Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Betouw, Mr. Johannes in de]

BETOUW (Mr. Johannes in de), zoon van Gisbertus in de Betouw en Catharina van Borgel, die een achterkleindochter van Smetius was, geb. te Nijmegen 7 Jan. 1732, gest. aldaar 11 Nov. 1820. Hij werd 8 Sept. 1749 te Leiden als student ingeschreven, waar hij ook, 21 Dec. 1753 promoveerde na verdediging van een proefschrift Ad legem Rodiam de jactu (L.B. 1753, 8^o). Hij oefende te Nijmegen de rechtspraktijk uit en was er lid van de vroedschap. In 1798 was hij lid der commissie voor het ontwerpen van een burgerlijk wetboek voor de Bataafsche republiek.

Maar zijn voornaamste werkzaamheid bewoog zich op historisch en archaeologisch gebied. Evenals zijn voorvader Smetius verzamelde hij zeer vele nijmeegsche oudheden, zoodat hij langzamerhand een aanzienlijk museum vormde, dat een der bezienswaardigheden van Nijmegen was. Na zijn dood is het ongelukkig verkocht en verstrooid. Wel heeft In de Betouw zijn belangrijke archaeologische bibliotheek vermaakt aan de universiteits-bibliotheek te Leiden. Behalve de studie van de romeinsche en germaansche oudheden had die van zijn vaderstad in het algemeen zijn voortdurende aandacht. Hij sloot zich ook daarin bij de onderzoekingen van Smetius aan. Diens Chronijk van de stad der Batavieren ... nevens de beschrijving van Nijmegen gaf hij uit: Vervolgd tot den jaare 1784 (Nijmegen 1784, 8^o) en later nogmaals Vervolg der kronijk van Nijmegen tot den jare 1818 (Nijmegen 1818, 8^o). Daarnaast publiceerde hij Annales Noviomagi oppidi olim Batavorum hodie primariae Gelrorum civitatis (Nijmegen 1790, 8^o; met vervolg, Nijmegen 1792, 8^o). Van zijn bijzondere studiën over Nijmegen zijn te noemen zijn Kerken en godsdienstige gestichten in Nijmegen (z.j. omstr. 1787, 8^o), Lotgevallen en eindelijke ondergang van den van ouds alom vermaarden burgt binnen Nijmegen (z.j. omstr. 1800, 8^o), dan zijn Wandeling om het Valkhof, eersten October 1817 (z.j. 1817, 8^o). Tot toelichting van zijn geschiedenis gaf hij uit Handvesten en onuitgegeevene charters behoorende tot de beschrijving en chronijk van Nijmegen. Vervolg der Handvesten van Nijmegen (Nijmegen 1785 (?) - 1789, 2 dln.).

Van zijn archaeologische studiën verdienen in de eerste plaats vermelding zijn inventarissen:

[p. 111]

Antiquitatum Romanarum et Batavicarum Neomagi et in agro Neomagensium suburbano erutarum indiculus (Nijmegen 1784, 8^o). Later verscheen zijn Vertaaling en korte uitlegging van de opschriften op altaaren en gedenksteenen der Romeinen, binnen en omtrent Nijmegen uitgegraven en op het raadhuis aldaar geplaatst (Nijmegen 1787, 8^o). Veel later gaf hij uit Romeinsche overblijfselen, opgedolven in den omtrek van Nijmegen, door italiaansche en fransche oudheidkundigen beoordeeld (Nijmegen 1819, 8^o). Bovendien heeft in de Betouw een groot aantal speciale studiën uitgegeven over romeinsche oudheden en in verband daarmede de geschiedenis van ons land ten tijde der Romeinen, o.a. een Commentatiuncula in C.C. Taciti Hist. Lib. V Cap. XIX ubi bellum Batavicum narrat a Cereale cum Claudio Civile gestum et exustum a Civile Batavorum Oppidum (Nijmegen 1785, 8^o). Afzonderlijke vermelding verdienen een reeks van monographieën over oudheidkundige onderwerpen, die hij uitgaf met brieven van zijn voorvader Smetius en van andere geleerden, o.a. De aris et lapidibus rotivis ad Neomagum et Sanctenum effossis G. Cuperi epistolae ex autographis editae (Nijmegen 1783, 8^o). De geheele reeks, zeven in getal, draagt het jaartal 1783; waarschijnlijk heeft zijn zoon G.C. in de Betouw (zie het vorig artikel) in deze en andere publicatiën mede de hand gehad.

In de Betouw was een zeer geleerd man van onvermoeide werkzaamheid en onverpoosde toewijding. Dat zijn kritiek niet op de hoogte stond van den modernen tijd, behoeft nauwlijks te worden gezegd. Niettemin is zijn werk van blijvende beteekenis geweest. Hij leefde in een tijd, toen de belangstelling voor oudheidkundige verzamelingen en studiën begon te verminderen, en voordat de nieuwe kritische richting zich baan brak. Karakteristiek is het, dat hij den afbraak van het Valkhof niet kon verhinderen; niettegenstaande zijn welmeenende pogingen stuitte hij overal op onverschilligheid voor dat hoogst belangrijke monument van het keizerlijk Nijmegen.

Zie: Saxe, Onomasticon, VIII, 424 vlg.; Westendorp en Reuvens, Antiquiteiten II, 287 vlg.; Kist en Royaards, Archief IV, 120 vlg. en de daar aangehaalde bronnen en werken.

Brugmans