Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Boreel, Adam]

BOREEL (Adam), geb. te Middelburg 2 Nov. 1603, overl. 1666 (volgens Hijlkema, a.w. I, blz. 12, aant. 4, in 1667), ongehuwd, zoon van Jacob Boreel, heer van Duynbeke en Maria Gremminck. Hoewel geen predikant, was hij een theoloog van beteekenis en had hij Latijn, Grieksch en Hebreeuwsch met ernst beoefend. Men verhaalt van hem, dat hij veel geld heeft verspild met het zoeken naar den Steen der wijzen. Wat zijne godsdienstige gevoelens aangaat, kon hij zich kwalijk voegen in het gareel van de gangbare begrippen. Zijne meeningen, zeide iemand, waren een mengsel van de dwalingen van Donatus, Franciscus Pucci, Faustus Socinus, Sebastiaan Franck en Eusebius Meisner, en betroffen vooral den tegenwoordigen staat van christendom en kerk. Geen enkele gemeente gaf het zuivere beeld van het ware Christendom. Wie het ernstig meende, behoorde welk kerkgenootschap ook te verlaten. Ja, het was ongeoorloofd aan eenige openbare godsdienstoefening deel te nemen. Alleen in particuliere samenkomsten kon het godsdienstig leven worden gekweekt. Daar kon de Bijbel gelden als eenige regel des geloofs en zouden volkomen vrijheid en gelijkheid kunnen heerschen voor allen. Dit noemde hij ‘de kerk der oogluiking’, die de grondbeginselen van het ware Christendom zou kunnen herstellen en uit hare tijdelijke verborgenheid te voorschijn zou treden als de alles omvat-

[p. 165]

tende kerk van Christus. Voor deze ‘kerk der ookluiking’ trachtte Boreel met grooten ijver aanhangers te winnen; hij slaagde, aanvankelijk althans, bij Remonstranten te Rotterdam en Vlaardingen, bij enkele Lutherschen te Kampen en Zwolle, zelfs bij Roomschen in Brabant door tusschenkomst van den adellijken geneesheer Jan Baptist van Helmond, heer van Merode, Oirschot, Roijenborch enz. (overl. 30 Dec. 1644). Boreel vertrok omstreeks 1646 naar Amsterdam, kwam daar in aanraking met Daniël van Breen en Michiel Comans, die met enkele anderen een kring vormden van vromen, en bij wie zich later Galenus Abrahams aansloot. Zij stichtten een zoogenaamd Rijnsburger college. De geschriften van Boreel werden bestreden door Joh. Hoornbeek, S. Maresius en den Lutheraan Frederik Reinman, welke laatste Boreel een atheïst noemde. Van hem moet afkomstig zijn de uitspraak: ‘Kennis zonder praktijk is een duivel; praktijk zonder kennis een schaap; samengevoegd is het een engel’. Boreel steunde Jacob Juda Leon, toen deze een model maakte van Salomo's tempel, dat eerst van Middelburg naar Amsterdam, later naar Londen gebracht werd.

Hij schreef anoniem: Merck-teycken om te komen tot kennisse van de ware en valsche Religie, Kerck ende Leeraren .... door C.A.B. (1633), (zie van Doorninck, a.w. n^o. 2956, kol. 304 en 724); voorts: Ad legem et ad testimonium sive erotematica propositio et deductio quorundam conscientiae casuum, praecipue de publico N.T. cultu, aliisque christianismo vel necessariis vel utilibus; exhibitis christianorum ecclesiis et coetibus illis, qui solam veteris et novi testamenti scripturam pro unico Fidei et Morum canone profitentur (1645).

Het volgende jaar schreef S. Maresius daartegen: De usu et honore sacri ministerii etc.; in 1653 Johannes Hoornbeeck, Apologia pro ecclesia Christiana non apostatica. Boreel schreef hierop: Pacis ecclesiasticae propenticum en Hoornbeeck wederom: Summa controversarium.

Voorts: Ontleedinge van de Peste der Sonde (Leyde 1655); Ad Sam. Maresium Autorem Mantissae libelli, cui titulus; dissertatio de usu et honore S. Ministerii in ecclesiis reformatis, Protrepticon (Amst. 1664); Vraag-stukken voorgestelt door den Hooggeleerden Theologant A. B(oreel) aan alle soodanige predicanten, die alsof Gesandten Gods waren sig een hooger als menschelijk beroep en authoriteit aanmatigen (Amst. 1664); Ernstige en gewigtige vraag-stukken voorgesteld door wijlen den Hooggeleerden Theologant A. B(oreel) aan alle Evangelische kerken (Amst. 1666), waarschijnlijk een herdruk van het vorige werk (vgl. van Doorninck, a.w., n^o. 5112); De Veritate historiae evangelicae concatenatio Aurea Christiana, sive cognitio Dei ac Domini nostri Jesu Christi (1677), vertaald als: De Christen gulden schakel, of de kennisse Gods ende onzes Heeren Jesu Christi (Amst. 1677); Tractatio de fraterna religione, inchoata in presentia Amicorum, Amstel. die 8 Sept. 1664, vertaald als: Onderhandelinge noopende den broederlijcken Godtsdienst, aangevangen in presentie der vrienden in Amsterdam den 8 Septemb. 1672(?), ms.; Scripta Adam Borelli posthuma quibus praefixus est ejusdem tractatus ad legem et testimonium, olim editus cum annexis in fine nonnullis aliis ad haec spectantibus (Cosmopoli, typis impressoris); 't Evangely volgens Mattheus, en de brief van Paulus aan de Romeinen in 't Grieksch, met een nieuwe Nederduitsche vertaaling, van woord tot woord onder het Grieksch gevoegt enz. (Amst.

[p. 166]

1693), met een voorrede en eenige bijvoegselen van W. Homma, zie Catal. Bibl. Doopsgez. Gem. te Amsterdam I, blz. 38.

In 1646 kreeg Boreel octrooi voor het drukken van een tekst van den Talmud. Hij heeft ook eenige verzen nagelaten, o.a. in Cl. Stapels, Lusthof der zielen (Alkm. 1681), blz. 294. Vgl. van Slee, a.w. blz. 368.

Zie: Visscher en van Langeraad, Het Protestantsche Vaderland I (1907), 500 v.; J.C. van Slee, De Rijnsburger Collegianten (Haarl. 1895), blz. 77, 135-143, 260, 268, 385, 406; C.B. Hylkema, Reformateurs I (Haarl. 1900), 12, 17, 89, 155, 372. II (Haarl. 1902), 333, 336; J.I. van Doorninck, Bibliotheek van Nederl. Anonymen en Pseudonymen ('s Gravenhage en Utr. 1870), n^o. 2956 (kol. 304, 724), n^o. 5112; Doopsgezinde Bijdragen 1900, 4.

Knipscheer