Aan zijn geschiedenis van Leeuwarden is Gabbema niettemin blijven werken; maar eerst na zijn dood werd zij door Tobias Gutberleth Jr., bibliothecaris der hoogeschool van Franeker, onder den titel Verhaal van de stad Leeuwarden (Franeker 1701; ook onder den titel Historie van Friesland, Franeker of Gouda 1703) uitgegeven. Het boek geeft de geschiedenis van Leeuwarden en daardoor ook min of meer van Friesland tot 1573; hoewel heel wat bronnen zijn bij elk ander gebracht, is Gabbema's geschiedenis van Leeuwarden een indigest boek, waarin de poging om Hoofts Historiën na te volgen, geheel heeft gefaald; het precieuse van Hooft is duistere en veelal onbegrijpelijke gedwongenheid geworden. Gutberleth gaf uit Gabbema's nalatenschap bovendien nog uit een boekje over Nederlandse watervloeden (Franeker 1703) en de Leevens Beschrijvingen van Sint Willebrord, S. Bonifaas en S. Aalberijk, eerste geloofsverkondigers in Nederland (Franeker 1705), die bij veel omhaal van geleerdheid weinig historische waarde hebben.

De beteekenis van Gabbema zou inderdaad vrij gering zijn geweest, zoo hij niet een bijzonder gelukkig verzamelaar was geweest, en bovendien, zoo zijn verzamelingen niet bewaard waren gebleven. Zijn geheele leven heeft hij blijkbaar veel genoegen gehad in het verzamelen van historische documenten; zoo heeft hij een omvangrijke collectie boeken en handschriften bij elkander weten te brengen. In zijn testament heeft hij zijn zuster Walkje aanbevolen om voor zijn boeken en papieren te zorgen. Bij testament vermaakte deze zuster van Gabbema, die in 1712 stierf, de schriftelijke nalatenschap van haar broeder tegelijk met het beheer van het Gabbema-leen aan de voogden van het Old-Burger-Weeshuis. In 1854 werd het Gabbemaarchief overgebracht naar de bibliotheek van het Friesch Genootschap; thans berust het in het St. Antoniegasthuis. Het is door Eekhoff niet afdoende beschreven in De Vrije Fries XI, 288 vlg. De verzameling bevat o.a. kronieken en andere historiebronnen van Friesland, oude friesche wetten, een groot aantal friesche en nederlandsche staatsstukken in origineel en in kopie van de dertiende tot de zeventiende eeuw, een gedeelte van het archief van Gerkesklooster, handschriften van Gabbema zelf, eindelijk een zeer uitgebreide verzameling origineele brieven van vorsten en staatslieden, maar vooral van geleerden en letterkundigen, een groot aantal kopieën van brieven van bekende geleerden aan Sibrandus Lubbertus, ten slotte origineele brieven van geleerden en letterkundigen aan Gabbema zelf. Behalve het archief-Gabbema bezit het Friesch

[p. 540]

Genootschap nog een verzameling Eruditorum Frisiorum .... epistolae manuscriptae collecta et scriptae manu S.A. Gabbema. De origineelen van al deze collectiën zijn natuurlijk van groote waarde; de kopieën van Gabbema zijn in het algemeen betrouwbaar. In Utrecht had Gabbema eenige relatie met Claudia Leonora van Arckell; het blijkt evenwel niet, of hij met haar gehuwd is geweest.

Een door A. van Halen vervaardigd miniatuurportret was in het Panpoëticon Batavum.

Zie: Eekhoff in De Vrije Fries XI, 273 vlg. (ook afzonderlijk, Leeuwarden 1867); Delprat in Kron. Hist. Gen. XI, 152 vlg.

Brugmans