Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Batelier, Jacobus Johannes]

BATELIER (Jacobus Johannes) of Watelier, geb. 1593, overl. 21 of 28 Juni 1672; studeerde aan het waalsche college der theologie te Leiden, preekte in de eerste afzonderlijke vergadering der Waalsche Remonstranten te Amsterdam in Jan. 1617; gereformeerd predikant te Kralingen (1617), nam zijn ontslag in 1618, afgezet door de zuid-hollandsche synode in 1619 (art. 76) onder het voorgeven dat hij, onzuiver in de leer, schuld had bekend en zijne gemeente verlaten. Bovendien had hij, zeide men, het pamflet Weeghschael enz. (van Jac. Taurinus, zie Duker, Gisbertus Voetius I, 200³ en II 48¹) in het Fransch vertaald, wat echter vermoedelijk Sam. Naeranus had gedaan. Sedert 1621 woonde Batelier te Leiden, waar hij aan studenten onderwijs gaf. In deze jaren lieten hij en andere Remonstranten niets onbeproefd om de Rijnsburger Collegianten voor de remonstrantsche zaak te behouden. Zij volhardden in deze pogingen met het grootste geduld en de uiterste lankmoedigheid, maar tevergeefs (J.C. van Slee). In Aug. 1632 verklaarde Batelier zich bereid de Remonstrantsche Broederschap te dienen. Zijne preek, op 20 Aug. in de Kleine Kerk te Rotterdam gehoord, gaf ‘zonderling genoegen’. In 1633 werd hij remonstrantsch predikant te 's Gravenhage. Hij was hier zeer gezien; zijn traktement werd eenige malen verhoogd, ook omdat hij een groot gezin had. In 1666 werd hij, met behoud van traktement, wegens zwakheid ontslagen.

Batelier was in de Remonstrantsche Broederschap een man van beteekenis. Vele jaren was hij, tot 1661, ontvanger van ‘het Algemeen Comptoir’. Op 7 Juni 1641 is hij door de directeuren van de Broederschap verzocht voort te gaan in het stellen van zijne aanteekeningen op de nieuwe translatie van het O. en N. Testament; op 26 Aug. 1642 besloot de broederschap dit werk door Simon Episcopius te laten overzien. Wederom deed zij hem op 31 Maart 1644 ter hand stellen de aanteekeningen van van Engelen en Snecanus op den nieuwen Bijbel, en werd hij aangezocht om het N. Testament, door de Contra-Remonstranten vertaald, te revideeren; zijne aanteekeningen werden uitgegeven. In de vergadering van April 1646 nam hij aan, de ‘notulen’ op Oud en Nieuw Testament, gesteld door Engelbertus (van Engelen) en Snecanus, bijeen te brengen en te doen drukken.

Op 6 Jan. 1634 werd een twistgesprek gehouden te Berkel tusschen een priester en den zoeterwoudschen kuiper Leenaert Cornelissen. Batelier was daarbij tegenwoordig en onderteekende althans (met: ‘J.B.’) de voorrede van het verslag van dit gesprek, gedrukt onder den titel: Waerachlich verhael van een disputatie gehouden te Berckel den 6en Jan. 1634 .... beschreven door een dienaer der Gem. J.Chr. bij den Remonstr. (Rott. 1634). Vgl. A.C. Duker, a.w. I, 346³; van Doorninck, a.w. n^o. 4764.

Al spoedig nadat Gisbertus Voetius op 3 Sept. 1634 als hoogleeraar te Utrecht was opgetreden, schreef Batelier zijn: Examen accuratum disputationis primae et quasi inauguralis D. Gisberti Voetii quam proposuit in illustri gymnasio Ultrajectino, ad pastores tolius provinciae et quoscumque theologiae studiosos, quibus id utile et gratum futurum, si pietatem amant, dubitari non potest (1634), dat naamloos verscheen. Wtenbogaert en Episcopius prezen dit werk zeer. A.C. Duker bespreekt het uitvoerig en schildert den langdurigen en heftigen strijd, daaruit voortge-

[p. 79]

komen. In 1637 verscheen, evenzeer anoniem ‘ter weerlegging van het laffe schotschrift, dat Gisbertus Voetius, professor in de godgeleerdheid aan Utrecht's academie tegen de Remonstranten had uitgegeven’ onder den titel: Thersites heautontimorumenos (1634) van de zijde van Batelier: Confutatio insulsi et maledici libri, quem adversus Remonstrantes edidit Gisbertus Voetius, theologiae in academia Ultrajectina professor, titulo Thersitis heautontimoroumeni (1637). In dit geschrift zegt Batelier o.a. dat hij noch onwettig noch overhaast zijn dienstwerk te Kralingen heeft verlaten en dat hij niet de vertaler is van de Balance (de Weeghschael, zie boven).

Nadat dit werk van Batelier pas eenige dagen verschenen was, trad Martinus Schoock openlijk tegen hem op met zijn Remonstranto-libertinus a cl. d. Gisberto Voetio th.d. et prof. in acad. Ultrajectina in Thersite heautontimorumeno αύτοϰατάϰϱιτος deprehensus in blasphemiis in Deum ac religionem, in calumniis et mendaciis .... (Ultraj. 1637). Schoock vaart heftig uit tegen Batelier en daagt hem ten slotte uit tot een openbaar twistgesprek, bijv. te Amsterdam, waar echter niets van gekomen is. Batelier antwoordde weer met: Gisberti Voetii doctoris, et professoris theologiae academia anti-Remonstrantico-libertinica, seu methodus disputandi adversus Remonstrantes; exhibita in tractatu cui titulus Remonstrantolibertinus (Ultraj. 1637), weldra gevolgd door zijn groot werk van ongeveer 500 bladzijden: Gymnasium Ultrajectinum seu disputationis theologicae, quae omnium prima Ultrajecti publice in illustri tunc gymnasio, nunc academia proposita fuit, examen accuratum, et ejusdem a capite ad calcem usque defensio. Opus vario argumento, et his temporibus utilissimum; in quo refelluntur omnes rationes adversus Remonstrantes prolatae .... (1638). Het boek is in 61 hoofdstukken een doorloopende bestrijding van wat Voetius in zijn Thersites had aangevoerd. De utrechtsche vroedschap heeft 24 Dec. 1638 het werk van Batelier verboden.

Voetius antwoordde met: Catechisatie over den catechismus der Remonstranten, tot naerder openinghe ende oeffeninghe voor hare catechumenen, als oock alle andere liefhebbers der waerheydt inghestelt door Gisbertus Voetius .... Hier bij zijn gevoeght eenighe disputatien ter selver materie dienende (Utr. 1641). Batelier schreef nu: Verantwoordinge tegen Gisberti Voetii Remonstrantsche catechisatie, dat is: een klare ontdeckinge en wederlegginge van sijne loose en lasterlijcke aenwijsingen inde Catechisatie over den Remonstrantschen catechismus gedaen tot nadeel insonderheydt van Jacob Batelier. Met eenen goeden raedt tot voor-kominghe en verminderinghe van twistingen aen de geenen die sulcke sijne geschriften, tot twisting streckende, lesen (Amst. 1642). Over de stemming, waarin Batelier met dit werk den strijd voortzette. leze men bij Duker (dl. II, bijl. XVII) een brief van Batelier aan Bartholomeus Praevostius, Remonstrantsch predikant te Amsterdam.

Vermeld moeten nog de volgende werken: Den rechten Utlech van Jacob en Esau .... ('s Gravenh. 1644), een deel van Batelier's ververklaring van Rom. 9, geschreven in 1618, daartoe gedrongen na hetgeen de engelsche godgeleerde Joseph Hall in de 15de zitting van de Dordtsche synode had gezegd over dit hoofdstuk. Na eenige tegenschriften hierop, o.a. van Abraham van der Heyden, antwoordde Batelier met: Het helder licht over Rom. IX .... (Rott. 1648); daarna in antwoord op Bern. van Wijngaarden, predikant te Leiden, met: De krachtige waerheyt van den rechten zin van 't 9de ende met eenen van het elfde

[p. 80]

cap. totten Romeynen ('s Gravenh. 1649); en eindelijk: Verklaringhe van de staet der Heydenen (1651).

Voorts: Lyckpredikatie uit 1 Thess. 4:13, 14 ('s Gravenh. 1658) na den dood van Arnoldus Geisteranus, overl. 28 Juni 1658; Christelicke aensprake tot betrachtinge van den grooten danck- en bededagh .... wtgeschreven den 25 Jan. 1651 (Rott. 1651); Korte en bondighe Verklaringh van de drie getuyghen, de geest, het water en het bloet (Hoorn 1672); Vindiciae Miraculorum .... op 23 Jan. 1672 voltooid, in 1674 te Amsterdam gedrukt (Batelier bestrijdt hierin Spinoza's Theologo-Politicus).

Zijn in 1654 door J. Westerbaen geschilderd portret is in de Remonstrantsche kerk te Rotterdam; het werd door H. Bary gegraveerd; een afbeelding komt voor in Die Haghe 1903, tegenover blz. 46.

Zie: Visscher en van Langeraad, Het Protestantsche Vaderland I (1907), 347 v.v.; J.I. van Doorninck, Bibliotheek van Nederl. anonymen en pseudonymen ('s Gravenh. en Utr. 1870), n^o. 190, 814, 1460, 3657, 4764, 5233, zie ook kolom 681 en 731; A.C. Duker, Gisb. Voetius (Leid. 1897-1915), registers; J. Tideman, De Rem. Broederschap, Biogr. Naamlijst .... (Amst. 1905) 37, 66, 68 v., 188, 221, 234, 272, 301, 330, 446; J. Tideman De stichting der Rem. Broederschap (Amst. 1871) I, 209, II, 283, 291, 321; J.C. van Slee, De Rijnsburger collegianten (Haarl. 1895) 38, 48, 393.

Knipscheer