Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Fruytier, Jacobus]

FRUYTIER (Jacobus), ‘naar men zegt’, uit het geslacht van Jan Fruytiers (zie dat artikel), zoon van Isaak Fruytier en Susanna Callaer, geb. te Middelburg 5 Juni 1659, overl. 23 Mei 1731. Over hem verscheen een lijkrede gehouden door Johannes Wilhelmius. Hij is in 1683 te Sluis gehuwd met Rebecca Coolbrand, en na haren dood hertrouwd met Agneta Sassenraad, die in 1753 overleed, 86 jaar oud. Alleen uit zijn eerste huwelijk had hij eene dochter, Maria, en een zoon Jacobus (geb. 1698), die in 1723 als predikant te Spijkenisse werd bevestigd door zijn vader (Predikaatsie over 1 Chron. 28:9, 10, Rott. 1723), en 16 Mei 1737 te Schoonhoven overleed.

Fruytier studeerde eerst te Middelburg en te Dordrecht (‘rector’ was aldaar Petrus Surendonck), daarna onder leiding van den predikant Melchior Leydekker te Renesse en Noordwelle. Hij volgde dezen in 1678 naar Utrecht, waar Leydekker tot hoogleeraar was benoemd. Na zijne studiën was hij predikant te Aardenburg (intrede 24 Aug. 1681), te Dirksland (intrede 8 Febr. 1688), te Vlissingen (intrede 30 Sept. 1691) en te Middelburg (5 Juli 1695 tot 18 April 1700). Zijn afscheid van daar verscheen in druk: Laatste Vaartwel .... uit Actor. 20:20-32 (Middelb. 1700). Nog stond hij te Rotterdam, sedert 25 April 1700 tot zijn dood.

Zeer weinig verkwikkelijk is de beschrijving van den door Fruytier gevoerden strijd tegen tegenstanders, die van alle zijden kwamen opdagen, te meer naarmate de strijd langer duurde en grooter aantal schriften in het licht zond. Een van zijne biografen schreef kort en goed: ‘Zóó vloeiden er vele schriften uit zijn pen, van welke het ons niet lust den titel af te schrijven!’

Wij verplaatsen ons in de jaren van den strijd tusschen Voetianen en Coccejanen. De val van Johan de Witt had wel de Voetianen omhoog gebracht, maar op hun verzoek aan prins Willem III om eene nationale synode, hopende daarmee de Coccejanen uit te bannen, zooals het in 1619 den Remonstranten overkomen was, ontvingen zij van dezen en de Staten van Holland alleen in 1694 eene ‘ordre ende reglement tot conservatie van de rust en vreede in de kerken dezer provincie’. In den strijd die hierna volgde trad ook Fruytier op. In 1707 deed hij lofwaardige pogingen om eene vereeniging van Voetianen en Coccejanen te bewerken met een geschrift: Dankadres aan de heeren van Til en d'Outrein (die zich over en weer met hatelijke boekjes in den strijd hadden geworpen). Fruytier uitte hierin: ‘een vredelievend maar ras verloochend streven’. D'Outrein schreef ‘Aenmerkingen’; Fruytier eene ‘Bescherming’ van het ‘dankadres’. Hij oogstte slechts ‘smadelijk stilzwijgen’, waarna hij ‘verkeerde in den vurigsten strijder voor de Voetianen’. In 1713 verscheen te Rotterdam: Sions worstelingen of his-

[p. 526]

torische samenspraken .... (Theol. Tijdschr. XLIV, 324v). De ‘ware Israëliet, Waerheijdt en Godvrucht’ worden hier sprekende ingevoerd. De inhoud ‘grenzenloos partijdig’ wekte hevige verontwaardiging, vooral om de wijze waarop over Oldenbarnevelt werd gesproken. Hij klaagt dat allerlei goddeloosheden doorbreken, dat bij velen ‘het heilig orakel der rede uitspraak mag doen tot zelfs over de goddelijkheid van de Schrift’. Ach, gaat hij voort: ‘die wijzen snateren zelfs dat de aarde draait en de zon stil staat, aldus de Schrift ondergravend .... Er is geen eind aan de ketterijen der verdorven filosofen, de volgelingen van Coccejus en Cartesius. Denkt aan Balthasar Bekker die den duivel, aan andere monsters die de zonde loochenen!’ .... Dr. L. Knappert schrijft: ‘Het boek is goed bedoeld, maar het fanatisme vlamt er hoog in op, en het verbaast ons niet dat de schrijver zich tot in den nacht hoorde toeroepen: Blaas alarm!’

Ook zijne geestverwanten waren van zulke hulp niet gediend. Zelfs kwam de schrijver onder kerkelijke censuur tot 1724, toen hij zijn leedwezen betuigde. Ook de pennestrijd, door zijn schrijven ontstaan deed ‘zijn toch reeds bedorven naam te meer schade’. In 1728 scheen de strijd pas uitgewoed en, zoo lezen wij, ‘wilde hij den Coccejanen de hand reiken’; maar niet dan nadat Fruytier tegen F.A. Lampe ‘verre van zachtmoedig’ was opgetreden in zijn De oude, goddelijke leere van de ware gereformeerde kerke aangaande God (Rott. 1728).

In 1729 volgde nog: Aanmerkingen tot verklaaringe en bevestinge van de oude, beproefde en goddelijke leere van de ware Gereformeerde Christelijke Kerke. Hoewel Lampe in 1729 gestorven was, deed Fruytier nog tegen hem verschijnen: Vervolg van de Aanmerkingen enz. tegens hetgeen bij form van disputen is opentlijk geleert door F.A. Lampe (Rott. 1730). Dit was zijn laatst verschenen werk.

Nog moeten wij vermelden dat Fruytier reeds in 1697 te Middelburg moest optreden tegen Jacob Verschoor. Van het door hen en anderen gehouden twistgesprek op 1 Maart 1697 is een verslag uitgegeven: Brief aan een vriend, behelsende een waeragtig verhael .... Vooraf en daarna gaf deze zaak ook aanleiding tot het verschijnen van twistschriften, te veel om op te sommen.

Behalve de genoemde werken gaf Fruytier nog vele geschriften uit. Wij noemen alleen zijne boekjes voor het godsdienstonderwijs die vele malen herdrukt werden, ja tot in 1862 en 1888. Zij heeten: Toegift aen de Christenjeugt, om haer te bewegen, om Salomons Raad gewillig aen te nemen; waer in gehandelt werd, van het wezen, en van de onsterfelijkheidt der Ziele; zijnde een vervolg van (wij noemen dus tevens dit, ook in 1724 voor het eerst verschenen werk) Salomons raedt aen de Jeugt, om te ontgaen de smarten van de Boze dagen, en lusteloze jaren des ouderdoms, zooals die voorkomt Eccl. XII: 1 (Rott. 1724). En: Groot voorregt van de Christenkinderen (Rott. 1726).

Zie: de Bie en Loosjes, Biogr. Woordenb. van Godgel. in Ned. III, 136-144; J. Reitsma, Gesch. van de Herv. en de Herv. Kerk der Nederlanden 3e dr. (Utr. 1916), 661, 667, 672-674. Wij volgden in ons verhaal het meest: L. Knappert, Gesch. der Ned. Herv. Kerk ged. de 18e en 19e eeuw (Amst. 1912) 11-14, 23v.

Knipscheer