Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Verveer, Jan]

VERVEER (Jan), zoon van Johannes (winkelknecht op 't West-Nieuwland) en Anna Maria van Alphen, ged. te Rotterdam 27 Aug. 1775, overl. 22 Aug. 1838, aan boord van Z. Ms. korvet Amphitrite op de terugreis van de kust van Guinea, heeft zijn land als krijgsman, koloniaal staatsman en diplomaat in velerlei gewichtige omstandigheden gediend. Hij opende zijn militaire loopbaan in 1796 als luitenant, en in 1797 als waarn. kapitein-kwartiermeester bij de halve-brigade gewapende burgermacht te Rotterdam. In Januari 1799 werd hij door invloed van zijn oom, schout-bij-nacht Story, benoemd tot secretaris en fiscaal van 's lands vloot, in welke functie hij tevens die van chef van den staf bij den vlootvoogd vervulde. De ongelukkige overgave van de vloot in de Zuiderzee aan de Engelschen, den 30en Aug. 1799, waarbij hij niet tegenwoordig was, omdat hij met een zending naar den Haag was belast, maakte een einde aan zijn korten diensttijd bij de marine.

Toen na den vrede van Amiëns de door de Engelschen veroverde koloniën (behalve Ceylon) werden teruggegeven, werd de vorige bewindhebber over de eilanden Saba en St. Martin, Mr. Willem Hendrik Rink, in zijn post hersteld. Hij keerde er terug in den rang van luitenant-generaal der eilanden St. Martin en Saba, waarbij Verveer hem als secretaris en ontvanger werd toegevoegd. In 1805 werd deze met een zending naar Holland belast, om op het ontslag van den gouverneur aan te dringen. Hij zelf keerde er in April 1806 als gouverneur en kommandant der troepen terug, waarbij hem in Mei 1809 nog het bewind over St. Eustatius werd opgedragen. Den 4en April 1808 sloeg hij een aanval der Engelschen op St. Martin af, ingevolge waarvan koning Lodewijk hem eene vereerende goedkeuring over zijn gedrag deed toekomen, en alle officieren, op dit eiland onder zijn bevel dienende in graad en rang werden verhoogd.

Den 10en Februari 1810 deden de Engelschen, na eene blokkade van 15 maanden, eene landing op St. Martin; Verveer weigerde om de voorgeslagen capitulatie te teekenen, waarop hij met het garnizoen krijgsgevangen werd gemaakt. Van alle Hollandsche en Fransche koloniën in Amerika was St. Martin het laatste eiland, hetwelk in handen der Engelschen geraakte. In Aug. 1812 werd Verveer door de lords der admiraliteit uit zijn krijgsgevangenschap ontslagen, uit aanmerking dat zijn broeder, Jacob Verveer, toen dienende aan boord van het vlaggeschip van het eskader onder admiraal de Winter, met groot gevaar voor zichzelf, de equipage van het voor Texel gestrande Britsche fregat ‘The Manilla’ had gered.

Hij verkoos niet in franschen dienst over te gaan, bleef dus voorloopig ambteloos; doch nauwelijks had, bij den opstand tegen het fransche bestuur, Kraijenhoff den 24en Nov. 1813 het commando over Amsterdam aanvaard, of Verveer kwam zijne diensten aanbieden. Hij werd onmiddellijk tot kolonel en aide-de-camp van den nieuwen gouverneur aangesteld, dien hij vergezelde bij het beleg van Naarden; voor de overgave dier vesting (12 Mei 1814) was hij als onderhandelaar opgetreden. Op zijn verzoek werd hij in zijn rang, aanvankelijk bij den staf van het 1e militaire arrondissement (standplaats Amsterdam) gehandhaafd. Hoezeer de koning zijne diensten op prijs stelde, bleek wel daaruit, dat onder de eerste benoemingen tot ridder in de Militaire

[p. 1013]

Willemsorde (8 Juli 1815), ook de zijne voorkwam.

In Augustus 1815, dus na afloop der groote krijgsverrichtingen, was hij chef van den staf der 2e divisie van de reserve-armee, waarvan het hoofdkwartier zich te Mons bevond; 1 Febr. 1819 werd hij benoemd tot chef van den staf in het 5e Groote Militaire Commando, met standplaats Maastricht. Deze betrekking is hij blijven waarnemen, totdat hij, 11 Maart 1825, ter beschikking werd gesteld van den luit.-gen. Kraijenhoff, destijds inspecteur-generaal der fortificatiën, aan wien door den koning was opgedragen, met eenige officieren, voornamelijk van de genie, in commissie naar de West-Indiën te vertrekken, ten einde advies uit te brengen over het in staat van tegenweer brengen van Curaçao op zoodanige wijze, dat het als een tweede Malta en, in geval van oorlog, als eene veilige schuilplaats voor de Nederlandsche handelsschepen zou kunnen worden beschouwd. 18 September van dit jaar kwam de commissie terug. Verveer, die eene statistieke en politieke memorie, de geheele kolonie betreffende, had opgesteld, bleef nog eenigen tijd ter beschikking van Kraijenhoff, om behulpzaam te zijn bij het uitwerken van het in te dienen verslag; doch in het volgend jaar wachtte hem eene zelfstandige opdracht, weder naar Amerika, van geheel anderen aard.

In 1826 zou te Panama een congres gehouden worden van de nieuw opgerichte republieken van Zuid- en Middel-Amerika. Uitnoodigingen om zich daarbij te vertegenwoordigen, waren gezonden aan de Vereenigde Staten van Noord-Amerika, aan Engeland, aan Frankrijk en aan de Nederlanden. Ofschoon Willem I niet aanstonds voornemens was, om die nieuwe staten te erkennen, achtte hij het niettemin geraden, om iemand daarheen te zenden, die zonder officieele opdracht zou kunnen nagaan, in hoeverre het wenschelijk zou zijn, connectiën aldaar aan te knoopen. Verveer werd daartoe als de geschikte man beschouwd en zoo ontving hij eenvoudig eene commissie tot het doen eener reize naar de West-Indiën. Als secretaris werd hem de 1e luitenant Mattheus Simon toegevoegd, en hem werd de geheime instructie gegeven, ‘om te zien wat zijne hand te doen vond voor onzen handel op die gewesten’. In het begin van Juli 1826 zeilde hij de haven van Chagres op de landengte van Panama binnen, waar hij vernam, dat het congres verlegd was naar Tahupajo, een stadje in Mexico. Hij vertrok mede daarheen, ofschoon hij in zijne brieven vermeldde, dat aldaar ‘koortsen in alle kleuren en karakters’ heerschten. Rechtstreeksche onderhandelingen kon hij - inmiddels tot generaal-majoor bevorderd - ingevolge zijn beperkte opdracht niet voeren, maar hij werd er gepolst over het plaatsen van een Guatemaliaansche leening van 7 millioen piasters in Nederland en hij vernam, dat er plannen aanhangig waren tot het graven van een kanaal door Nicaragua, ter verbinding der beide oceanen.

Dit laatste punt uit zijne rapporten had 's konings aandacht inzonderheid getrokken, en toen Verveer in December 1827 terugkeerde en de bevordering van dit plan aanbeval, vond dit bij Willem I zooveel instemming, dat deze het door eene commissie van ingenieurs en officieren van de genie wilde doen onderzoeken. Verveer zou daarvan aan het hoofd staan, doch het werd raadzaam geacht, hem vooraf alleen, slechts vergezeld van een secretaris( (waartoe jhr. Bangeman Huygens bestemd werd), te doen vertrekken, ten einde besprekingen te openen en der commissie den weg te bereiden.

[p. 1014]

Begin Juli 1828 zeilde Verveer met zijn nieuwe opdracht weder uit; in Februari 1829 kwam hij over New-York te Guatemala aan. Na zijn eerste rapporten werd hem aan het einde van 1829 opgedragen, om te onderhandelen over den aanleg van het bedoelde kanaal en over het sluiten van een tractaat van vriendschap met de federatieve republieken; doch toen men het volgende jaar bemerkte, dat hij niet verder kwam en de zaak op de lange baan scheen te schuiven, werd hem aangeschreven, dat hij in Juli 1831 moest teruggekeerd zijn, zooals ook geschiedde. Zoo was dan dit grootsche plan, om in de 1e helft der 19e eeuw door Nederlandsch kapitaal en techniek het totstandkomen van een Nicaraguakanaal te bevorderen, op niets uitgeloopen.

Eenige jaren later werd bij kon. besl. van 11 Mei 1836 aan Verveer andermaal eene gewichtige zending opgedragen, nu naar de kust van Guinea, waar de onze nederzettingen omringende Negervolken herhaalde malen vijandelijk tegen ons gezag waren opgetreden. In Juli 1837 teruggekeerd, werd ingevolge zijn advies besloten tot het uitzenden eener expeditie, waarover het bevel aan hem werd toevertrouwd. In April 1838 vertrok hij met eenige schepen en eene geringe troepenmacht daarheen; den 9en Juli ankerde de ‘Rhoon en Pendrecht’ voor het fort St. Antonie aan de kust; het gelukte Verveer met behulp van bevriende stammen, den onder de negers uitgebroken opstand te dempen; het hoofd van de ahantasche bevolking, Bonsoe, werd gevangen genomen en terechtgesteld, en met den koning der Ashantijnen werden voordeelige handelsbetrekkingen aangeknoopt.

De opperbevelhebber bleek echter tegen de vermoeienissen en tegen het klimaat niet meer bestand te zijn. Op den 10en Aug. werd hij bedlegerig, tengevolge waarvan de kommandant der marine, kapitein-luitenant ter zee Tengbergen, de laatst te nemen maatregelen moest treffen. Verveer werd ziek aan boord van de Amphitrite gebracht, die den 21en Aug. naar het vaderland onder zeil ging; doch reeds den volgenden dag gaf hij den geest. Men hoopte aanvankelijk het lijk naar Nederland te kunnen overbrengen; doch met het oog op de gezondheid van de equipage werd hiervan afgezien en werd het den 3en Sept. overboord gezet.

Zie over hem de verhalen van de overgave der bataafsche vloot in de Zuiderzee aan de Engelschen den 30en Aug. 1799, vooral de Verantwoording en verdediging van Cornelis de Jong (Haarlem 1804) I, 63 v.v., en de Verantwoording van Samuel Story (Amsterdam 1805), I. 76 v.v.; M.D. Teenstra, De Nederlandsche West- Indische eilanden (Amsterdam 1837) II, 282-284; Mr. H.W. Tydeman, Levensbyzonderheden van den luit.-generaal, baron C.R.T. Kraijenhoff (Nijmegen 1844), 114, 287, 308; Historisch Gedenkboek 1813 (Haarlem, de Erven F. Bohn 1913), naamregister; Kraijenhoff, Extract uit het verbaal van den Inspecteurgeneraal der Fortificatiënvan 1814-1827 (Nijmegen 1840), 172, 184, 189, 204, bijl. I. 3, 17, 18; H.T. Colenbrander, R.G.P. IX¹, Inl. XII, voorts bl. 27 en 28; IX², 346, 504-507, 515; dez., Gedenkschriften van Anton Reinhard Falck, naamregister; Nieuwe Rotterdamsche Courant 17 en 18 Dec. 1912: Mr. Th. Heyligers, Oude Nederlandsche kanaalplannen door Midden- Amerika; De Militaire Spectator 1839, 104-112: Togt naar de kust van Guinea in de maanden Junij, Julij en Augustus 1838 door J.C. van Rijneveld. Verder samengesteld met behulp

[p. 1015]

van een staat van dienst en inlichtingen van het krijgsgeschiedkundig archief.

Koolemans Beijnen