Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Tideman, Dr. Bruno Johannes]

TIDEMAN (Dr. Bruno Johannes), geb. te Amsterdam 7 Aug. 1834, overl. aldaar 11 Febr. 1883, was de zoon van Bruno Tideman, notaris en Geertruid Heemskerk. Na zijne opleiding aan eene lagere school en het gymnasium in zijne geboorteplaats genoten te hebben, werd hij in Sept. 1851 cadet van het wapen der genie voor Oost-Indië aan de militaire akademie te Breda. In 1853 achtte de regeering het noodig, dat het corps ingenieurs der marine eenige uitbreiding zou ondergaan. De opleiding voor dit vak had eveneens aan genoemde akademie plaats; terwijl daar toenmaals ook de voor zeeofficier bestemde adelborsten opgeleid werden, werd Tideman als de bekwaamste onder de cadetten hiervoor uitgekozen; hij werd met ingang van 1 Sept. 1853 benoemd tot adelborst voor den scheepsbouw. Hij werd na aan het eindexamen der akademie voldaan te hebben, bij Koninklijk besluit van 9 Aug. 1855 met ingang van 1 Sept. d.a.v. benoemd tot aspirant-ingenieur der marine. Zijne eerste dienstjaren bracht hij te Vlissingen door, waar hij bij besluit van 1 Sept. 1858 met denzelfden datum ingenieur 2e klasse, en met voorbijgang van een tweetal zijner ambtgenooten bij Koninklijk besluit van 19 Febr. 1860 met ingang van 1 Mei d.a.v. ingenieur 1e klasse werd, terwijl hij met 1 Mei 1863 als eerstaanwezend ingenieur te Vlissingen optrad. Bij Koninklijk besluit van 20 Juni 1864 werd hij met ingang van 1 Juli d.a.v. benoemd tot hoofdingenieur, een rang, die in den regel eerst op hoogeren leeftijd bereikt werd, wel een bewijs, hoe zijne groote werkzaamheid op prijs gesteld werd. De minister van Marine droeg hem bij beschikking van 27 Apr. 1865 eene reis naar Engeland op, teneinde het toezicht te houden op den bouw van het ramtorenschip Prins Hendrik bij de firma Laird Brothers te Birkenhead en zich tevens op de hoogte te stellen van de nieuwste uitvindingen op het gebied van ijzeren scheepsbouw. Hij bleef daar den zomer van dat jaar. Na met ingang van 1 Juli 1867 tijdelijk te Amsterdam geplaatst te zijn, eveneens als eerstaanwezend ingenieur, werd hem bij Koninklijk besluit van 5 Aug. 1868 met ingang van 1 Sept. d.a.v. tegelijk het onderwijs in het vak van scheepsbouw aan de polytechnische school te Delft opgedragen, waarbij hij tevens den titel hoogleeraar bekwam. Met ingang van 1 Nov. 1868 werd zijne plaatsing te Amsterdam definitief. Eindelijk werd hij bij Koninklijk besluit van 30 Sept. 1873 met ingang van 1 Oct. d.a.v. benoemd tot den hoogsten rang in zijn corps, hoofdingenieuradviseur voor scheepsbouw, terwijl zijne standplaats Amsterdam bleef en hij tegelijk met de directie van het vak van scheepsbouw aldaar belast bleef. Bij dat van 31 Oct. 1873 werd hij met ingang

[p. 929]

van 1 Nov. d.a.v. ontheven van het geven van onderwijs aan de polytechnische school.

Gedurende den tijd, dat hij hoofdingenieur-adviseur was, heeft hij zeer belangrijke proeven genomen over weerstand van schepen, waarvoor een proefdok tot het maken en sleepen van scheepsmodellen van paralfine-was door hem te Amsterdam werd ingericht. In deze inrichting werd de weerstand van vele schepen der Nederlandsche Marine en van eenige passagiersschepen bepaald.

Op blz. 12 van het in Juni 1920 uitgebracht verslag van de Staatscommissie betrekkelijk de sleeptank wordt gezegd:

‘Met zekeren trots kan worden gewag gemaakt van het feit, dat reeds in 1873 te Amsterdam op de Marinewerf een beproevingsinrichting voor scheepsmodellen werd gesticht op voorstel van Dr. B.J. Tideman, hoofdingenieur-adviseur der Marine, en dat daar een aantal belangrijke proefnemingen zijn uitgevoerd, waaronder ook sommige voor het buitenland.’

De terreinen der Rijks Marinewerf te Vlissingen lagen sedert 1866, toen zij met het oog op bezuiniging was opgeheven, braak. Vlissingen had sedert die opheffing een kwijnend bestaan gehad en was toch door zijne gunstige geographische ligging als aangewezen voor een zeehaven. De vestingwerken waren geslecht, ruime havens en sluizen, voldoende verbindingen met de groote verkeerswegen te land en te water waren tot stand gebracht, en koning Willem III, die als markies van Vlissingen veel hart voor die stad had, kwam 8 Aug. 1873 met zijnen broeder, prins Hendrik, ter plaatse om de voltooide havenwerken in te wijden.

Tideman had reeds in 1865 de noodzakelijkheid aangetoond van de oprichting eener deugdelijke scheepsbouwfabriek in die gemeente. Het gevolg van 's konings bezoek was, dat in 1873 aan Tideman opgedragen werd, pogingen in het werk te stellen om de vroegere marinewerf door particuliere ondernemers in gebruik te doen nemen. Een plan op groote schaal werd door hem ontworpen en hij stelde zich ter verwezenlijking daarvan in verbinding met Arie Smit, scheepsbouwer te Kinderdijk, een vakman bij uitnemendheid. Tideman ontwikkelde in een schrijven aan den koning van 18 Sept. 1873 zijn denkbeelden. Op eene aan hem en Smit in Oct. d.a.v. door Z.M. verleende audientie verkreeg de zaak, zij het ook op bescheidener schaal dan oorspronkelijk was beoogd, haar beslag. Op 23 Oct. 1873 werd de definitieve aanvraag, die grondslag zou worden van de door Smit met den Staat der Nederlanden te sluiten erfpachtovereenkomst, aan den koning toegezonden. In 1875 werd de koninklijke maatschappij de Schelde opgericht, eerst op bescheiden voet; met 40 werklieden werd begonnen met den bouw eener visschersboot van kleine afmetingen. In 1876 werd de eerste opdracht van gouvernementswege ontvangen, die voor den bouw van het stoomloods-transportvaartuig de Schelde.

Tideman's advies werd in 1877 ingewonnen voor de oprichting der stoomvaartmaatschappij Zeeland, die een geregelden dienst op Queenborough aan de Zuidzijde van de Teems zou openen en waarvan de booten, voor passagiers- en maildienst bestemd, eene voor dien tijd zeer groote snelheid moesten hebben; die booten werden onder zijn toezicht gebouwd.

Naar aanleiding van de publicatie betreffende de hierboven genoemde proefnemingen met scheepsmodellen werd aan Tideman in 1870 door Alexander II, keizer van Rusland, opgedragen, de plannen te maken voor het keizerlijk Russisch

[p. 930]

jacht Livadia, dat om bijzondere redenen van zeewaardigheid een ongewoon breeden vorm moest hebben.

Hij had als scheepsbouwer eene europeesche reputatie, hij werkte steeds met den grootsten ijver, en was bovendien een allerwelwillendst man, wien geen moeite te veel was. De studenten, die het geluk gehad hebben, door hem te worden opgeleid, dweepten met hem.

Hij werd in 1863 lid van de zeeuwsche maatschappij der wetenschappen, in 1873 lid van de koninklijke akademie van wetenschappen en van het Utrechtsch genootschap van wetenschappen. In 1875 werd hij ter gelegenheid van het 300-jarig bestaan der leidsche Universiteit benoemd tot doctor honoris causa in de wis- en natuurkunde.

Hij heeft geschreven: Verhandeling over de scheepsbouwkunde als wetenschap, samengesteld vooral met het oog op het geheel stelselmatig ontwerpen van stoomschepen, voor oorlogs-marine en koopvaardij (Amst. 1859); De vloot in de toekomst, ijzer of hout (Amst. 1861); Woordenboek van scheepsbouw (Vlissingen 1861); Het materieel der Koninklijke Nederlandsche Marine, gelijk het is en gelijk het zijn moet, behandeld naar aanleiding van de plaats gehad hebbende enquête over de zeemacht (Amst. 1862); Het scheepsstoomwerktuig van den tegenwoordigen tijd, beschouwend gedeelte, bevattende een practische toepassing van de wetten der thermodynamica (Amst. 1867); IJzer en staal. Eene beschrijving van de wijzen waarop men ijzer en staal wint uit de ertsen, zuivert en verwerkt, met aanwijzingen voor het keuren en beoordeelen van het metaal in ruwen of bewerkten toestand (Schoonhov. 1868); Stoomwerktuigen (Volksvoordrachten), Arnhem 1870; Over wederstand en voortstuwing van schepen (Amst. 1874); Warmte en werktuigen die door warmte arbeiden (Amst. 1874); Verstag van proeven, genomen met een enkel scheepsmodel ten doel hebbende eenige gegevens te verkrygen omtrent den wederstand van het water legen de beweging van een schip (Amst. 1876); Memoriaal van de Marine, bevattende opgaven betrekkelijk afmetingen, constructie, werktuigen, toetuiging en uitrusting, vooral doch niet uitsluitend van Nederlandsche oorlogsschepen en omtrent eenige havens, dokken, sluizen enz. (Amst. 1876-1880); De scheepsbouw in Nederland. Voorwaarden waaronder, en middelen waardoor die tak van nijverheid hier te lande weder zoude kunnen bloeien (Amst. 1882).

Tideman huwde in 1860 Maria Bok, bij wie hij vier zonen had, van wie twee scheepsbouwkundig en werktuigkundig ingenieur werden.

Ramaer