Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Baster, Job]

Baster (Job), geb. 2 April 1711 te Zierikzee, gest. 6 of 7 Maart 1775 aldaar. Zijn vader was Adriaan Baster, zijn moeder Maria van den Houte; zij behoorden tot de deftige zierikzeesche families. Op 5-jarigen leeftijd verloor Baster zijn vader en werd toen als kind aangenomen door zijns vaders zuster, die getrouwd was met een voornaam koopman te Rotterdam. Hij kreeg van haar een goede opvoeding, bezocht het erasmiaansch gymnasium en beëindigde zijn schooljaren op 15-jarigen leeftijd met het uitspreken van een latijnsche lofrede op de geneeskunde in de Groote Kerk te Rotterdam. Vervolgens werd hij voor 2 jaren gehuisvest bij Dr. Willem Vink, lector in de genees-, heel- en vroedkunde aldaar, wiens lessen hij volgde en wiens sympathie hij won. Bij den hoogleeraar Johannes Jens zette hij zijn klassieke studiën voort en verwierf een groote vaardigheid in het spreken en schrijven van het latijn. In 1727 bezocht hij de hoogeschool te Leiden en studeerde er in de medicijnen onder leiding van Herman Boerhaave, Willem Jacob 's Gravesande, Berthoud Sigfried Albinus, Herman Oosterdijk Schacht; van deze leerde hij degelijke, proefondervindelijke natuurstudie. Meermalen bezocht hij Boerhaave te Poelgeest. Baster knoopte te Leiden vele vriendschapsbanden aan, zoowel met landgenooten als met vreemdelingen, hij sprak fransch, duitsch, engelsch, zweedsch en italiaansch. 31 Mei 1731 promoveerde hij tot doctor in de geneeskunde na een dispuut de osteogenia. In gezelschap van zijn vriend dr. Meinard van Visvliet, later professor aan het athenaeum te Middelburg, ging hij in Sept. 1731 naar Parijs, waar zij verder studeerden in de hospitalen ‘Hôtel-Dieu’ en ‘Saint Jacques’, in den plantentuin ‘le Jardin Royal’ en in de verzamelingen van le Vaillant en Tournefort. In 1732 vertrokken zij naar Engeland, maar het studeeren in de hospitalen was daar verboden. Echter kwam Baster daar in betrekking met sir Hans Sloane, den stichter van het British Museum, Dr. Mead, Peter Collinson, Philip Miller, welke relaties hij levenslang aanhield, terwijl die met de fransche geleerden allengs verflauwden en ten slotte ophielden. In Dec. 1732 vestigde hij zich als medicinae doctor te Zierikzee en nadat het hem gelukt was, eenige ongeneeslijk-verklaarde zieken te redden, werd hij aldaar een gezocht en bemind geneesheer.

Tijdens een hevige pokken-epidemie in Febr. 1773 was Baster, hoewel zelf gebukt onder lichaamslijden, dag en nacht in de weer. Voor het bezoeken van zijn patiënten droeg hij bepaalde

[p. 75]

kleederen, die hij dagelijks liet uitkloppen en luchten.

In 1735 huwde hij Jacoba de Kok; zij ontviel hem echter reeds in Juli 1737 door den dood. Met Jacoba Vink, jongste dochter van zijn voormaligen leermeester, hertrouwde hij den 12. Juli 1741. Zij overleefde hem, maar hun huwelijk bleef kinderloos, evenals het eerste.

Baster was een zeer werkzaam mensch, die ondanks zijn drukke praktijk veel deed aan studies en proefnemingen op natuur-historisch gebied en daarover vele brieven en verhandelingen schreef. Hij liet een grooten tuin met vijver aanleggen, welke vele buitenlandsche planten bevatte en waarin hij belangrijke proeven nam tot het aankweeken van nuttige granen, peulvruchten en boomen. Na eenige mislukte pogingen slaagde hij er in, om den chineeschen goudvisch of kin-yu in zijn vijver te acclimatiseeren; van daaruit heeft men dien siervisch over ons land verbreid. Hij vervaardigde kunstmatige grotten voor zijn tuin en maakte met schelpen ‘buffetten’. Van 1 Jan. 1752 tot eenige weken voor zijn dood teekende hij iederen dag den stand van barometer, thermometer en de windrichting aan. Hij schreef een lezenswaardige verhandeling over de zeeuwsche land- en tuinbouw en o.a. artikelen over schelpdieren, insecten, visschen enz. Bovendien schreef hij in zijn besten tijd maandelijks 22 à 29 brieven, in het nederlandsch, engelsch, fransch, latijn. Tot zijn correspondenten behooren o.a. Camper, Gaubius, Houttuyn, Vosmaer en ook Sloane, de Réaumur, Linnaeus. Door een onverklaarbare inwendige stoornis verloor hij het gezicht van zijn linkeroog (Dec. 1764); dit gemis drukte hem zeer. Zijn medische en biologische werken vonden waardeering: hij werd benoemd tot lid der Royal Society te Londen (Oct. 1737), van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen (15 Juli 1755), en van het Zeeuwsche Genootschap der Wetenschappen (28 Juni 1768). Als geneesheer en natuurkundige nam hij onder de geleerde Zeeuwen een eerste plaats in. Miller heeft de Calycanthus Floridus L naar hem ‘Basteria’ genoemd. Alle eerbewijzen ten spijt bleef Baster een eenvoudig en nederig mensch; hiervan en van zijn godsdienstigen aard getuigen zijn geschriften. Toen hij, belemmerd door het gemis van zijn linkeroog en door de gebreken des ouderdoms, zijn nauwgezette natuurstudiën zeer moest verminderen, schreef hij (12 Dec. 1771, brief aan te Water): ‘zelf niet veel meer kunnende metselen, is het mij lief, als ik als opperman maar wat kalk en steenmag aanbrengen.’ Met staatkundige en kerkelijke twisten liet hij zich weinig in. Eindelijk werd hij asthmatisch en stierf daaraan 6 of 7 Maart 1775.

Hij schreef: Dissertatio anatom.-med. de osteogenia (Lugd. Bat. 1731).

Verhandelingen voor de Royal Society in haar Philosophical Transactions: On the Worms which destroy the piles on the coasts of Holland and Zealand, dl. XLI, 276 (Abridg. IX, 12); Observations on an infant born with a bag full of water etc., dl. XLII, 277 (Abridg. IX, 235); On a monstrous foetus without any mark of sex, dl. XLVI, 479 (Abridg. XI, 1208); Observations on the corallines, polypus's etc. dl. L, 258; A dissertation on Zoophytes, Dl. LV, 108 (zie: General Index to the Philos. Transactions by P.H. Maty, Lond. 1787, p. 564).

In de werken der Keizerlijke Academie, de Acta Physico medica sive Ephemerides, Norimb. 1748,

[p. 76]

dl. VIII: De generatione et incremento ossium in corpore humano, p. 46; De generatione pilorum in corpore humano, p. 51; Curatio epitepsiae in sinistra manu oriundae, p. 54; Abscessus in puero quinque annorum, qui intra 24 horas os tibiae a sua epiphysi separaverat, p. 54; Fistula vesicae, triginta jam annos durans, intra 28 dierum spatium curata, p. 55; Nuclei prunorum deglutiti, mortem inferentes, p. 56; Hernia umbiticalis in hydropico causa mortis, p. 56; Duo ureteres in reno sinistro, p 57; Vomica putmonis feliciter ad agyrta curata, p. 57; Calculus sat grandis infra linguam excisus, p. 57; Oesophagi paralysis in virgine, p. 58; De abscessu in fronte, ex quo cum pure ipsa cerebri substantia prodibat, subsequente lethali eventu, p. 91; Excrescentia cartilaginea in ore post evulsionem dentis, p. 92; Femina, cui menses per ulcus fluebant, fitium sanissimum in lucem edit, subsequente ulceris consolidatione, p. 93; Fistula in inguine dextro, alimenta transmittens, ingravidatione curata, p. 93.

In de Verhandelingen uitg. d.d. Hollandse Maatschappij der Wetenschappen: De bereyding, werking en nuttigheyd van sommige hier te lande nog weinig in gebruik zijnde geneesmiddelen, dl. II, 13; Geneeskundige proeve over de lugt als oorzaak van veele ziektens en middelen om die best voor te koomen, dl. III, 37; Voortteeling en eijernesten van sommige hoorns en zee-insecten, dl. IV, 473; Een zeer ongemeen toevat aan den navel, dl. IV ‘Berichten,’ 26; Over het nuttig en schadelijk gebruik van het opium, dl. V, 437; Over de bekleedselen van de huid der dieren in 't algemeen en bijzonder van de schubben der visschen, dl. VI, 746; Over de zwaarlijvigheid, dl. VI, 767; Natuurkundige beschrijving van den kin-ju of goudvisch, dl. VII, 215; Natuurkundige gedachten over het gebruik der sprieten bij de insecten, dl. XII, 147; Tweede verh. over de bekleedselen v.d. huid der dieren, voornaamelyk van het hair, dl. XIV, 379; Welke boomen, granen, wortels, peulvruchten en planten, ons nog bij aankweeking onbekend, zou men met vrucht in ons land kunnen invoeren, en welke van degene, die wij bezitten, kunnen naar de gesteldheid der lucht en der gronden met het meeste voordeel tot voedsel van menschen en dieren in onze gewesten geteeld worden?, deel XIX, 161-277 (beantwoording van een prijsvraag, na zijn dood bekroond).

In de Verhandelingen uitg. d.h. Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen: Brief over den mislukten uitslag der tarw-teeld, volgens het voorschrift v.d. heer Miller, dl. III, 597; Meteorologische waarnemingen, 1772-1774, dl. III, 648 v., IV, 670 v.

In de Uitgezochte verhandelingen uit de nieuwste werken van de Societeiten der Wetenschappen in Europa verscheen van hem: Bedenkingen over de vuring van het zeewater, dl. VII, blz. 116.

Nog schreef Baster: Opuscula subseciva, de animalibus et plantis, 1752, in het Nederlandsch uitgegeven als: Natuurkundige uitspanningen, 2 dln. Haarlem 1762; Verhandeling over de voortteeling van dieren en planten, dienende tot verklaring v.h. stelsel v. Linnaeus (Haarl. 1769).

Voorts vertalingen uit het Engelsch: Martin, Proeven om de onderscheidene graden van warmte in de meeste lichamen te meten, te vinden in het Hollandsche Magazijn, verzameling van verhandelingen en waarnemingen over de meeste wetenschappen, deel III; J. Pringle, De voornaamste proeven over de septische krachten; Ph. Miller: Maandelijksche tuinoefeningen nevens eene inleiding tot de kruidkunde, Haarlem 1768, dat verscheiden malen werd herdrukt.

[p. 77]

Zie: J. de Kanter Phil.z., Levensschets van wijlen Dr. Job Baster in De Vriend des Vaderlands, deel 5, no. II, blz. 125 (Amsterdam 1831); F. Nagtglas, Job Baster. M.D., Een geleerde Zeeuw (Middelburg 1875).

Mortreux