Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Talma, François Joseph]

TALMA (François Joseph) geb. te Parijs, 15 Januari 1763, rue des Ménétriers, overl. aldaar 19 October 1826, zoon van een tandarts, François Joseph Talma en van Anne Mignolet, diens echtgenoote.

Reeds in 1797 had Talma in gezelschap o.a. van Vanhove, Joanny en (toen nog) Mlle Vanhove voorstellingen gegeven te Brussel en was vandaar naar Holland vertrokken, vanwaar zij in Januari 1798 weer te Brussel terugkeerden.

Talma, in 1801 gescheiden van Julie Carreau, had een nieuw huwelijk aangegaan met Charlotte Vanhove actrice van de Comédic Française. (16 Juni 1802). Zij was een dochter van Charles Joseph Vanhove, tooneelspeler, en geboren 10 September 1771, te 's Gravenhage. Op 14-jarigen leeftijd debuteerde zij bij de Com. Franç. als Iphigénie met volkomen succes. Echter moest zij zich tot den dood van Mlle Desgarcins tevreden stellen met ondergeschikte rollen. Ze was eerst gehuwd met een orchestmusicus, Louis Petit van wien ze in 1791 ging scheiden. Bij 't heengaan van Mlle Contat, kon Mme Talma het aantal van haar rollen uitbreiden en zich opnieuw laten bewonderen. In April 1811 nam zij afscheid van het tooneel. Na Talma's dood huwde zij met den Vicomte de Chalot, een belgisch edelman.

Zij gaf een boek uit: Etudes sur l'art théâtral (Parijs, 1835 in 8^o) en schreef enkele comédies.

Bij 't gezelschap fransche comedianten, dat tusschen 1803 en 1806 in Amsterdam speelde, trad Talma op in de rol van Othello naast Mad. Vanhove en Mlle Contat. In October 1811 hadden weer voorstellingen plaats te Amsterdam door Talma en andere leden van het Théâtre Français. De aanleiding daartoe was het bezoek dat keizer Napoleon in gezelschap van Keizerin Maria Louisa aan enkele hollandsche steden bracht. De Prefect van het Dept. der Zuiderzee, Graaf de Celles stelde dezen kunstenaars de zaal, kostuums en decoraties van het Hollandsche Theater ter beschikking, gaf bevel dat de groote loge tegenover het tooneel moest worden versierd, vele andere loges gereserveerd voor hoogwaardigheidsbekleeders. Zoo ver ging de zorg van dezen prefect, dat hij ook voor een behoorlijke vertegenwoordiging der choregraphische kunsten maatregelen nam door te bevelen, dat naast de danseuse Mlle Millière, die zich bij de artisten zou bevinden, welke uit Frankrijk overkwamen, zou optreden Mejuffrouw Polly, danseuse van het Holl. Theater, benevens 16 andere dansers en danseuses. Van de voorstellingen door Talma, Damas, Mme Duchenois en Mme Bourgoin gegeven, bestaat een merkwaardige kritiek in een hds. van den Hollandschen acteur J. Jelgerhuis, Rz. getiteld Schetzende Herinneringen van de Representatien, gegeven in October 1811 enz. Jelgerhuis schreef deze Aanteekeningen (welke

[p. 875]

hij vergezeld deed gaan van door hem vervaardigde in waterverf uitgevoerde kostuumteekeningen) iederen avond na het bezoek aan den Schouwburg - ‘aleer (hij) te bedde ging’. Gespeeld werden: Adelaide du Guesclin, Phèdre (2 ×), Rhadamiste et Zénobie, Zaire, Gaston et Bayard, Hamlet (2 ×), Iphigénie en Tauride, Mahomed, Philoctèle, Manlius Capitolinus, Oedipe (van Voltaire).

J. vindt Talma goed gevormd voor het tooneel - ‘niet swaar van Schillet’, maar zijn gelaat niet mooi: de neus was te klein, zijn oogen niet groot genoeg. Wat bij de eerste voorstelling onzen beoordeelaar vooral beviel in Talma, die de rol van Vendome speelde in Adelaide (3 Oct.), dat waren zijn ‘stille alleenspraken’; hij deed gelooven werkelijk alleen te zijn, zelfs zonder toeschouwers. De ‘stilte van zijn gesprek, de passie van zijn woede’ waren eenig. Alleen hinderde zijn schuddende beweging ‘als een hond, die zig van nat ontdoed’. Ook viel J. het verbleeken van Talma op, ‘door de lijding van zijn gevoel’. Hij had dat nog nooit in een tooneelspeler waargenomen.

4 Oct. Phèdre. - Deze voorstelling was een teleurstelling voor J. Damas (Hippolyte) leek een Hollandsche boer, Duchenois stond ver beneden Wattier, ‘een nul in 't eijffer van de kunst’. ‘Laage gemeene gebaarden’, haar geluid voor de teederheid te grof, haar gelaat als dat van ‘een aan den drank zijnde duytsche vrouw’, - ‘daar Wattier is, moet Duchenois wegblijven’. Daarentegen beviel Mme Bourgoin als Aricie hem ongemeen, schoone houding, goed gelaat, aangename stem. Haar kleed was hem te ver van de waarheid; de geschiedkunde zegt te veel om op het stuk der kleeding zoo te blijven dolen. Over Talma geen woord bij deze voorstelling. Wel over hem als Orestes in Andromaque (6 Oct.): Uitmuntend, schudde zich veel minder. Ondanks zijn lang kleed, dat meer romeinsch dan grieksch was, zag Jelgerhuis, dat Talma's beenen en voeten slecht stonden. Damas komt er ook slecht af, Mme Duchenois eveneens, Mme Bourgoin als Andromaque was zeer mooi, zacht en bevallig, vol gratie. Voortaan zal J. alleen over Talma spreken; het werk der anderen is te egaal, maar van Talma staat men altijd verbaasd. Alleen als iets opmerking verdient spreekt J. nog over Talma's medespelers. In Iphigénie en Aulide waar Talma den Achilles speelde, kwam hij niet boven den Hollander Passé uit: zijn ingehouden woede tegenover Agamemnon (4e bedr.) drukte hij meesterlijk uit.

De Rhadamiste van Talma (10 Octob.) was voortreffelijk, zijn sterven overschoon. - Duchenois als Zénobie was beter dan in vorige rollen, misschien omdat hierbij geen vergelijking mogelijk was. Als Orosman in Zaire was Talma volgens J. minder dan de vertolkers van die rol op het Holl. tooneel. Allen speelden dit stuk knoeierig, ook de kostumes waren slecht. Andries Snoek overtrof volgens den beoordeelaar Talma in de rol van Orosman.

De tooneelschikking in Gaston et Bayard was bij de Holl. tooneelisten beter. Talma werd in zijn rol van Bayard geëvenaard zoo niet overtroffen door Passé, Kruys en Snoek. Damas als Gaston was beter dan in vorige rollen. Duchenois werd in de rol van Euphémie overtroffen door Wattier; ze was woest, lomp, had den stand van een ‘vis wijf’. Juffr. Kamphuyzen speelde die ten tijde van J. ook, maar veel zachter en bevalliger. Hamlet. Hier viel J. het verschil in kleeding op van Talma (Hamlet) en zijn medespelers met de Holl. tooneelisten vergeleken. De Holl. kostumes vindt J. niet juist, maar de Franschen schijnen eerder Polen dan Denen. Het spel van

[p. 876]

Talma beviel hem bijzonder, waarvan hij verschillende bewijzen geeft. De rol van Orestes door Talma gespeeld in Iphigénie en Tauride was ‘ongemeen fray van studie; men kon er waarlijk den verstandigen tooneelspeelder in vinden’. J. vindt Talma een ‘ongemeen’ acteur ondanks zijn Orosman.

Doordat hij te Zaandam moest spelen, kon J. de voorstelling van Mahomet niet bijwonen. Zijn kunstbroeder Westerman vond Talma weer zeer goed. Damas en Bourgoin namen afscheid en op Zondag 27 October ook Mme Duchenois in Hamlet.

Alles welbeschouwd vindt J. het spel van Talma ‘meer raar, zonderling dan wel eigendlijk fraay’. ‘Philoctète’ had Talma in 1797 reeds in den Haag gespeeld; hij muntte uit boven Bingley en Snoek in dezelfde rol, alleen zijn kostuum was te nieuw, te mooi. Telkens spreekt J. zijn bewondering uit voor het zachte spel van Talma. Na over de Manlius-rol te hebben gesproken, bespreekt J. de laatste voorstelling van Talma in de rol van Oedipe en zegt, dat hij denkelijk in zijn leven iets dergelijks, zoo'n aantal ‘onvergeetbare schoonheden’ niet weer zal zien. In 1813 gaf Talma op last van den Keizer voorstellingen in Dresden. In 1814, 1817 en 1820 deed hij weer tournées in de provincie en het buitenland. In 't laatste jaar bijv. in België. In 1822 schonk de Koning der Nederlanden hem het vruchtgebruik van een rente van 10.000 frcs. op voorwaarde, dat hij, gedurende 6 jaar, zijn vacanties zou besteden om op het Théâtre te Brussel de voornaamste rollen van zijn répertoire te spelen.

13 Juni 1826 verscheen Talma voor 't laatst op de planken in de rol van Charles VI. Datzelfde jaar, 19 October stierf Frankrijk's groote acteur en werd 21 October op het kerkhof Père-Lachaise begraven. Bij zijn dood vond men twee comédies bij zijn papieren: La Méprise en L' Erreur agréable, benevens een geheel nieuw bewerkte 5e acte van den Manlius van Ducis. In de Mémoires van Lekain vindt men als inleiding van Talma's hand: Quelques réflexions sur Lekain et sur l' Art théâtral.

Aretius Sibrandus Talma te Engwierum (Fr.) richtte in 1822 een brief tot den grooten acteur om hem te vragen of hij van hollandschen oorsprong was, daar er families in Holland waren, die denzelfden naam droegen. Talma kon hem slechts zeggen dat hij op 6 mijlen van Cambrai in Fransch Vlaanderen was geboren. Hij voegde er bij, dat hem ook al gevraagd was of hij van arabischen oorsprong was, daar Talma in 't arabisch ‘onverschrokken’ beteekent en dat hij overigens zich gelukwenschte een naam te dragen dien zijn geleerde briefschrijver zoo wist te eeren.

Zie: Moreau, Mém. hist. et litt. sur F.J. Talma (Paris 1826); Tissot, Souvenirs hist. sur la vie et la mort de F. Talma (Paris 1826); Regnault Warin, Mém. hist. et crit. sur F.J. Talma et sur l'art théâtral (Paris 1827); J. Jelgerhuis Rz., Schetzende herinneringen enz. (hds. 1811); J.A. Worp, Geschied. v.d. Amst. Schouwb. (Amsterdam 1920).

Fransen