Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Cornelisz., van Oostsanen Jacob]

CORNELISZ. VAN OOSTSANEN (Jacob), genoemd Jac. v. Amsterdam, schilder en houtsnijder, werd vóór 1480 geb. te Oostsanen en stierf vóór 18 Oct. 1533 te Amsterdam. Hij was de leermeester van Jan van Scorel. Vooral als houtsnijder is hij van beteekenis; karakteristiek zijn voor hem de vierkante koppen, het realistische ornament, bij zijne houtsneden de krachtige omtrekken, de weinig gebogen lijnen, terwijl de arceering in de schaduw dikwijls gekruisd is. Zijne schilderijen werden omstr. 1870-80 herkend door Waagen. L. Scheibler heeft een uitvoerige studie gemaakt van zijne werken in het Preuss. Jahrbuch van 1882.

Schilderijen van zijn hand bevinden zich o.a. te Amsterdam, Rijksmuseum: portret van een man 1533 (zelfportret?), Saul bij de heks van Endor 1506-26, Kruisiging van Christus, wellicht ook het drieluik met het H. Avondmaal (peinture sur verre); in de Nieuwe Kerk: 9 fragmenten in tempera of gouachen, voorstellende het Mirakel van de Heilige Stede; in de Begijnhofkerk: een beweening van Christus, wellicht is ook een tryptiek met H. Avondmaal aldaar van hem; 's Gravenhage, Mauritshuis: Salome met het hoofd van Joh. den Dooper, 1524; Utrecht, aartsbisschop. Museum: kruisiging, aanbidding:

[p. 332]

aldaar Mus. Kunstliefde: portret van een heer, 1533; Rotterdam, Mus. Boymans: Aug. v. Teylingen en zijne vrouw Judoca v. Egmont; Berlijn, verz. Kaufmann: H. Magdalena 1519, aanbidding der Koningen, 1520; Kopenhagen, Museum: David en Abigael; Cassel, Museum: Maria Magdalena en Christus, 1507, de drieeenheid, 1523; London, Nat. Galery: twee vleugels met S. Petrus en Paulus en schenkers; Berlijn, Kais. Friedr. Museum: Elis. v. Hongarije, Maria met kind en heiligen, Anna te drie; Wörlitz, Got. Haus: Christus' afscheid van Maria; Napels, Museum: geboorte van Christus 1512; verder in de musea te Weenen, H. Hieronymusaltaar, 1511, Straatsburg, Stuttgart, tryptiek, 1530, Gent, Brugge.

Houtsneden van zijn hand zijn o.a.: de ronde passie (met het wapen van Amsterdam), kruisdraging met omlijsting, H. Michael, versch. heiligen, voorstelling van het oude en nieuwe verbond, de sibyllen met de zonden en passievoorstellingen, het mirakel van Amsterdam, 1518, profeten, vlucht naar Egypte, apostelen, de Joodsche koningen enz. als ruiters, de graven en gravinnen van Holland eveneens te paard, enz.

Jac. Corn. versierde enkele boeken: Ritus ed. pasch.; olandus amstelredamus passio domini nostri 1523, hier begint een scoone stomme passy.

Teekeningen van zijn hand bevinden zich te Amsterdam, 's Rijks Prentenkabinet: S. Cristophorus(?) en S. Erasmus, aanbidding der koningen; Parijs, Louvre: Opwekking van den jongeling van Nain; ald. coll. Rodriguez: koningin van Scheba geschenken brengend aan Salomo; Berlijn, Prentenkabinet: voorstell. van het dogma van H. Avondmaal; Frankfort, Städ. Inst.: dood van Maria; Dresden, Prentenkabinet: de vrouwen onder het kruis; Weenen, Albertina: intocht v. Christus; Praag, verz. Lanna: onthoofding van Udo, bisschop van Maagdenburg.

Zijn zelfportret (?) is in het Rijksmuseum te Amsterdam.

Zie: C.v. Mander, het Leven der doorluchtighe nederlandsche en hoogduitsche schilders (Haarlem 1604); A.W. Weissman, De schilderijen in de St. Laurenskerk te Alkmaar in Elsevier's maandschr. 1911, no. 14-24; F. Waagen, Deutsche Kunstblatt 1855, 255, en Handbuch der deutschen u. niederl. Malerschule I (1862) 286/7; Woltmann u. Woermann, Gesch. der Malerei II (1882) 555; H.J. Wauters, Jac. Corn. Amst. (Brussel 1889): G. Galland, Gesch. d. holl. Baukunst (1890) 15, 496, 497; W. Schmidt in Kschr. XV (1880) 579; Gem. 14-16 Jahrh. samml. R.v. Kaufmann (Berlijn 1901); W. Bode, Repert. 1881, 298 en 1887, 44; C. Justi in Jahrb. Pr. K. II, 1881, 195; N. de Roever, in Oud-Holland 1884, 77, 1889, 4, 150, 1901, 129-33; L. Scheibler, Repert. 1887, 285, 1904, 551; M.J. Friedländer, Repert. 1903, 171; dez., Jahrb. 1909, 160; F. Dühlberg in Zeitschr. f. Bild. Kunst N.F. 1889-90, 276; dez. Frühholl. 1907; Neckar Zeit. 29. Jun. 1910; cat. Tentoonst. Brugge, 1902; cat. tentoonst. Düsseldorf 1904; J.F.M. Sterck in Oud- Holland 1895, 193; E.W. Moes in Oud- Holland, 1901, 129; E.W. Moes, aant. Rijks Prentenkabinet, afd. schilders; Cat. tent. Utrecht 1913; Cat. tent. 's Hertogenbosch 1913; Wurzbach, Niederl. Künstlerlexikon I, 339, II, 68; Hoogewerff, Ned. schilders in Italië in de XVIde eeuw 32-35; Thieme-Becker, Künstlerlexikon VII, 428; cat. Meisterwerke der K.G.G. zu Cassel; Cat. Kopenhagen 1904; Lafenestre et E. Richterberger, La Hol-

[p. 333]

lande; Meisterw. d.K.G.G. zu Haag; l'Art et les artistes 1906; Gaz. d. Beaux Arts 1907 I; Zeitschr. f.B.K. 1899 en 1910; G.v. Kalcken, Le Miracle d' Amsterdam (Haarlem 1909); cat. Weenen 1907; cat. Bonn 1914; cat. Budapest 1906; cat. Nat. Gallery I; cat. Gent 1906; A. Bredius en F. Schmidt Degener, Grossherz. Gem. Gal. Oldenburg (1906); Annales du Musée XV; A. Bredius, Meisterw. des Reichmuseum zu A'dam; Rec. Steengracht; Kunstchronik Mei 1923. Over fresken: G.v. Kalcken en J. Six, Peint. eccl. du moyen-age en Holl. 1906; Kunstw. 1907, 32. Over prentkunst: F. Brulliot, Dict. des mon. 1832, 19; Ch. Leblanc, Manuel de l'amateur d'estampes 1854, 61; H. Bartsch, Peintregraveur 1803, 21, VII, 4444; Heller-Andresen, Handbuch f. Kupferstichsammler I, 1870-73, 294; G.K. Nagler, Monogr. IV, 7, 29; P. Kristeller, Kupferstich u. Holzschnitt in vier Jahrh. 1911, 98, 315; C. Dodgson, Jahrb. Preuss. Kunsts. 1910, 40; J.D. Passavant, Peintre-graveur III, 24; E.W. Moes, aant. Rijks Prentenkabinet, afd. prenten; veilingscat.; Gem. Gal. Kaiser Friedr. Museum Berlin II. Over de teekeningen: M. Friedländer, Amtl. Berichte 1908/9, 50; Cat. tent. Utrecht 1913; K. Woermann, Handz. alter Meister in königl. Kupferstichkab. zu Dresden 1896; Handz. alter Meister im Städ. Institut za Fruukfnrt; Zeichnungen alter Meister in Kupferstichkab. zu Berlin herausgeg. v. F. Lippmann 1902; cat. Boerner 1899; C. Steinbart in Kunstchronik 23 Sept. 1921; F. Vermeulen in Onze Kunst XII, 1913, 188; D. Velius, Chronijk v. Hoorn, 1630; Ned. Spectator 1886; J. Six in Oud-Holland 1895, 98; C.A. Abbing, Beknopte Geschiedenis van Hoorn 1839.

J.M. Blok