Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Brouwer, Theodorus]

BROUWER (Theodorus), geb. te Beekbergen, gemeente Apeldoorn, 27 Juni 1811, overl. te Arnhem 12 Maart 1873 en aldaar op het R.K. kerkhof ‘Onder de Linden’ begraven. Hij was de zoon van Joachim Brouwer en Margaretha Heimerik. Om zich op den handel toe te leggen, werd hij eerst volontair bij de firma Wed. van Halteren te Arnhem. Spoedig vertrok hij echter naar het gymnasium te Deventer, studeerde daarna aan de latijnsche school te Gemert en van 1830-32 aan het college der Jezuïeten te Freiburg (Zwitserland). Voor herstel van gezondheid naar het vaderland teruggekeerd, voltooide hij zijn hoogere studiën aan de seminaria te 's Heerenberg

[p. 217]

en Warmond en ontving hier 20 Dec. 1834 het sub-diaconaat; 13 Maart 1835 werd hij te Oegstgeest diaken gewijd. 19 Sept 1835 door Mgr. C.L. de Wijkerslooth te Zwolle priester gewijd, werd hij in hetzelfde jaar benoemd tot kapelaan te Duiven, waar hij van 1843-46 tevens het deservitorschap waarnam. 7 Aug. 1846 volgde hij J.A. Godschalk op als pastoor te Pannerden; vandaar vertrok hij 19 Dec. 1848 naar de St. Walburgis te Arnhem als opvolger van Mgr. Willemsen. In Aug. 1853 werd hij deken van het dekenaat Arnhem, in 1858 kanunnik van het Metropolitaan Kapittel en 5 Dec. 1862 op verzoek van Mgr. J. Zwijsen door Paus Pius IX benoemd tot Geheim Kamerheer.

Het ambt van hoogleeraar aan de universiteit van Leuven, dat hem, nog pastoor te Pannerden, werd aangeboden, wees hij van de hand.

Mgr. Theodorus Brouwer was een merkwaardige persoonlijkheid, met groote gaven van geest en hart, bij Roomschen en andersdenkenden gevierd en bemind. Daartoe droeg niet weinig bij zijn kloek en mannelijk optreden, eenige maanden na zijn komst te Arnhem, tijdens de cholera-epidemie in 1849. Hij was werkzaam als weinigen. Daarvan getuigen: de verbouwing en versiering van de St. Walburgiskerk in 1853 en volgende jaren, de stichting van de Sociëteit St. Jan in 1853 (1903 opgeheven), van de St. Eusebiusparochie in 1858, van het tegenwoordige weeshuis Insula Dei in 1863, de krachtige stuw bij de oprichting van het St. Walburgishofje in 1873, de voorbereiding van een derde parochie in Arnhem (de St. Martinus van 1875).

Meer bekend bleef ‘deken’ Brouwer als redenaar van buitengewone gaven en als schrijver. Zijn redenaarstalent toonde hij voornamelijk bij zijn predikaties en onderrichtingen in de St. Walburgis en in de toenmalige bijkerk aan de Varkensstraat. Hij sprak o.a. een rede uit bij de eerste plechtige H. Mis van Dr. H. Schaepman Aug. 1867 in de St. Walburg te Arnhem, bij het bezoek aan Arnhem van koning Willem III in October 1870, op prins Frederik der Nederlanden, bij de begrafenis van Mgr. Willemsen in Aug. 1871. In een rede, Jan. 1894 door Schaepman gehouden in de Sociëteit St. Jan te Arnhem, getuigde deze: ‘een redenaar, die wanneer ik voor het wiemelend en woelig heden de oogen sluit, de verrukking is van mijn geest, die de scharen bekoorde in den echten zin des woords.’ Een flauw beeld daarvan geven de redevoeringen, door Mgr. Brouwer in druk gegeven: Leerrede bij de inwijding der St. Werenfriduskerk te Westervoort (Arnhem 1842); Feestrede ter gelegenheid der plechtige inwijding van de Kapel van Insula Dei (Arnhem 1863); Over het Gezag der Kerk, leerrede, uitgesproken bij de sluiting van het Provinciaal Concilie, gehouden te 's Hertogenbosch van 24 Sept. tot 5 Oct. 1865 (St. Michiels-Gestel 1865). Met het oog op de historische ontwikkeling der Katholieken en der Katholieke kerk in Nederland, ligt er in Brouwer's optreden als schrijver hoofdzakelijk een apologetische strekking. Achtereenvolgens gaf hij uit: De Symboliek, of Verklaring der leerstellige strijdpunten tusschen Catholijken en Protestanten, volgens derzelver openbare symb. geschriften door Dr. J.A. Möhler, uit het Hoogduitsch vertaald, naar de vierde verbeterde uitgaaf, 2 dln. (Rotterdam 1839); De Vraag: Zijn de zoogen. Broederschappen wel geschikt voor onze verlichte dagen? beantwoord (Arnhem 1841); Woorden van Jesus Christus tot het hart des jongelings, vrij bewerkt naar het Hoogduitsch (Deventer 1842); Het oude spook; in onze dagen op nieuw vertoond door J. Ellendorf in zijn geschrift: Is

[p. 218]

Petrus te Home en Bisschop der Christelijke Gemeente te dier stede geweest? bezworen door een Roomschen exorcist, met een voorrede van Th.Br. (Almelo 1843); Over het bestaan en het instituut der Jezuiten, naar het Fransch van Ravignan (Arnhem 1844); Dr. J.A. Stapf's Opvoedingsleer in den geest der Katholijke Kerk, naar de derde Hoogduitsche uitgave vrij bewerkt en met aanteekeningen verrijkt (Arnhem 1845, 2e dr. 1854); Beroep op het zedelijk gevoel mijner landgenooten, bij de aanvallen, welke de Katholieke Kerk in Nederland te verduren heeft (Arnhem 1852); Nalezing van de Beschrijving van Arnhem, door Mr. J.W. Staats Evers, vooral in betrekking tot de St. Martens-, St. Eusebius- en St. Walburgis Kerken (Arnhem 1869); Antwoord op den Open Brief van den Weled. Heer Mr. J.W. Staats Evers (Arnhem 1869, De Tijd 27 Jan. 1869); ook werden zijn artikelen in de Catholijke Nederlandsche Stemmen van 1837 in een brochure uitgegeven onder den titel: Gevaarlijke strekking van het openbaar onderwijs in Nederland ('s Hertogenbosch 1838); verder wordt door tijdgenooten aan hem toegeschreven - men zie hierover de Voorrede - Een Woord over Kerk en Kerkhervorming, of de Katholijke Kerk, gezuiverd van de blaam, Haar aangewreven, door den Predikant F.H.G. van Iterson in zijne Leerrede ter gedachtenis van de Kerkhervorming, uitgegeven te Arnhem, bij Is. An. Nijhoff door den Pastoor en de Kapellanen der R.K. Gemeente te Arnhem (Arnhem 1842). Ondanks zijn drukke werkzaamheden schreef hij bovendien tal van artikelen (soms met B. of T.B. onderteekend, meestal echter anoniem) in de Catholijke Nederlandsche Stemmen, later Kerkelijke Courant. Na den dood van le Sage ten Broek in Juli 1847 was hij er de eigenlijke ziel van, zooals blijkt uit de necrologie in dat blad verschenen (1873): ‘Toen in 1847 wijlen de verdienstvolle le Sage ten Broek onverwacht uit het leven werd weggerukt, was Mgr. Brouwer, toen pastoor te Pannerden, de man, die zijne geliefde Catholijke Nederlandsche Stemmen .... geruimen tijd alleen en met den grootsten bijval voortzette en daarin later trouw zijne, immer geestige opstellen bleef leveren.’ Daarvoor vond hij herhaalde malen steun o.a. bij den comte de Chambord. Brouwer was met hem bekend geworden tijdens diens verblijf te Arnhem (eerst in Hotel De Zon, daarna op Bronbeek, in 1859). Uit Frohsdorff en Venetië mocht Brouwer later herhaalde malen geldelijke bijdragen ontvangen tot voortzetting van de Kerkelijke Courant. Behalve aan dit weekblad zond hij ook bijdragen aan de Katholieke Illustratie en zijn anonieme bijdragen aan de Godsdienstige Tractaatjes van dien tijd ‘loopen tot in het oneindige’.

Uitstekende portretten vindt men in de Katholieke Illustratie 6e Jaargang no. 33; en in De Kerk en de Parochie van St. Walburgis, Gedenkboek enz. 1908 (zie de literatuuropgave).

Vergelijk over hem: J. Persijn, Dr. Schaepman I (Utrecht-Antwerpen 1912), 167 v.v.; Nieuwe Ysselbode 23, 30 Maart en 13 April 1873, (Zwolle 1873); De Kerk en de parochie van St. Walburgis te Arnhem: Gedenkboek bij het Eeuwfeest van de teruggave der Kerk 22 Juli 1908 (Arnhem 1908); Kerkelijke Courant, K.N.S., Necrologie van den Hoog Eerwaardigen Heer Mgr. Theodorus Brouwer (Zwolle 1873); Katholieke Illustratie 6e Jg. no. 33, 257 ('s Hertogenbosch - Amsterdam 1873); P. Albers, Geschiedenis van het herstel der hierarchie in de Nederlanden II (Nijmegen 1904) 399, 525, 527 v.: De Tijd o.a. 20 en 27 Aug. 3 en 11 Sept. 1852, 6 Oct. 1865,

[p. 219]

27 Jan. 1869 (Amsterdam); Het Centrum 18 Aug. 1892 en 1 Jan. 1894 (Amsterdam - Utrecht); De Katholiek 1842, I, 203, II, 448; 1843, II, 375; 1852, 146; 1866, 140, 142; 1874, 386 (over Godsdienstige Tractaatjes), ('s Gravenhage); Studiën, LXXV (Nijmegen 1911) 187; Het Katholieke Nederland 1813-1913, II (Nijmegen 1913) 62, 63; Archief van het Aartsbisdom Utrecht XL (Utrecht 1914) 340, 357, 361; A. Markus, Arnhem omstreeks het midden der vorige eeuw (Arnhem 1907), 277.

Knuvelder